مشاور سلامت امروز درباره فواید و اهمیت مصرف شیر، انواع آن و میزان مورد نیاز بدن به این ماده مهم غذایی توضیح می دهد:
نوشیدنی‌ها در حفظ سلامت افراد بسیار نقش دارند که یکی از آنها شیر است.
تعادل و تنوع مواد مغذی در شیر باعث شده که با مصرف یک لیوان آن در روز بخش عمده ای از مواد ضروری بدن تأمین شود.87 درصد شیر را آب،4درصد را پروتئین،3.5 درصد لاکتوز یا قند شیر،4.7 درصد املاح و 0.8 درصد باقیمانده را ویتامینها تشکیل می دهد.
پروتئین موجود در شیر منبع مهمی در تأمین پروتئین روزانه محسوب می شود به طوری که نیم لیتر شیر تا 25 درصد از نیاز روزانه افراد بالغ را به پروتئین تامین می‌کند و حاوی مقادیر قابل توجهی از تمام اسیدهای آمینه ضروری بدن است.
مصرف 2 تا 3 واحد شیر یا فرآورده های آن حدود 100درصد از تمام نیازهای بزرگسالان به کلسیم را برآورده می‌کند و دریافت کافی کلسیم در برنامه غذایی روزانه برای پیشگیری از پوکی استخوان ضروری است.
انواع شیر
الف. شیرهای کم چرب، معمولی و پرچرب: درصد چربی موجود در شیر با توجه به نیاز تغذیه‌ای افراد خاص متفاوت است و افراد باید با توجه به نیازهای تغذیه‌ای خود یکی از انواع شیر را انتخاب کنند. امروزه شیر با نسبت درصدهای متفاوت چربی در بازار موجود است.
مقدار چربی شیر استاندارد یا شیر معمولی در ایران 2.5 درصد است. شیر کم چرب حدود یک درصد و شیر پرچرب یا شیر کامل حدود 3.3 درصد چربی دارد.
چربی شیر حاوی ویتامین‌های محلول در چربی مثل ویتامین A، کلسترول و اسیدهای چرب اشباع است و ویتامین موجود در شیر برای رشد کودکان بسیار اهمیت دارد.
به طوری که طبق آخرین توصیه سازمان جهانی بهداشت حدود 30 درصد از انرژی دریافتی روزانه افراد بالغ می‌تواند از روغن و چربی تأمین شود که این مقدار شامل چربی شیر و لبنیات است.
مصرف شیر کم‌چرب خصوصاً برای افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت و افراد چاق به جای شیر معمولی توصیه می‌شود اما نباید فراموش کرد که یک لیوان شیر در صورت پرچرب بودن 150 کیلوکالری، در صورت داشتن چربی معمولی 120 کیلو کالری و در صورت کم‌چرب بودن 102 کیلو کالری تولید خواهد کرد.
ب) شیر کم لاکتوز: به طور طبیعی حساسیت به قند شیر (لاکتوز) در برخی از بزرگسالان وجود دارد. این حساسیت بر اثر عدم ترشح آنزیم لاکتاز در روده انسان به وجود می‌آید.
عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت به قند شیر بر اثر عدم هضم لاکتوز و باقیماندن آن در دستگاه گوارش و سپس تخمیر توسط باکتری‌های روده بزرگ موجب تولید گاز و اسید در لوله گوارش و بروز عوارض گوارشی مانند دل درد و تهوع می‌شود.
اگر فردی دچار این عارضه است می‌تواند از سایر فرآورده‌های شیری مثل ماست استفاده کند همچنین اگر شیر قبل از مصرف گرم شود یا هر روز به مقدار کم مصرف شود و به تدریج به مقدار آن اضافه شود، دستگاه گوارش آنزیم لاکتاز را تولید می‌کند و تحمل نسبت به شیر ایجاد خواهد شد.
امروزه با تغییر در فرمولاسیون شیر، تولید شیر کم لاکتوز یا حتی بدون لاکتوز میسر شده است. خوشبختانه این فرآورده در کشور ما نیز تولید می‌شود که به راحتی قابل هضم است و برای تمام افراد جامعه مناسب است. در این فرآورده قند لاکتوز به قندهای ساده تبدیل شده به همین دلیل دارای طعمی شیرین است.
ج) شیر غنی شده: غنی‌سازی شیر عبارت است از افزودن یک یا چند ریزمغذی به شیر که با هدف مغذی کردن آن و مصرف توسط گروه‌های خاص که در معرض کمبود ریزمغذی‌ها قرار دارند، انجام می‌شود.
غنی‌سازی شیر با ویتامین‌های A،D،B یا املاحی مانند کلسیم و فسفر انجام می‌شود و در هر کشوری با توجه به کمبودهایی که در مردم وجود دارد، نوع و مقدار ویتامینها یا املاح اضافه شده به شیر تعیین می‌شود.
در کشور ما غنی‌سازی شیر با ویتامین D انجام شده است که به این ترتیب با مصرف یک لیوان شیر غنی شده با ویتامین Dحدود 25 تا 30 درصد نیاز افراد به این ویتامین برآورده می‌شود.
د) شیر طعم‌دار: به منظور ایجاد تنوع و تطابق با ذائقه مصرف کنندگان مختلف شیرهای طعم‌دار تهیه شده‌اند. شیر کاکائو و شیرهای با طعم میوه از انواع این فرآورده‌ها هستند که با اضافه کردن افزودنی‌های مجاز نظیر پودر کاکائو، شکر یا آب میوه دارای کالری بیشتری می شود.
ه) شیرهای پاستوریزه: پاستوریزاسیون از نظر صنعتی یعنی حرارت دادن شیر در دمای 71-74 درجه به مدت 40 ثانیه یا 85 درجه به مدت 15-20 ثانیه، این دما برای از بین بردن میکروب‌های بیماری‌زا و کاهش بار میکروبی شیر مناسب است.
شیر تولید شده با این روش باید در شرایط حمل زنجیره سرد منتقل و توزیع شود و مدت ماندگاری آن در یخچال 3تا 4 روز است.
و) شیرهای استریلیزه: استریلیزاسیون از نظر صنعتی یعنی حرارت دادن شیر در دمای 110-120 درجه به مدت 10-30 دقیقه یا در دمای 135-150 درجه به مدت چند ثانیه، این دما برای از بین بردن تمام میکروب‌های بیماری‌زا و غیربیماری‌زا مناسب است.
شیری که تحت این شرایط تهیه می‌شود مدت ماندگاری حدود 4 تا 6 ماه بدون نیاز به حفظ زنجیره سرد دارد ولی به محض باز شدن پاکت شیر باید در یخچال نگهداری شده و در مدت 3 تا 4 روز مصرف شود.