همه ساله در بازار برخی محصولات کشاورزی به سبب رعایت نشدن الگوی کشت شاهد نوسانات شدیدی هستیم به طوریکه در برخی موارد حجم تولید این محصولات کم می‌شود و گاهی به حدی بالا می‌رود که برداشت آن دیگر برای کشاورز صرفه اقتصادی ندارد.
در شرایط کنونی که کشور با چالش بحران آب مواجه است، به نظر می‌رسد اجرای الگوی کشت محصولات کشاورزی می‌تواند راه حل مناسبی برای سازگاری با کم آبی باشد که متاسفانه تاکنون وزارت خانه نیرو و جهاد کشاورزی توجه جدی به این موضوع نداشته است، در حالیکه کسری مخازن آب‌های زیر زمینی یک تهدید برای بخش کشاورزی محسوب می‌شود.
برخی کارشناسان معتقدندکه عدم اجرای الگوی کشت محصولات کشاورزی در هدر رفت منابع پایه و برهم زدن تنظیم بازار نقش مهمی دارد، به همین دلیل انتظار می‌رود که الگوی کشت با فراهم کردن مباحث مربوط به بازرگانی، فروش، ادوات کاشت و برداشت در تمامی استان‌ها اجرا شود تا کشاورزان نگرانی از حیث فروش محصولات خود نداشته باشند.
حال به سراغ مسئولان ذی ربط می‌رویم تا از آخرین وضعیت دلایل اجرا نشدن الگوی کشت به عنوان یکی از موضوعات سازگار با کم آبی با خبر شویم:
وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی در اجرا نشدن الگوی کشت هر دو مقصر هستند/ ضرورت اجرای مباحث مربوط به بازرگانی و فروش در اجرای الگوی کشت
مسعود اسدی عضو شورای مرکزی خانه کشاورز در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، عدم اجرای الگوی کشت را یکی از عوامل ناسازگار با کم آبی دانست و گفت: وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی در اجرا نشدن الگوی کشت هر دو مقصر هستند، در حالیکه وزارت نیرو خود باید امر آموزش و مدیریت مصرف آب برای کشاورزان را به عهده بگیرد، اما این مسئولیت را از وزارت جهاد کشاورزی انتظار دارد.
وی با اشاره به اینکه وزارت جهاد کشاورزی تا کنون در اجرای الگوی کشت اقدام مناسبی انجام نداده است، افزود: با اجرای الگوی کشت، مسئولان ذی ربط و تصمیم گیران باید این اطمینان را به کشاورزان بدهند که در صورت جایگزینی کشت محصولات کم آب بر تفاوتی در درآمد و بازار فروش آنها ایجاد نمی‌شود، اما اجرای دستوری الگوی کشت تنها نتیجه معکوس می‌دهد.
اسدی ادامه داد: در اجرای الگوی کشت مسئولان ذی ربط در قدم نخست باید محصولاتی را معرفی کنند که امکانات و لوازم مورد نیاز جهت کشت را بتوانند در اختیار بهره برداران قرار دهند، ضمن آنکه از لحاظ اقتصادی تغییری در محصولات جایگزین معرفی شده ایجاد نشود.
عضو شورای مرکزی خانه کشاورز فراهم کردن مباحث مربوط به بازرگانی، فروش و برداشت لوازم و ادوات کشت‌های جدید را امری ضروری دانست و گفت: وزارت جهاد کشاورزی تا کنون اقدام خاصی در رابطه با اجرای الگوی کشت انجام نداده است، در حالیکه اگر تشویقی بودن سیاست، مباحث مربوط به بازرگانی و فروش محصولات و درآمد کشاورزان را در لایحه رعایت نکند، بدون تردید تصویب این قانون به قوانین غیر قابل اجرا اضافه می‌شود. به عنوان مثال اگر به کشاورزان هندوانه کار و شلتوک کار گیاه کینوا برای کشت جایگزین پیشنهاد می‌شود، مباحث مربوط به خرید و قیمت باید به گونه‌ای تنظیم شود که نگرانی در بحث تولید و فروش ایجاد نشود.
