این آفت با این که سابقه حدود چهار دهه‌ای در مازندران دارد، در همه این سال ها با انجام مدیریت پیشگیری و مقابله بموقع، موجب نگرانی جدی باغداران و مسئولان نشده بود، اما در چند سال اخیر به دلیل تغییرات آب و هوایی و گسترش کشت درختان مخلوط در باغات کوچک و بزرگ در حال تبدیل شدن به یک معضل اصلی است و ممکن است در صورت عدم توجه تمامی مشکلات بخش باغداری استان را تحت الشعاع قرار دهد.
واقعیت این است؛ مگس مدیترانه ای که زمانی تنها در ماههای پایانی تابستان و همزمان با رسیدن نارنگی پیش رس مهمان باغ های مازندران می شد، در سال های اخیر فصل حضورش را گسترش داد به گونه ای که از اواخر اردیبهشت تا اوایل پاییز به خاطر سفره همیشه پهن و پربار مهمان با غ های استان در مناطق مختلف است.
کارشناسان باغداری می گویند که فراهم شدن میزبانی حدفاصل ثمردهی درختان مختلف سبب ماندگاری بیشتر مگس مدیترانه ای شده است. به اعتقاد آنان میزبانی از درخت ازگیل ژاپنی شروع می شود و بعد به ترتیب به هلو ، شلیل ، انجیر و خرمالو و بلافاصله پس از این مرحله نوبت به نارنگی های پیش رس می رسد و سپس فصل نارنگی های دیگر و ارقام مختلف پرتقال می رسد. این چرخه اگر ادامه پیدا کند ممکن است به سیکلی کامل برای میزبانی از این آفت منجر شود.
بنابر اظهارات کارشناسان حفظ نباتات مازندران، مگس میوه می‌تواند به هر میوه نرسیده هم خسارت وارد کند. هر مگس ماده روزانه ۱ تا ۳۰ عدد تخم رها می کند و در شرایط مناسب این توان را دارد که در یک دوره زندگی تعدادش را به میانگین ۳۰۰ و حداکثر یکهزار عدد برساند. میوه رسیده در سر درخت یا پوسیده در پای درخت بهترین میزبان مگس مدیترانه ای است، سفره ای که حتی اگر باغ های حرفه ای مازندران را بتوان از آن پاکسازی کرد، در خانه باغ های موجود در استان بویژه خانه باغ های متعلق به غیربومیان در تمامی فصول سال پهن است.
گزارش‌های دریافتی جهاد کشاوری مازندران از یکهزار ایستگاه پیش آگاهی حفظ نباتات استان نشان می دهد که کاشت انواع درخت از جمله هلو، شلیل، انجیر، آلبالو ، گیلاس، زردآلو، گردو و خرمالو در کنار باغات مرکبات به عنوان درختان اصلی با هدف خود مصرفی بویژه در باغ های واقع در ارتفاع بالای یکهزار متری سبب شیوع آفت مگس مدیترانه ای شده است.اگر چه در سال های اخیر مقوله احیاء باغات مرکبات مازندران با هدف تجاری سازی صورت گرفته است، اما همواره خرده باغداران و حتی باغداران حرفه ای با هدف خود مصرفی اقدام به کاشت دیگر گونه ها از جمله انجیر، شلیل، هلو و دیگر درختان سیاه ریشه کردند که هر یک در زمان متفاوت به باردهی و مرحله برداشت می رسند.
برای نمونه کاشت درخت انجیر که اوایل مرداد ماه به مرحله برداشت می رسد به صورت تک درخت در همه باغات کوچک و بزرگ چه در داخل شهرها و روستاهای مازندران مشاهده می شود و با توجه به نزدیکی برداشت نارنگی پیش رس با این میوه که میزبان مناسب آفت مگس میوه محسوب می شود، در نتیجه زمینه سرایت این آفت به مرکبات بیش از هرزمان دیگری مهیا می شود.
خرمالو به عنوان یک میوه پر طرفدار که در سال های اخیر در همه باغات کوچک و بزرگ به عنوان یکی دیگر از میزبانان آفت مگس میوه ، نمونه دیگر باغداری مخلوط در استان مازندران است که امروز به یک چالش جدی تبدیل شده است.
بر اساس اظهارات کارشناسان؛ میوه رسیده در سر درخت یا پوسیده در پای درخت بهترین میزبان مگس مدیترانه ای است که این مشکل در باغات مخلوط مازندران به مرحله نگرانی سرایت به درختان مرکبات تجاری نیز رسیده است.
