میانگین قیمت یک کیلو گوشت گوسفندی در شهرهای ایران در خرداد ۹۸، ۹۲ هزار و ۲۰۰ تومان بود، عددی که ۱۰۸ درصد نسبت به خرداد سال ۹۷ افزایش داشت. همچنین در زمستان سال ۹۷، تولید گوشت گوسفندی در کشتارگاه‌های رسمی کشور ۳۴ درصد کاهش اما واردات آن، ۱۴۶ درصد افزایش داشت. از طرف دیگر هزینه خوراک دام تا ۷۰ درصد در قیمت محصولات پروتئینی نقش دارد و ۷۰ درصد از خوراک دام نیز وارداتی است. هر کدام از این اعداد، شبیه به قطعه‌های یک پازل از دلایل بیش از دو برابر شدن قیمت گوشت قرمز در یک سال روایت می‌کنند.
سهم کمتر از ۱۰ درصدی قاچاق دام در گرانی ۱۰۸ درصدی گوشت
روند گرانی گوشت قرمز از ابتدای تابستان سال گذشته شروع شد. در تیرماه ۹۷، قیمت گوشت گوسفند از کیلویی ۵۰ هزار تومان عبور کرد. در حالی که دولت قبل از این موج گرانی، گوشت را جز کالاهای اساسی دسته بندی کرده و برای واردات آن ارز ۴۲۰۰ تومانی اختصاص داده بود.
در همین زمان هم بود که مسئول‌های مختلف تعزیراتی از تخلف در واردات گوشت صحبت می‌کردند. دهم مرداد سال گذشته منصور پوریان، رئیس شورای تأمین کنندگان دام زنده، در گفت وگویی اعلام کرده بود: «شنیده‌ها حاکی از آن است که یازده شرکت به جای واردات گوشت قرمز ۷۷۸ میلیون دلار ارز به جیب زدند که این رقم بسیار هنگفتی است و نظارت دستگاه‌های ذی‌ربط را می‌طلبد.» اما در ماه‌های بعد هم قیمت گوشت هم‌چنان افزایش یافت و در مهرماه مرز ۶۰ هزارتومان را رد کرد. در بهمن ۹۷ به اوج رسید؛ از ۱۰۰ هزار تومان هم عبور کرد و در نهایت با اندکی کاهش، در همین محدوده ۱۰۰ هزار تومانی تثبیت شد. جدیدترین گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که قیمت یک کیلو گوشت گاو یا گوساله در خرداد ۹۸ نسبت به خرداد ۹۷، ۱۱۹ درصد و قیمت گوشت گوسفندی نیز ۱۰۸ درصد افزایش داشته است.
علی اصغر ملکی، رئیس اتحادیه فروشندگان گوشت گوسفندی درباره علت گرانی این کالا به ایرنا می‌گوید: «قیمت همه چیز افزایش یافته است، گوشت هم مثل همه چیزهای دیگر. دلایل مختلفی باعث این اتفاق می‌شود. گرانی علوفه و افزایش قیمت نهاده‌های دامی، یک دلیل است. از طرفی قاچاق دام هم در سال‌های گذشته بسیار بی رویه بوده و حالا نتیجه آن را می‌بینیم.»
ملکی، دامداران و رفتار بازاری آنها را یکی از اصلی ترین علت‌های گرانی گوشت می‌داند و می‌گوید: «دامداران به طمع سال‌های گذشته، دام‌ها را نگه داشته و عرضه نمی‌کنند. تفکر آنها این است که اگر به هر طریقی بتوانند دام زنده از کشور خارج کنند، می‌توانند با دلار بفروشند و سود بسیار خوبی به دست آورند.»
در نیمه دوم سال گذشته، صحبت از قاچاق دام به عنوان عامل اصلی گرانی گوشت به موج خبری تبدیل شد. اما بررسی‌های بعدی از منابع مختلف نشان داد که تأثیر نهایی قاچاق دام زنده در این گرانی کمتر از ۱۰ درصد است. در واکنش به برجسته سازی نقش قاچاق دام در گرانی گوشت، ایوب سلیمانی، جانشین فرمانده نیروی انتظامی نیز در اسفند ۹۷ گفت: «مصرف یک سال کشور حدود یک میلیون تن گوشت قرمز است که تمام قاچاق دامی که امسال انجام شده به ۱۰ هزار تن نمی‌رسد. ما یک حرف داریم؛ می‌گوئیم قاچاق وجود داشته و دارد، تشدید شده است، تلاش کرده و آن را کاهش دادیم اما نباید آدرس غلط به دیگران بدهیم، این موضوع در سهم قیمت گوشت در کشور بیش از یک درصد نیست.»
تخلف در توزیع و عرضه گوشت با دلار ۱۵ هزار تومانی
«مشکل خاصی در تأمین گوشت قرمز وجود ندارد. واردات آن نسبت به گذشته بیشتر شده و تولید هم تغییری نسبت به گذشته نداشته است. هم اکنون واردات گوشت برزیلی و گوشت گوسفندی بیشتر از گذشته شده اما مشکلاتی در توزیع آن وجود دارد و آنقدر دست به دست می‌شود که با نرخی که باید به دست مصرف‌کنندگان نمی‌رسد.همین دست به دست شدن‌ها و دلالی‌ها عامل گرانی گوشت قرمز شده و دست‌هایی وجود دارد که در این میان در حال سودجویی به نفع خودشان و به زیان مردم هستند.» علی اکبر مهرفرد، معاون توسعه بازرگانی و صنایع وزیر جهاد کشاورزی اواخر بهمن ماه سال گذشته چنین درباره علت اصلی گرانی گوشت صحبت کرده بود.
