گلستان و ظرفیت‌های مغفول در پرورش و صنایع تبدیلی دام

به اعتقاد کارشناسان حوزه دام، شرایط اقلیمی، حاصلخیز بودن اراضی زراعی گلستان و امکان کشت انواع نباتات علوفه‌ ای ازجمله سویا، یونجه، شبدر و فرآورده‌های فرعی آنها مانند (کنجاله‌) و همچنین پس‌ چر اراضی زراعی در کنار تولید چند میلیون تنی خوراک دام و طیور از دیگر ظرفیت های مهم این استان برای پرورش دام سبک و سنگین است.
همجواری با کشورهای آسیای مرکزی و فاصله کم با مراکز عمده مصرف، وجود نیروی انسانی مستعد در رشته های دامپروری و دامپزشکی  و داشتن دانشکده علوم دامی در گلستان، ظرفیت خوب جامعه عشایری استان با حدود ۸۰۰ هزار راس دام، وجود ۳۲ واحد فعال تولیدی و صنایع تبدیلی شیر (لبنبات) و مهمتر از همه علاقه مندی جامعه روستایی به نگهداری از دام از دیگر مزایا و ظرفیت های پرورش دام در این استان سرسبز شمالی است.
به گفته "غلامعلی هلاکو" مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی گلستان هم اکنون در این استان حدود دو میلیون راس دام سبک (گوسفند و بز) و حدود ۳۵۰ هزار راس گاو وجود دارد که این رقم با توجه به ظرفیت های موجود در گلستان تا دو برابر قابل افزایش است.
با این حال ۷۰ درصد پرورش دام های سبک و سنگین در گلستان به دلیل فرهنگ خاص مردم این منطقه که بیشتر ایلاتی بوده، به صورت سنتی انجام شده و بازده اقتصادی مناسبی برای پرورش دهندگان ندارد و از این حیث راه درازی برای تولید به روش صنعتی و نیمه صنعتی و برخورداری از مزایای آن وجود دارد که بایستی مورد توجه متولیان این بخش قرار گیرد.
به اعتقاد کارشناسان حوزه دام، توسعه دامداری های صنعتی و نیمه صنعتی، آمیخته گری دام های بومی با نژادهای دو منظوره با حفظ توده ژنتیکی استان، ساماندهی دام ها در مراتع با هماهنگی منابع طبیعی، برنامه ریزی برای بهبود تغذیه دام باهدف بهبود شاخص ها در تولید گوشت و شیر باید به عنوان راهبردهای اصلی این حوزه مدنظر قرار گیرد.
مدیر امور دام جهاد کشاورزی گلستان می گوید که هم اکنون دامداران این استان سالانه ۳۶۸ هزار تن شیر خام و ۲۹ هزار و ۳۰۰ تن گوشت قرمز تولید و روانه بازار مصرف می کنند که از حیث تولید شیر، گلستان رتبه ۹ و از حیث تولید گوشت قرمز رتبه ۱۱ کشور را دارد.
هلاکو معتقد است که گلستان ظرفیت پرورش دام و تولیدات بیشتری از رقم های فعلی دارد که می توان با سرمایه گذاری در طرح‌هایی مانند پرواربندی و راه اندازی واحدهای دامداری صنعتی و نیمه صنعتی از آن استفاده کرد که به رونق تولید، افزایش درآمد و ایجاد اشتغال جوانان این استان کمک زیادی می کند.
   جای خالی صنایع تبدیلی حوزه دام در گلستان
باوجود راه اندازی واحدهای صنایع تبدیلی در بخش فرآوری شیر خام در گلستان و یک واحد کشتارگاهی نیمه صنعتی، این استان از برخی صنایع تبدیلی مثلا در بخش دباغی پوست دام (چرم سازی)، پشم ریسی، کشتارگاه صنعتی، سردخانه و تولید پودر خون، گوشت و استخوان محروم است.
صنایع تبدیلی که امروزه با توجه به اهمیت صنعتی و تجاری آن در جهان، بخش مهمی از زنجیره تولیدات دامی به شمار می روند و بدون تردید سرمایه گذاری در این بخش ها علاوه بر رونق تولید و افزایش درآمد و ارزش افزوده برای دامداران و صنعتگران، فرصت های شغلی زیادی نیز برای جوانان هر منطقه ایجاد می کنند.
