در هر لحظه، آب در قالب شکل های مختلفی مثل عرق، ادرار، مدفوع یا رطوبت موجود در بازدم از بدن خارج می شود. از این رو باید برای تامین آب از دست رفته، مایعات بنوشیم، اما این همه ماجرا نیست، زیرا زیاده روی در نوشیدن آب می تواند به مرگ انسان بینجامد!
چند سال پیش یک خانم بیست و هشت ساله آمریکایی در یک مسابقه رادیویی شرکت کرد و در این رقابت قرار بود کسی که بتواند بیشتر آب بخورد به عنوان برنده اعلام شود.
او در مدت سه ساعت توانست در مجموع شش لیتر آب بنوشد، اما هنوز مدت زیادی از پایان این رقابت نگذشته بود که این زن جوان دچار تهوع و سردرد شدیدی شد و در نهایت به دلیل نوشیدن مقدار زیاد آب جان سپرد. پزشکان علت مرگ را «مسمومیت آب» اعلام کردند.
مرگ ناشی از مصرف زیاد آب فقط به همین مورد خلاصه نمی شود. در موردی دیگر، در جریان یک جشن دوستانه در خوابگاه یکی از دانشگاه های ایالات متحده، یک پسر بیست و یک ساله به دلیل این که از طرف دوستانش مجبور به نوشیدن آب زیاد در حین دراز نشست شده بود، جان سپرد.
یکی از اصلی ترین عواملی که در سال های اخیر سبب مرگ ناشی از نوشیدن زیاد آب شده به قرص های روانگردان مربوط می شود. در برخی موارد، افراد به علت مصرف این قرص ها و فعالیت زیاد، مقدار زیادی از آب بدن خود را از دست می دهند و به همین دلیل، یک باره حجم زیادی آب می نوشند تا نیاز بدن خود را تامین کنند. مصرف یک باره حجم زیادی آب در برخی موارد به مرگ می انجامد.
عوارض ناشی از مصرف زیاد آب می تواند دامان ورزشکاران رشته های استقامتی را نیز بگیرد. چند سال پیش مطالعه ای نشان داده بود که حدود یک ششم دوندگان دوی ماراتن دچار «هیپوناترمی» (Hyponatremia ) می شوند. واژه هیپوناترمی به معنای کمبود نمک در خون است. هیپوناترمی یا کاهش شدید غلظت سدیم خون، با ورود مقدار زیادی آب به بدن روی می دهد. اگر بخواهیم از دیدگاه علمی به این پدیده نگاه کنیم، این مساله به معنای کاهش غلظت سدیم به زیر 135 میلی مول بر لیتر است. گفتنی است غلظت معمول و طبیعی سدیم در خون انسان بین 135 تا 145 میلی مول بر لیتر است.
اگر هیپوناترمی به صورت شدید ایجاد شود، ممکن است به بروز مسمومیت آب (water intoxication) منجر شود. مسمومیت آب علائمی مثل سردرد، خستگی، حالت تهوع، استفراغ، تکرر ادرار و نیز آشفتگی ذهنی را به همراه دارد.
نقش کلیه ها
در بدن انسان؛ کلیه ها به مدیریت میزان آب، نمک و دیگر مواد محلولی که از بدن دفع می شوند، می پردازند. کلیه ها از طریق مجاری بسیار ریزی که در خود دارند، به تصفیه آب بدن می پردازند.
وقتی یک انسان در یک بازه زمانی کوتاه حجم زیادی آب می نوشد، کلیه های او نمی توانند بسرعت این مقدار اضافی را از بدن دفع کنند. در نتیجه این حجم اضافی آب به بخش هایی از بدن که غلظت نمک یا دیگر مواد حل نشده در آن بالاست می روند و به این ترتیب آب اضافه، وارد سلول می شود.
اما ورود این آب اضافه به سلول ها، موجب بزرگ شدن آنها می شود. دیواره سلول قابلیت کشسانی دارد و به همین دلیل سلول می تواند مقداری آب را به خود جذب کند، اما سلول های عصبی موجود در مغز این گونه نیستند.