بررسی‌های بعدی نیز تأیید می‌کرد که «انحصار توزیع» و «واردات و توزیع شبکه‌ای» غائله گوشت را شکل داده‌اند. به همین خاطر گوشتی که با دلار ۴۲۰۰ تومانی وارد شد، عملاً با دلار ۱۵ هزار تومانی به‌دست مصرف‌کننده رسید. در اوایل اسفندماه، گزارشی از روزنامه ایران نشان می‌داد که اگرچه بیش از ۱۰۰ شرکت مجاز به واردات گوشت هستند اما کمتر از ۵ شرکت بخش عمده واردات را در دست گرفته‌اند. گوشت‌های وارداتی نیز جای آنکه مستقیم به مراکز عرضه برسد، ابتدا به چند شرکت واسطه‌ای تحویل داده می‌شد تا آنها بنابر سهمیه تعریف شده، گوشت را در میان فروشگاه‌های مختلف توزیع کنند.
در همان زمان بود که عباس جعفری دولت آبادی، دادستان تهران نیز اعلام کرده بود: «اولین پرونده در رابطه با گوشت قرمز در شعب ویژه تشکیل شده است. در این رابطه دو نفر از ستاد تنظیم بازار استان تهران و دو نفر از سایر دستگاه‌های مرتبط با تأمین و توزیع گوشت بازداشت شده و پرونده آنها در حال تکمیل تحقیقات است.»
بررسی صحبت‌های تولیدکننده‌ها و مقام‌های صنفی نیز نشان می‌دهد که روندی مشابه در تأمین و توزیع نهاده‌های دامی بخش مهمی از گرانی گوشت داخلی را به گردن دارد. در حالیکه ۷۰ درصد از نهاده‌های دامی وارداتی است و ارز ۴۲۰۰ تومانی برای تأمین آن اختصاص داده شده است، اما با قیمتی بالاتر به دست تولیدکننده رسید و در قیمت نهایی گوشت، تأثیر جدی گذاشت.
افزایش تعداد دام اما کاهش میزان تولید گوشت
علی‌اصغر ملکی، رئیس اتحادیه فروشندگان گوشت گوسفندی به ایرنا می‌گوید: «در بررسی علت گرانی کالاها، هزینه‌های تولیدکننده را هم باید در نظر گرفت. در حال حاضر، هزینه‌های دامداری‌ها هم افزایش یافته و روی قیمت نهایی گوشت تأثیر جدی دارد. کارگران، حقوقشان بالا رفته است. هزینه آب و برق افزایش یافته، اجاره‌ها و هزینه سالن‌های سوله بالا رفته است.» آخرین گزارش مرکز آمار ایران نیز نشان می‌دهد که در زمستان ۹۷، تورم تولید کننده در بخش کشاورزی ۴۸.۸ درصد بوده است.
اما با وجود تمام این مسائل، در حال حاضر ۶۴.۸ میلیون رأس دام سبک در کشور وجود دارد. تعداد دام‌های کشور در سال‌های اخیر روند افزایشی داشته است. بررسی گزارش‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که در انتهای زمستان سال گذشته، ۴۸ میلیون و ۵۰۰ هزار رأس گوسفند و بره در دامداری‌های کشور وجود داشت، در حالیکه این تعداد در سال ۹۶، ۴۰ میلیون رأس بود. با این وجود، آمار کشتار دام و تولید گوشت روند کاهشی داشته است. به طور میانگین در زمستان ۹۷ نسبت به زمستان ۹۶، ۲۳ درصد گوشت کمتر در کشور تولید شد. این کاهش در تولید گوشت گوسفند و بره ۳۴ درصد، و گاو گوساله ۱۵ درصد بوده است.
پرس‌وجو در میان تولیدکننده‌ها و فروشنده‌ها، نشان می‌دهد که علت این اتفاق بی‌میلی دامداران به فروش دام است. علی‌اصغر ملکی، رئیس اتحادیه فروشندگان گوشت گوسفندی می‌گوید: «امسال بارش‌ها خوب بوده و در صحرا علوفه زیادی وجود داشته است، به همین خاطر باید گوشت بیشتری عرضه شود و قیمت‌ها کاهش یابد اما این اتفاق نمی‌افتد. چرا که دامدارها دام‌شان را نگه داشته اند.»
به گفته این مقام صنفی، اکنون نیز دامداران به سودای عید قربان و قیمت‌های بالاتر، دام کم‌تری به بازار عرضه می‌کنند و همین مساله، مانع افزایش عرضه و کاهش قیمت است. ملکی می‌گوید: «در حال حاضر گوشت گوسفندی با قیمت کیلویی ۹۲ تا ۹۴ هزار تومان به مغازه دار داده می‌شود و مغازه دار هم می‌تواند با ۱۰ تا ۵ درصد افزایش قیمت این گوشت را بفروشد. اما چون نزدیک به عید قربان هستیم، دامدارها گوشت را برای عرضه درآن زمان انبار می‌کنند و فکر می‌کنند که با قیمت بالاتری می‌توانند بفروشند.»