صنایع چرم سازی و استفاده از لوازم و وسایل چرمی (کیف، کفش و البسه) به خاطر استقبال خوب مردم در ایران و دیگر کشورهای جهان، از گذشته های دور مورد توجه صنعتگران قرار داشته و با توجه به کشتار زیاد دام در گلستان بالاخص مناطق شمالی و شرقی آن که ترکمن ها ساکن هستند، و مقدار بالای پوست خام تولیدی، ظرفیت خوبی برای راه اندازی این صنعت در این استان است.
مدیرکل امور عشایر گلستان با تایید اهمیت ایجاد صنایع تبدیلی، معتقد است که راه اندازی صنایع تبدیلی حوزه دام در این استان می تواند ارزش افزوده قابل توجهی حداقل بین ۵۰ تا ۱۰۰ درصد و نیز اشتغال خوبی برای جوانان منطقه ایجاد کند.
رضا علیپوری با اشاره به وجود ۷۶۷ هزار راس دام سبک نزد عشایر بومی و کوچنده گلستان که هرساله ۵۰ درصد آن روانه بازار مصرف می شود، گفت: متاسفانه بخش قابل توجهی از این دام ها به صورت زنده و بدون اینکه ارزش افزوده ای برای دامدار و یا برای استان ایجاد کند، از گلستان خارج می شود.
وی افزود: علاوه بر کشتار دام ها که در طول سال در گلستان بالاخص منطقه ترکمن صحرا انجام می شود فقط در ایام عید قربان بالغ بر ۱۱۰ هزار راس دام در استان ذبح می شود که در صورت کشتار بخش دیگری از دام هایی که هر ساله به صورت زنده از گلستان خارج می شود، توجیه خوبی برای راه اندازی واحد تولیدی و دباغی پوست و چرم در استان است.
علیپوری اضافه کرد: عشایر کوچنده و بومی گلستان سالانه ۶ هزار و ۴۲۵ تن گوشت قرمز، ۱۴ هزار و ۵۶۲ تن شیر، ۱۱۲۵ تن پشم و مو و ۳۸۰ تن کشک تولید و روانه بازار می کنند که می توان با راه اندازی صنایع تبدیلی مرتبط، بخش قابل توجهی از این تولیدات را به ارزش افزوده تبدیل و سپس به دیگر نقاط کشور ارسال کرد.
علاوه بر صنایع تبدیلی حوزه دام، امروزه از ضایعات کشتارگاهی دام و منابع پروتئینی موجود در خون، آلایش و استخوان دام ها که با تبدیل آن به پودرهای غذایی (مکمل های غذایی) برای مصارف تغذیه ای پرورش طیور و ماهیان استفاده می شود، می توان برای راه اندازی واحدهای تولیدی متناسب با آن اقدام کرد.
به اعتقاد کارشناسان تغذیه، استفاده از مازاد کشتارگاهی در تغذیه دام و طیور به واسطه برخی از اسید آمینه‌ های ضروری که کم و بیش در آن وجود دارد و نیز به علت وجود مقدار فراوان فسفر و کلسیم و انرژی، امری متداول و مقرون به صرفه در جهان است که می تواند مورد توجه و سرمایه گذاری در این حوزه قرار گیرد.
پودر خون، از خشک نمودن خون تمیز و تازه حیوان کشتار شده، پودر استخوان از قطعات کامل یا خرد شده استخوان دام های کشتاره شده و پودر گوشت نیز از مازاد کشتارگاهی، لاشه و اندامهای ضبطی حیواناتی که در کشتارگاه به علل مختلف برای انسان غیرقابل مصرف تشخیص داده می شوند و همچنین از ضمائم قرمز لاشه (کبد، قلب و ریه ها) و ضمائم سفید لاشه شامل معده و روده که خالی و شسته شده باشد به دست می آیند و سرشار از ویتامین های B کمپلکس و B۱۲ و عناصر کمیابی مثل مس، آهن و منگنز می باشد.
گفته می شود، پودر خون، گوشت و استخوان به عنوان منبع پروتئین و اسیدهای امینه در تغذیه دام، طیور و آبزیان دارای حساسیت های بسیاری در ایران و جهان می باشد و درحال حاضر این محصولات در صنعت دامداری و مرغداری کاربرد زیادی دارد.