اسدی بحث آموزش را در اجرای الگوی کشت امری ضروری برشمرد و افزود: اگر به کشاورزان آموزش‌های لازم داده نشود که براساس نیاز کشور به سراغ کشت کدام یک از محصولات روند، از آن جا که در کشت محصول جدید مهارتی ندارند با مشکلات متعددی روبرو می‌شوند، در حالیکه اعمال سیاست تشویقی حداکثری موجب شده تا کشاورزان نسبت به کشت محصول جدید تمایل بیشتری داشته باشند.
نبود بانک اطلاعاتی یکی از چالش های پیش روی اجرای الگوی کشت/ صرفه جویی منابع آب و خاک مهم‌ترین مزیت اجرای الگوی کشت در کشور
محمد شفیع ملک زاده، رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، اجرای الگوی کشت را تابع بازار محصولات کشاورزی دانست و گفت: اجرای الگوی کشت در سطح کشور مستلزم ابزارها، سیاست و تشویق‌هایی است که کشاورزان را متقاعد کند تا تابع برنامه‌ها باشد.
کسری مخازن آب‌های زیرزمینی تهدیدی جدی برای بخش کشاورزی/ محدودیت کشت برنج در استان‌های غیرشمالی همچنان به قوت خود باقی است
وی با اشاره به اینکه اجرای دستوری الگوی کشت راهگشا نخواهد بود، افزود: اگر به کشاورزان کشت جایگزینی معرفی شود که تضمین کننده درآمد آنها باشد، می‌توان از آنها انتظار داشت که از کشت محصولات آب بر انصراف دهند و در غیر این صورت تمایلی به اجرای الگوی کشت نخواهند داشت.
ملک زاده ادامه داد: در شرایطی که بازار چندانی برای فروش گیاهان دارویی در کشور وجود ندارد، چطور می‌توان انتظار داشت که کشاورزان کشت گیاهان دارویی را جایگزین کشت محصولات آب بر کنند.
به گفته این مقام مسئول، مسئولان ذی ربط در درجه اول درباره الگوی کشت باید این اطمینان را به کشاورزان دهند که مشکلی در آمد و عایدی آنها و بازار فروش محصولات ایجاد نمی‌شود چرا که با توسعه گیاهان دارویی ممکن است مقادیری زیادی گل گاو زبان و غیره به سبب نبود بازار روی دست کشاورزان بماند.
وی ادامه داد: با وجود آنکه سالهاست شعار آمایش سرزمین داده می‌شود، اما تا کنون این موضوع عملیاتی نشده است.
رئیس نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی با انتقاد از این مسئله که برنامه و سیاست گذاری مناسب در کشت محصولات نداریم، بیان کرد: در کشت محصولات کشاورزی برنامه و سیاست گذاری مدونی نداریم که خیال کشاورز را راحت کنیم که محصول مد نظر را بکارد. به عنوان مثال همه ساله با مازاد یا کمبود تولید محصولات نظیر گوجه فرنگی، پیاز، سیب زمینی و غیره روبه‌رو هستیم، چرا که کشاورزان در صورتی که یکسال بازار هر یک از این محصولات خوب باشد، به سراغ کشت همان محصول می‌روند که این امر به سبب مازاد تولید منجر به ضرر و زیان کشاورزان می‌شود به طوریکه قیمت فروش جوابگوی هزینه‌های تولید نیست. حال با اجرای الگوی کشت انتظار می‌رود که کشاورزان دیگر با مشکلاتی در تامین هزینه تولید، خانوار و فروش محصولات در بازار روبه‌رو نباشند.
وی اجرای سیاست تشویقی را امری مهم در اجرای الگوی کشت دانست و گفت: در بحث تولید دانه‌های روغنی، چغندر قند و گندم ابزار‌های تشویقی باعث شده تا تولید این محصول نسبت به سال‌های گذشته چند برابر افزایش یابد.
