گشت یک‌روزه در این بازار داستان‌های عجیبی را نشان می‌دهد؛ از فروش ماهی‌های ارزانی مانند قزل‌آلا به نام ماهی‌های گران‌قیمت‌تری مثل سالمون تا تغییر در رنگ و شکل ماهی‌هایی که گفته می‌شود منقرض شده‌اند و فروش آنها به جای ماهی تن. جالب‌تر اینکه ماهی هم سرنوشتی مشابه سایر محصولات کشاورزی ایران دارد؛ محصولی ارزان‌قیمت است که زیر دست یکی دو واسطه قیمت آن سر به فلک می‌گذارد و درنهایت از سفره ایرانی‌ها پر می‌کشد.
به گزارش تعادل، چهارراه سرچشمه اکنون در قلب تهران است؛ در کنار مسجد سپه‌سالار و در چند قدمی مجلس شورای اسلامی. بازار ماهی و آبزیان سرچشمه، امروز یکی از اصلی‌ترین مراکز صنف ماهی‌فروشان است و شاید پرسابقه‌ترین‌شان. روزگاری نه چندان دور اما این محله شاهد اتفاقات سرنوشت‌سازی بوده است از جنس سیاست و قدرت: سال‌های مجالس مشروطه، به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی به دست لیاخوف روسی، سخنرانی‌های پرشور محمد مصدق در مقابل مجلس، کامیابی‌ها و ناکامی‌های او... و وقایع 28مرداد1332.
اما این بازار سال‌هاست که شور و هیجان سابق را گم کرده؛ ماهی‌فروش‌های این راسته این روزها کم‌شمار‌تر از همیشه شده‌اند. یکی از قدیمی‌های این راسته می‌گوید از 1380 که به اجبار، کسب‌وکار سنتی ماهی‌فروشان را تعطیل و آنها را روانه میدان بعثت کردند، سرچشمه دیگر رونق سابق را ندارد. مغازه‌دارهای سرچشمه می‌گویند بازار تازه‌فروشی ماهی به میدان بعثت منتقل شده و مرکز منجمدفروشی آبزیان نیز اکنون در کیلومتر11 جاده قدیم کرج واقع است. یکی دیگر از فروشنده‌ها، جوانی که مشغول خرد کردن یخ و ریختن آن روی ماهی‌هاست، می‌گوید مغازه‌اش اجاره‌یی است و حساب دخل‌وخرجش را که می‌کند، بیش از ماهانه یک‌میلیون تومان برایش نمی‌ماند. «تازه این فصل رونق است، نیمه اول سال که فقط قزل‌آلا داریم!» می‌گوید بیشتر ماهی‌هایش از جنوب می‌آیند و از بندر تا تهران سه روز در راه هستند. بیشترین فروشش قزل‌آلاست و مشتریانش رستوران‌ها و شرکت‌هایی هستند که قزل‌آلا‌ها را براساس اندازه‌شان طبقه‌بندی می‌کنند و پس از خرید در بسته‌بندی‌های خودشان می‌فروشند. وقتی می‌پرسم چه چیز در شغلش آزار‌دهنده است می‌گوید: «امر و نهی کردن آنهایی که از ماهی چیزی نمی‌دانند. از دامپزشکی آمده‌اند و می‌گویند قزل‌آلا‌ها را داخل یخچال بگذار! ما روی یخ می‌گذاریمشان، ماهی تازه داخل یخچال خراب می‌شود.»