سلول های مغزی به صورت بسیار فشرده ای در یک فضای محدود به نام جمجمه در کنار هم قرار گرفته اند و در همین فضای بسیار محدود خون و مایع مغزی ـ نخاعی نیز جریان دارد. در واقع سلول های مغزی هیچ فضایی برای متورم شدن و جای دادن مقدار بیشتر آب در خود ندارند.
دقیقا به همین دلیل است که «اِدِم مغزی» (تجمع آب در داخل و خارج سلول های مغزی) می تواند خطرناک باشد. هیپوناترمی شدید و سریع موجب ورود آب به سلول های مغزی و تورم آنها می شود و همین امر بروز غش، کما، ایست تنفسی، هرنی (فتق) مغزی و در نهایت مرگ را به دنبال خواهد داشت.
واقعا هر روز 8 لیوان آب بنوشیم؟!
چند سال پیش یک متخصص کلیه به نام دکتر هینز والتین تصمیم گرفت در مطالعه ای به بررسی میزان درستی توصیه رایج مبنی بر «نوشیدن حداقل هشت لیوان آب در هر روز» بپردازد.
وی پس از بررسی مطالعات مختلف در این زمینه به این نتیجه رسید که هیچ پژوهشی که تائیدکننده این ادعا (ضرورت نوشیدن 8 لیوان آب در شبانه روز) باشد موجود نیست. وی حتی از این هم فراتر رفت و گفت که مصرف بیش از هشت لیوان آب در روز می تواند زیان بار هم باشد. جالب اینجاست که تاکنون نیز هیچ مطالعه معتبری در تائید ادعای ضرورت نوشیدن هشت لیوان آب در روز منتشر نشده است.
یکی از مهم ترین نکات در مورد مرگ های ناشی از نوشیدن بیش از حد آب این است که در بیشتر این موارد، مصرف بیش از حد مایعات با افزایش ترشح «وازوپرسین» همراه بوده است. وازوپرسین نوعی هورمون است که سبب کاهش تولید ادرار می شود.
این هورمون توسط هیپوتالاموس تولید و توسط غده هیپوفیز وارد جریان خون می شود. این هورمون به کلیه می گوید که آب را در خود ذخیره کند. وقتی ما با استرس روبه رو می شویم (نظیر شرکت در مسابقات دوی ماراتن) تولید این هورمون افزایش می یابد، هر چند که مقدار زیادی هم آب بنوشیم. گفتنی است ورزشکاران در دوی ماراتن هم تحت همین استرس بدنی قرار می گیرند. یک کلیه سالم در حالت طبیعی در هر ساعت مقداری آب دفع می کند، اما در مورد فردی که در مسابقه دوی ماراتن شرکت می کند، استرس زیاد سبب افزایش تولید هورمون وازوپرسین شده و در نتیجه میزان آبی که کلیه در هر ساعت دفع می کند به طور چشمگیری کاهش می یابد. در نتیجه مصرف همان مقدار معمول آب در این شرایط موجب بر هم خوردن تعادل آبی بدن می شود که این امر به دلیل کاهش میزان آب خروجی از بدن است.
بالاخره چقدر آب بنوشیم؟
حفظ تعادل آبی بدن بسیار مهم است. در واقع باید همان مقدار آبی که از بدن دفع شده را به آن بازگردانیم. از آنجا که نمی توانیم میزان آب از دست رفته بدن را محاسبه کنیم، باید به شیوه دیگری این میزان را تعیین کنیم.
خوشبختانه همه ما در حالت طبیعی گاهی احساس تشنگی می کنیم که همین احساس، بهترین وسیله برای تعیین زمان نوشیدن آب و مقدار آن است. با این که این احساس می تواند در سالمندی یا با مصرف داروهای روانگردان تغییر کند، اما باز هم بهترین شیوه ای است که برای تعیین میزان آب مورد نیاز برای تامین تعادل آبی بدن وجود دارد. پس در شرایط عادی، هر گاه احساس تشنگی کردید، آب بنوشید!
آب مایه حیات طبیعت، جانداران و انسان هاست؛ اما شاید برایتان جالب باشد که زیاده روی در مصرف آب می تواند حتی به مرگ بینجامد!
جام جم آنلاین