رئیس نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی نبود بانک اطلاعاتی را یکی از چالش‌های پیش روی اجرا نشدن الگوی کشت در کشور برشمرد و افزود: در حال حاضر در رابطه با بحث کشاورزی آماری که ارائه می‌شود، براساس خود اظهاری است، در حالیکه اگر آمار و اطلاعات دقیقی از تعداد بهره برداران، نوع فعالیت، میزان تولید و مصرف در بخش کشاورزی داشته باشیم، این امکان وجود دارد که با برنامه ریزی صحیح الگوی کشت اجرا شود.
به گفته ملک زاده، نظام صنفی که از دل کشاورزان بیرون آمده، تنها می‌تواند بانک اطلاعات را جمع آوری کند و در اختیار بهره برداران قرار دهد. اما همواره نیاز است که دولت همکاری و حمایت در این زمینه داشته باشد و کشاورزان را ترغیب کند تا در نظام صنفی عضو شوند.
این مقام مسئول اجرای صرفه جویی منابع آب و خاک و تنظیم بازار محصولات کشاورزی را از مهم‌ترین مزایای اجرای الگوی کشت اعلام کرد و گفت: با اجرای الگوی کشت تولید باید به نحوی ساماندهی شود که کشاورزان از حیث عرضه و فروش محصولات متضرر نشوند.
تأثیر اجرای الگوی کشت در تنظیم بازار محصولات کشاورزی/ کشاورزی خرده مالکی و نبود بانک اطلاعاتی مانع اجرای الگوی کشت در کشور شد
عباس پاپی زاده عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، اجرا شدن الگوی کشت را تنها راه برون رفت از مشکلات کمبود آب دانست و گفت: در قانون برنامه پنجم و ششم توسعه به سبب رفع مشکلات کم آبی تاکید بسیاری بر اجرای الگوی کشت صورت گرفته است.
وی افزود: برای هر استان کشت‌های در نظر گرفته شده سازگار با محیط طبیعی و میزان آب در دسترس هر منطقه اجرا می‌شود.
پاپی زاده با اشاره به اینکه الگوی کشت در تنظیم بازار محصولات کشاورزی تاثیر گذار خواهد بود، بیان کرد: اگر از قبل طراحی درست را انجام دهیم و نیاز کشور را پایش کنیم، این امکان وجود دارد که براساس الگوی کشت نیاز آینده کشور را تامین کنیم و نیازی به واردات نداشته باشیم.
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس ادامه داد: با اجرای الگوی کشت، دیگر کشاورزان در کشت محصولات خاص متمرکز نمی‌شوند که مازاد تولید منجر به ضرر و زیان کشاورزان شود.
وی با اشاره به عمده مشکل اجرا نشدن الگوی کشت در کشور گفت: سیستم کشاورزی در کشور خرده مالکی است به طوریکه هر کشاورز ۲.۲ هکتار زمین در اختیار دارد، در حالیکه در بسیاری از کشور‌های اروپایی، آمریکا و کانادا کشاورزان به ظور متوسط ۷۰ هکتار زمین در اختیار دارند، به همین دلیل تعداد بهره برداران بالا در کشور قدری مشکلات را افزایش داده است.
پاپی زاده ادامه داد: دولت باید مشوق‌هایی را در اختیار کشاورزان قرار دهد تا کشاورزان نسبت به محصولاتی که کمتر در کشور کشت می‌شود، تشویق شوند. به عنوان مثال تامین نهاده ارزان قیمت و تضمین درآمد و بازار فروش محصولات می‌توانند کشاورزان را به کشت محصولات امیدوار کند.
این مقام مسئول در پایان با انتقاد از کمبود اطلاعات کشاورزان در بخش کشاورزی اظهار کرد: کشاورزان اطلاعاتی دقیقی از کشت محصولات کشاورزی ندارند، در حالیکه دولت باید سامانه اطلاعاتی تهیه کند تا به صورت لحظه‌ای اطلاعات لازم را در اختیار کشاورزان قرار دهد تا افزایش سطح زیر کشت منجر به ضرر و زیان کشاورزان نشود.