در همین پیوند مدیر عامل اتحادیه عشایری استان گلستان نیز از آمادگی این اتحادیه برای سرمایه گذاری در بخش توسعه بزرگترین میدان فروش دام زنده شمال کشور در گنبدکاووس و برخی صنایع تبدیلی حوزه دام تا سقف ۱۰۰ میلیارد ریال خبر داد و گفت: در صورت واگذاری زمین مناسب به مساحت تقریبی ۲۰ هکتار از سوی مسوولان منابع طبیعی، توسعه این میدان فرصت های شغلی زیادی برای جوانان ایجاد می کند.
سیدمحسن حسینی افزود: هم اکنون میدان فروش دام زنده گنبدکاووس از مراجع اصلی در تعیین قیمت روز دام است و از استان های مختلف همجوار گلستان و نیز عشایر استان، دام هایی برای عرضه و فروش آورده می شود که بخش زیادی از دام ها نیز به صورت زنده به دیگر استان های کشور از جمله تهران، قم، سمنان، کردستان، اصفهان و حتی خوزستان انتقال می یابد.
وی معتقد است، میزان کشتار دام استان گلستان که درسال حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار راس است و نیز تولید حدود ۱۳۰۰ تن پشم و مو توسط عشایر ظرفیت خوبی برای راه اندازی واحد تولیدی چرم در استان با نگاه صادرات به دلیل همجواری گلستان با کشورهای آسیای مرکزی است به شرطی که از تکنولوژی نوین و مدرن در دباغی پوست استفاده شود.
حسینی همچنین با اشاره به فعالیت شهر دام در استان قم، می گوید که استان گلستان بویژه مناطق شمالی آن که اراضی کم بازده و لم یزرع زیادی دارد، ظرفیت خوبی برای راه اندازی شهر دام و زنجیره کامل شامل تولید و پرواربندی دام، آغل نگهداری دام، انبارهای علوفه و جیره غذایی دام، واحد تولید کنسانتره، کشتارگاه صنعتی، کوره لاشه سوز، سردخانه، کارگاه بسته بندی لاشه ها، کارگاه سالامبور پوست و دیگر کارگاه های مورد نیاز را در زمینی به مساحت ۱۰۰ تا ۱۵۰ هکتاری دارد.
وی با بیان اینکه صنایع دام به نیروی انسانی زیادی نیاز دارد، تصریح کرد: درصورت راه اندازی شهر دام، که اتحادیه امور عشایری استان نیز آمادگی سرمایه گذاری یا تهیه طرح های توجیهی آن را دارد، فرصت های شغلی زیادی ایجاد شده و به افزایش درآمد و ارزش افزوده برای دامداران و استان کمک زیادی می کند.
رییس اداره بهسازی تولید اداره کل امور عشایر گلستان نیز معتقد است که صرف نظر از تولیدات دامی کل استان، فقط تولیدات عشایر بومی و کوچنده گلستان، ظرفیت خوبی برای سرمایه گذاری جهت طرح های پراوربندی دام و راه اندازی صنایع تبدیلی این بخش است.
رجبعلی محبی می گوید: تنوع و افزایش تولیدات دامی عشایر از راهبردهای اصلی اداره بهسازی تولیدات دامی اداره کل عشایر گلستان است و در این راستای برای افزایش درآمد عشایر برخی مشاغل جانبی از جمله "پرورش زبنور عسل، پرورش قارچ، کشت گیاهان دارویی و جوجه کشی طیور بومی" مورد ترویج و حمایت قرار دارد.
احمد پرتانی کارشناس اداره بهسازی تولید اداره کل امور عشایری گلستان نیز معتقد است که راه اندازی صنایع تبدیلی حوزه دام در این استان که از استان های پیشرو درحوزه دام کشور است، مقرون به صرفه است ضمن اینکه می توان از ظرفیت شبکه عشایر کشور که ۲۵ درصد تولید دام و گوشت را برعهده دارند، نیز استفاده کرد.
وی گفت: علاوه بر صنایع تبدیلی و رنجیره آن، استفاده از فضولات دامی گلستان در تهیه ورمی کمپوست با توجه به کشاورزی بودن استان و وجود مقدار زیادی اراضی دیم و کم بازده می تواند در تقویت خاک که منجر به افزایش تولید و درآمد کشاورزان شده و نیز در ایجاد اشتغال مورد توجه قرار گیرد.
