در این گزارش که از سوی شکوفه قصوری- رئیس گروه آمارهای اقتصادی خانوار دفتر جمعیت، نیروی کار و سر شماری ایران تهیه شده آمده است: بر اساس قانون هدفمندی یارانه‌ها پیش بینی شده که در مدت پنج سال یارانه کالاهایی همچون بنزین، گازوئیل، گاز، نفت،برق،آب، گندم، شکر، برنج، روغن و شیر حذف یا هدفمند شود.
اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و آزادسازی قیمتها بر 16 قلم کالای مذکور که در سال 1389 آغاز شد، نتایج متفاوتی در برداشت؛ در این مقاله به بررسی روند مصرف شیر در سالهای 1386 تا 1391 پرداخته تا روند مصرف شیر قبل و بعد از هدفمندی یارانه‌ها مورد بررسی قرار گیرد.
مقدار، شاخص قیمت و هزینه انواع شیر در یک خانوار ایرانی
در طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار ایران، انواع شیر خریداری شده توسط خانوار سوال و ثبت می‌شود. هر چند در بازار شیر خوراکی از تنوع زیادی برخوردار است، اما با گنجاندن انواع اقلام مربوط به مصرف این ماده خوراکی سعی شده است که دقت پاسخ گیری افزایش یابد.
با توجه به مقدار مصرف انواع شیر در خانوار، شاخص قیمت مصرف‌کننده و هزینه انواع شیر برای یک خانوار شهری و روستایی در سالهای 1386 (قبل از اجرای هدفمندی یارانه‌ها) تا سال 1391 (دو سال بعد ازا جرای هدفمندی یارانه‌ها ) مورد بررسی قرار گرفته است.
نمودار مصرف شیر در ایران
براساس جدول1 و شکل1 در مناطق شهری روند مصرف شیر در سال های 1386 تا 1391 (غیر از سال 1388) کاهشی بوده، درحالی که هزینه و شاخص قیمت شیر براساس شکل‌های 2 و 3 روندی افزایشی داشته است.
در مناطق روستایی نیز همچون مناطق شهری، شاخص قیمت و هزینه شیر افزایش یافته، ولی روند کاهشی مصرف همانند مناطق شهری مشاهده نمی‌شود. البته در سال 1391 نسبت به سال1390 افزایش اندکی در مقدار مصرف مشاهده می‌شود. هر چند که این افزایش آن قدر نیست که دوباره مقدار را به همان اندازه سال 1389 بازگرداند.
با توجه به متوسط تعداد افراد یک خانوار در مناطق شهری و روستایی (جدول 2) می توان به مصرف سرانه سالانه شیر رسید که در جدول 3 مشاهده می شود.
نمودار مصرف شیر در ایران
فائو یا همان سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، مصرف استاندارد شیر را 169 کیلوگرم اعلام کرده است. براساس آخرین آمارهای ارائه شده از سوی فائو در سال 2007 میلادی (1386 خورشیدی) مصرف سرانه شیر در ایران حدود 66 کیلوگرم در سال بوده است. در همان سال به جز افغانستان و عراق که آمار دقیقی از آن‌ها موجود نبوده مصرف شیر در ایران کمتر از همه کشورهای همسایه آن بوده است.
در سال 2007 به طور متوسط هر شخص در پاکستان سالانه 160 کیلوگرم، در ترکیه 138 کیلوگرم و در جمهوری آذربایجان 119 کیلوگرم شیر مصرف کرده است.
کشور فنلاند در شمال اروپا بیشترین مصرف شیر را در جهان دارد و هر شهروند این کشور به طور متوسط سالانه 361 کیلوگرم شیر مصرف کرده‌است. در بیشتر کشورهای اروپایی و مخصوصا اروپای غربی، مصرف سالانه شیر بیش از 200 کیلوگرم برای هر شخص است.
شایان ذکر است که منبع آمارهای فائو متفاوت با اطلاعات قابل دستیابی از طرح هزینه و درآمد خانوار است و در نتیجه مصرف سرانه در این طرح کمتر از آمارهای فائو نشان داده می‌شود. با این حال در بهترین وضعیت ممکن (آمارهای فائو) باز هم مصرف سرانه شیر ایرانیان از بسیاری از کشورها حتی از استاندارد جهانی کمتر است.
مقدار مصرف سرانه شیر در مناطق شهری در سال 1391 در حدود 66 درصد مصرف سرانه شیر در سال 1386 است. در همین دوران مقدار مصرف سرانه شیر در مناطق روستایی در سال 1391 در حدود 88 درصد مصف سرانه شیر در سال 1386 است. می توان نتیجه گرفت که اجرای طرح آزادسازی قیمتها موجب کاهش بسیار بیشتر مصرف خانوارها در مناطق شهری نسبت به خانوارهای مناطق روستایی شده است.
*برای نگارش این مطلب از دو ماهنامه تحلیلی-پژوهشی(سال دوم، مرداد و شهریور 1393) استفاده شده است.
ایسنا