قزل‌آلای پرورشی را جای سالمون نروژی می‌فروشند
فروشنده‌یی را پیدا می‌کنم که مغازه‌اش در یکی از کوچه‌های پشتی راسته اصلی قرار دارد. دلش پر است و می‌گوید فساد در بازار خیلی زیاد شده است: «از بازار بعثت ماهی آزاد می‌خرند کیلویی 3000تومان و اینجا در سرچشمه به اسم قزل‌آلا می‌فروشند کیلویی 12000تومان. مردم از همه جا بی‌خبر هم که نه می‌دانند ماهی آزاد چه شکلی است و نه تا به حال قزل‌آلا دیده‌اند سرشان کلاه می‌رود. فیله قزل‌آلا‌های پرورشی را که اندازه‌شان از حد معمول بزرگ‌تر می‌شود به اسم فیله سالمون نروژی می‌فروشند درحالی که قیمت سالمون واقعی خیلی هم زیاد نیست، من خودم سالمون نروژی می‌خرم کیلویی 37هزار تومان و می‌فروشم 42هزار تومان.» می‌گوید این یکی از معمول‌ترین شگردهای بازار آلوده به فساد ماهی است.
به‌گفته او حتی شرکت‌های وارد‌کننده آبزیان هم از روش‌های مشابه‌یی استفاده می‌کنند. بعضی از آنها ماهی قزل‌آلای داخلی که خریدش کیلویی 15هزار الی 16هزار تومان است را به نام ماهی سالمون نروژی یا نیوزیلندی کیلویی30 الی 40هزار تومان می‌فروشند. «ماهی در ایران خیلی ارزان است، ما در شمال و جنوب کشورمان دریا داریم. آنچه قیمت آبزیان را در ایران گران کرده است وجود واسطه‌ها و دلالی بسیار در این بازار است. تقلب هم که تا دلتان بخواهد! شیلات هم که دیگر نظارت‌اش را فقط روی خاویار و اوزون‌بورون متمرکز کرده و آن هم فقط بازارهای صادراتی.» او معتقد است ماهی امروز دیگر ماهی دیروز نیست.
قصه خاویار هم که دیگر قصه‌یی قدیمی شده است اما روش‌های تقلب در آن، جدیدتر: «قیمت چند روز پیش خاویار را دارم؛ 50گرم‌اش 340هزار تومان! یعنی در واقع یک کیلوگرم‌اش 6میلیون و 800هزار تومان! و تازه این قیمت خاویار درجه دو است. واضح است که مصرف‌کننده داخلی دیگر نمی‌تواند خاویار مصرف کند. حالا همین خاویار اصلا خاویار قدیم نیست. غالبا تخم ماهی‌های دیگر را به جای تخم اوزون‌برون جا می‌زنند، آن هم ماهی‌های پرورشی. الان دیگر نسل اوزون‌برون طبیعی رو به انقراض است.»
او درباره بازار ماهی‌تن نیز ادعا می‌کند: «این بازار پر از تقلب است و صد البته بدون نظارت». به‌گفته وی، «ماهی تن در واقع نامش «هوور» است. نسل این ماهی هم در جنوب با خطر انقراض روبه‌رو شده است و نایاب است، اگر هم پیدا بشود قیمت‌اش سر به فلک می‌زند. این شرکت‌های تن‌ماهی که می‌بینید فکر نمی‌کنم هیچ کدامشان واقعا داخل کنسرو‌هایشان ماهی هوور بریزند. ماهی هوور گوشت‌اش قرمزرنگ است. این‌ها ماهی‌های دیگر را می‌گیرند، بخارپزش می‌کنند و با اضافه کردن مخلفات به این شکلی درمی‌آید که می‌بینید. این شرکت‌ها ماهی را در بوشهر یا بندرعباس کیلویی هفت‌هزار تومان می‌خرند، در هر کنسرو 100گرم ماهی می‌ریزند و 6-5هزار تومان می‌فروشند. یعنی اگر قیمت اقدامات هزینه‌بر زنجیره تولید را حساب کنید تقریا 5-4برابر سود می‌کنند.»
ماجرای این بازار عجیب و غریب را می‌خواستیم با یکی از مسوولان سازمان شیلات مطرح کنیم و درمان را جویا شویم تا متهم به یک‌طرفه به قاضی رفتن نشویم اما تا لحظه‌یی که این گزارش مراحل پایانی چاپ را طی می‌کرد، خبری از پاسخگویی مسوول مربوطه نشد. شاید وقتی دیگر!
صبحانه