با وجود دلایل گفته شده از سوی مسوولان و کارشناسان درخصوص ظرفیت های پرورش دام و کمبود برخی صنایع تبدیلی وابسته به آن، مدیر امور دام سازمان جهادکشاورزی گلستان با اذعان به محروم بودن استان از زنجیره کامل صنایع تبدیلی حوزه دام، معتقد است که ایجاد واحدهای تولید چرم و پشم ریسی و کشتارگاه در شرایط فعلی برای سرمایه گذاری در این استان جذابیت ندارد.
غلامعلی هلاکو می گوید که هم اکنون واحدهای دباغی پوست و چرم در دیگر استان ها راه اندازی شده و فعلا راه اندازی واحد جدید از نظر اقتصادی توجیه ندارد مگر اینکه زنجیره تولید دام در گلستان تکمیل و آمار تولید دام آن با اجرای طرح های پرواربندی و راه اندازی واحدهای دامپروری صنعتی و نیمه صنعتی افزایش یابد.
وی با اشاره به فعالیت دومین میدان بزرگ فروش دام زنده کشور در گنبدکاووس گفت: در این میدان از استان های همجوار مانند مازندران، گیلان، سمنان، خراسان شمالی دام آورده می شود و سپس به استان های مقصد مثل تهران، قم و اصفهان ارسال می شود.
هلاکو اضافه کرد: هم اکنون شبکه وسیع حمل و نقل دام زنده در کشور و گلستان وجود دارد که درصورت حذف این شبکه فرصت شغلی این بخش از بین می رود با این حال این استان با توجه به ظرفیت های پرورش دامی که دارد، می توان با سرمایه گذاری بیشتر دراین بخش به رونق تولید و اشتغال گلستان کمک کرد.
وی تصریح کرد: شرایط اقلیمی و حاصلخیزی گلستان و وجود ۶۲۰ هزار هکتار اراضی زراعی و ۳۰ هزار هکتار باغات درآن منبع بسیار خوب تولید علوفه است که می تواند جوابگوی چند برابر خوراک دام موجود این استان باشد ضمن اینکه هم اکنون بخش قابل توجهی از علوفه و کاه و کلش تولیدی گلستان در فصل برداشت به دیگر استان های کشور منتقل می شود.
این مقام مسوول می گوید بهترین راه برای بهره وری بیشتر حوزه دام گلستان، توسعه ظرفیت های پرورش آن است که با تحقق عملی آن که در رونق تولید، افزایش درآمد و ایجاد اشتغال موثر است، می توان نسبت به استقرار صنایع تبدیلی مناسب در آینده اقدام کرد.
با این حال به گفته استاندار گلستان، یکی از معضلات و موانع توسعه بخش کشاوروزی این استان خام فروشی محصولات تولیدی است که متولیان امر برای شتاب بخشی مسیر توسعه این بایستی از خام فروشی محصولات زراعی پرهیز و به سمت رونق صنایع تبدیلی در گلستان باشند.
هادی حق‌شناس چندی پیش در مراسم بزرگداشت روز صنعت و معدن در گرگان همچنین گفته بود: نبود واحدهای فرآوری محصولات زراعی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر از این محصولات، یکی از خلاءهای مهم بخش کشاورزی و ضرورت مهم گلستان برای دست یافتن به درآمد بیشتر و فراهم کردن فرصت‌های شغلی جدید است.
وی تصریح کرده بود که تولیدکنندگان گلستانی باید تلاش کنند به جای خام فروشی و رضایت به سود پایین، از مزیت تولید فراوان و متنوع محصولات کشاورزی در استان استفاده کرده و با تبدیل آن به محصول جدید، درآمد بیشتری برای استان ایجاد کنند.
حق شناس در این مراسم گفته بود که در حال حاضر بخش زیادی از محصولات کشاورزی گلستان بدون فرآوری به مناطق دیگر فرستاده می‌شود که این آمار باید با راه اندازی صنایع جدید به حداقل برسد.
به نظر می رسد توجه بیشتر به ظرفیت های حوزه دام گلستان به عنوان یکی از حلقه های مهم بخش کشاورزی می تواند زمینه ساز رونق تولید، افزایش درآمد و ایجاد اشتغال برای این استان باشد.