مازندران به دلیل دارا بودن آب و هوای مطلوب و خاک‌های حاصلخیز همواره یکی از استان‌هایی بوده است که کشاورزی در آن حرف اول را می‌زند، کشاورزی که با زندگی مردم این استان عجین شده است و در هر شهر و روستایی، در تمام طول سال، کشت و کار جریان دارد.
با وجود اینکه کشاورزی به عنوان یکی از مولفه‌های اساسی توسعه و رسیدن به توسعه پایدار در این استان محسوب می شود و بسیاری از مسئولان، بر اهمیت این موضوع تاکید دارند و سند چشم‌انداز توسعه شهرستانی را نیز بر این مبنا نوشته‌اند اما در کنار ظاهر خوب و مطلوب، این امر در استان مازندران با چالش‌هایی چون کم‌آبی و تنش حاصل از آن، استفاده بی‌رویه از کود و سم و آلودگی آب و ورود پساب های انسانی و صنعتی به اراضی شالیزاری روبهرو بوده است.
بر این اساس، یکی از چالش‌های مهم و اساسی که به نظر می رسد مازندران با آن رو به رو شده و نیاز است خود را برای مقابله با آن آماده کند، مباحث مربوط به آلودگی خاک است. بر اساس نظر کارشناسان، بخشی از خاک مازندران به ویژه در برخی از فصول سال، با آلودگی شدید رو به رو میشود، بیشتر محققان معتقدند این خاک‌ها در وهله اول در کنار کارخانه‌ها و شرکت‌هایی هستند که سیستم دفع و تصفیه فاضلاب مناسبی ندارند.
محمدعلی بهمنیار عضو هئیت علمی دانشگاه علوم کشاورزی ساری در مورد انواع آلودگی های خاکی اظهار کرد: آلودگی خاک یا به صورت پراکنده و نقطه‌ای است و شامل آن نواحی بوده که از کودها و سموم کشاورزی استفاده میشود و یا از طریق آب های رودخانه ها وارد اراضی کشاورزی خواهد شد. همچنین در برخی مواقع سنگ ها و موادی که از کوهستان به سمت پایین دست می‌آید دارای مقداری آلودگی است.
* انواع منابع آلوده کننده خاک
عضو هئیت علمی دانشگاه علوم کشاورزی ساری با اشاره به انواع منابع آلوده کننده خاک تصریح کرد: برخی از منابع آلوده کننده مانند صنایع، کارخانه ها، شهرک‌های صنعتی به صورت مشخص وجود دارد که باید شناسایی و کدگذاری شوند.
بهمنیار با بیان اینکه نمی‌توان تفاوت زیادی برای آلودگی خاک‌ها در چهار فصل سال قائل شد، افزود: در فصل تابستان به دلیل خشکی خاک و کم بودن رطوبت غلظت آلودگی بالاتر است، به علاوه در فصول کشاورزی نیز به دلیل استفاده از کود و سموم شیمیایی عناصر معدنی موجود در خاک بی‌شک بیشتر خواهد بود.
*کدام نقطه از مازندران خاک آلوده‌تری دارد؟
مدیر گروه خاکشناسی دانشگاه علوم کشاورزی ساری در پاسخ به این سوال که کدام نقطه از خاک استان آلودگی بیشتری دارد، اظهار کرد: در این خصوص باید بررسی‌های بیشتری صورت بگیرد اما قطعا در نگاه اول خاک‌هایی که در معرض آبیاری با پساب‌ها، آب کارخانه‌ها و صنایع هستند آلودگی بیشتری دارند.
وی با اشاره به اینکه در مازندران مناطق وسیعی در معرض آب آلوده قرار ندارد، خاطرنشان کرد: برخی مناطق نزدیک به منابع آلوده کننده مانند شهرک های صنعتی، پساب کارخانه ها و صنایع در خط مقدم احتمال آلودگی خاکی قرار دارند.
بهمنیار خاطرنشان کرد: خاک این مناطق باید به دقت پایش شود؛ اگر آب این منابع کنترل و تصفیه نشود و به خصوص در فصول کشاورزی و کم آبی، تحت عنوان منابع آبیاری وارد اراضی گردد بی‌شک خاک را آلوده خواهد کرد. همچنین اگر ذخیره آب آببندان‌ها از پساب و آب صنایع تامین شود می‌تواند یکی از منابع آلوده کننده خاک به شمار آید.
وی تصریح کرد: باید خاک های استان به صورت هدفمند بررسی شود و با مدیریت درست جلوی استفاده بی رویه از کودها و سموم شیمیایی گرفته شده و راه کاری برای تصفیه پساب کارخانه ها و صنایع ارائه گردد تا منابع آلوده کننده خاک ساماندهی شوند.
خاک‌های اطراف صنایع مشکوک به آلودگی
عضو هئیت علمی دانشگاه علوم کشاورزی ساری با اشاره به اینکه قسمت وسیعی از خاک های مازندران هنوز آلوده نشده اند، گفت: اگر به دنبال آلودگی خاکی هستیم باید ابتدا خاک های اطراف کارخانه ها و صنایع را به طور جدی بررسی کنیم چرا که آنها مشکوک به آلودگی هستند.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی ساری در مورد اثرات خاک آلوده یادآور شد: آلودگی باعث بی‌کیفیت شدن خاک منطقه میشود و این بی کیفیتی سبب خواهد شد که دیگر برای کشاورزی مناسب نباشد. اگر گیاهی در خاک آلوده کشت شود، عناصر آلوده کننده در تمامی اندام‌های گیاهی پخش و به انسان و حیوان منتقل خواهد شد.
خاک‌های ساحلی زودتر در معرض آلودگی قرار می گیرند
مدیر گروه خاکشناسی دانشگاه علوم کشاورزی ساری در مورد آلودگی خاک مازندران نیز اظهار کرد: تا به امروز آلودگی خاک مازندران زیر حد بحرانی است اما اگر از انتشار منابع آلودگی جلوگیری نشود بی‌شک تجمع غلظت عناصر سنگین سبب آلودگی خاک استان میشود. خاک‌هایی که بافت سبک دارند مانند خاک‌های ساحلی زودتر در معرض آلودگی قرار می گیرند اما خوشبختانه بیشتر خاک مازندران از نوع بافت سنگین است و همین امر سبب میشود تا دیرتر حد بحرانی غلظت عناصر سنگین را تجربه کند.
*آلودگی با شوری خاک متفاوت است؟
بهمنیار در مورد تفاوت شوری خاک و آلودگی آن نیز یادآور شد: شوری با آلودگی تفاوت دارد، هرچند هردو این عوامل از کیفیت خاک می‌کاهد اما اصلاح شوری راحت‌تر از آلودگی خاک است. در شوری می توان با آب شویی این امر را برطرف کرد اما وقتی خاکی آلوده شود ابتدا باید آلودگی با مواد شیمیایی اصلاح کننده واکنش دهد و سپس با آب شویی رفع گردد.
وی گفت: آلودگی خاک حتی در حد کم نیز بر روی گیاه اثر می‌گذارد اما خاکی می‌تواند 200 ppm شور باشد اما بازهم مشکلی برای کشاورزی در آن به وجود نیاید. احتمال آلودگی خاک های اراضی کشاورزی که در معرض سموم و کودهای شیمیایی نیز هستند هم وجود دارد.