مازندران ۱۶۰ هزار هکتار باغ انواع میوه دارد که ۱۱۰ هزار هکتار آن از انواع مرکبات بویژه پرتقال است و سالانه حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن محصول از این باغ‌ها برداشت می شود.
مهم ترین میوه باغ های مازندران را انواع نارنگی و پرتقال تشکیل می دهد و بسته به گونه درخت به صورت زودرس و یا دیررس برداشت شده و روانه بازار می شود.بر اساس آمار جهاد کشاورزی مازندران؛ ۳۰ هزار هکتار از باغ مرکبات مازندران را انواع نارنگی شامل انشو، یافا و یا نارنگی رقم پیش رس "ایواساکی" تشکیل می دهد که برداشت آن از نیمه دوم شهریور آغاز می شود.
مقام سوم خطرسازی
جدی بودن خطر مگس میوه مدیترانه ای در مازندران به حدی رسیده است که در محافل رسمی و غیررسمی از این آفت پس از پروانه شب پره و آنفلوانزای پرندگان به عنوان سومین معضل پردامنه برای بخش کشاورزی استان یاد می شود.
آفت شب پره در سال های اخیر سبب از بین بردن بخش زیادی از شمشادهای جنگل های مازندران شد و آنفلوانزای پرندگان هم در بعضی از سال ها علاوه بر تلفات و خسارات سنگین به صنعت مرغداری ، تا مرحله رسیدن به تهدید جانی برای شهروندان هم تبدیل شده بود.
با توجه به جدی بودن تهدید ناشی از آفت مگس مدیترانه ای، قرار است امروز رزمایشی در استان با حضور مسئولان کشوری برگزار شود، رزمایشی که هدف اول آن رساندن این پیام به باغداران است که خطر جدی است و هدف بعدی هم ارائه آموزش های لازم برای مقابله با این آفت است.
این رزمایش قرار است با همکاری اداره کل پدافند غیرعامل استان برگزار شود، اداره کلی که حسین منفردی مدیرکلش هم معتقد است آفات مگس میوه مدیترانه ای، پروانه شب پره و آنفلوانزای حاد پرندگان مهمترین تهدیدات علیه محیط زیست و کشاورزی مازندران محسوب می شوند.
وی با تاکید بر لزوم همکاری همه جانبه تمام دستگاه های اجرایی و کشاورزان به عنوان تولیدکنندگان محصولات کشاورزی درحفاظت محیط زیست ، تولیدات محصولات سالم و پیشگیری از آفات و بیماری ها در استان ، گفت: امروز خطر شیوع آفت مگس میوه به باغات مختلف استان ، پروانه شب پره که به درختان شمشادهای مازندران خسارت جدی وارد کرد و بیماری آنفلونزای حاد پرندگان که همواره تهدید جدی علیه طیور استان است ، باید مورد توجه قرار بگیرد.
منفردی با بیان اینکه اگرچه آفت پروانه شب پره شمشادهای جنگل های هیرکانی در استان مازندران تحت کنترل قرار گرفته است، در عین حال گفت که این آفت خسارت جدی بر ۴۱هزار هکتار از درختان شمشادهای استان وارد کرده است.
آفت شب پره شمشاد که خاستگاه آن اروپاست و از یک دهه پیش در آنجا شیوع یافته بود ، از سه سال پیش در بین جنگل های مازندران و در درختان شمشاد شیوع پیدا کرده است.این آفت که پروانه ای کوچک و شب پرواز است، در فصل سرد سال با کاهش فعالیت مواجه می شود و در فصل گرم دوباره به فعالیت می رسد.
شمشاد یکی از گونه های ارزشمند و منحصر به فرد جنگل های هیرکانی شمال کشور است که از ماههای گذشته به علت شیوع آفت شب پره ، در معرض تهدید و نابودی قرار گرفته است.
مدیر عامل پدافند غیرعامل مازندران بیماری آنفلوانزای حاد پرندگان را از دیگر مقولات مهم زیستی در بخش طیور کشاورزی استان دانست و گفت: هر ساله با ورود پرندگان مهاجر زمستان گذران به استان نگرانی بروز بیماری آنفلوانزای مرغی وجود دارد، اما همه تمهیدات و مقررات سختگیرانه انجام می شود.
بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ واحد مرغداری در مازندران وجود دارد که سالانه با تولید بیش از ۱۸۰ هزار تن گوشت مرغ برابر با تامین حدود ۱۲ درصد گوشت سفید مورد نیاز کشور است.
همه ساله در فصل پائیز و زمستان ۹۰ گونه پرنده مهاجر زمستان گذران با جمعیت حدود یک میلیون بال به مازندران مهاجرت می کنند. این پرندگان یکی از انتقال دهندگان ویروس آنفلوانزای مرغی هستند و رعایت مقررات بهداشتی در شکار و عرضه همواره از دغدغه های مسئولان مازندران بوده است.
هشدار جدی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران نیز با ابراز نگرانی از خطر شیوع آفت مگس میوه به باغات مرکبات استان گفت که کارشناسان باغبانی ۶۴ مرکز خدمات کشاورزی همواره ایستگاه‌های پیش آگاهی حفظ نباتات را رصد می کنند و رد پرواز این آفت را در باغات هلو، شلیل و به ویژه بین درختان ازگیل ژاپنی که به صورت پراکنده در استان وجود دارد را خطرناک توصیف می کنند.
عزیزالله شهیدی فر افزود: از آنجایی که باغ مرکبات مهمترین کشاورزی باغداری به لحاظ درآمدی برای کشاورزی و تجارت و رونق اقتصادی استان است، باید نسبت به طغیان آفت مگس میوه در باغات مرکبات حساس باشیم.
وی با اشاره به این نکته که هنوز این آفات به باغات مرکبات استان درحد طغیان و هجوم نرسیده است، توضیح داد: در سال های اخیر به دلیل بی توجهی باغداران در کاشت مخلوط انواع درختان از جمله ازگیل ، شلیل ، هلو ، انجیر و خرمالو که عمده این درختان با هدف خود مصرفی کاشته شده است سبب شد تا حد فاصل میزبانی آفت مگس میوه همواره بوجود بیاید و اکنون این خطر به باغات مرکبات استان رسیده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران گفت: به همین منظور به دستور شخص استاندار و با همکاری پدافند غیر عامل با حضور مدیران اجرایی ، امنیتی و انتظامی رزمایش پیشگیری و مقابله با خطر احتمالی آفت مگس میوه علیه باغات مرکبات در دستور کار قرار گرفته است.
شهیدی فر با اشاره به اینکه وضعیت میوه سبز مرکبات در مازندران مطلوب است گفت که گردش سالانه این میوه ۱۰ هزار میلیارد تومان است و صادرات نارنگی و پرتقال در سال جاری از برنامه های مهم اتاق بازرگانی استان است.
مگس میوه مدیترانه ای از آفات مخرب جهانی است که نسبت به سایر گونه‌های مگس میوه دارای دامنه میزبانی وسیعی است و می تواند بیشترین خسارت را به بار بیاورد.هلو، خرمالو، انجیر، سیب زرد، آلو و گلابی و مرکبات از جمله میزبان‌های این آفت هستند.
حشره مگس میوه به طور معمول تا ۲ ماه زنده می مانند، اما اگر شرایط مساعد باشد تا ۶ ماه هم امکان زنده بودن آنها وجود دارد.وجود میزبان از جمله میوه رسیده در سر درخت یا پوسیده در پای درخت و سرمای هوا بهترین شرایط مساعد برای فعال باقی ماندن آفت مگس میوه است.
برداشت سریع و کامل تمامی میوه‌های مرکبات باقیمانده سال قبل و میوه‌های رسیده سال جاری مانند هلو، شلیل، آلوچه، ازگیل ژاپنی، گلابی و سیب برای فرار از خسارت و پیشگیری از افزایش جمعیت آفت و رعایت بهداشت عمومی باغ شامل جمع آوری و دفن هرگونه میوه ریخته شده پای درختان در عمق ۵۰ سانتی متری خاک ضروری است.
نصب تله‌های جلب کننده حاوی مایع سراتراپ، فرمون و سراتینکس برای شکار انبوه، طعمه پاشی باغات آلوده با استفاده از پروتئین هیدرولیزات و حشره کش مالاتیون بر اساس دستورالعمل، ۲۰ تا ۲۵ روز قبل از رسیدن میوه، رعایت مسائل قرنطینه ای شامل عدم جابجایی و نقل و انتقال میوه‌های آلوده از باغ آلوده به دیگر نقاط استان و کشور از نکات قابل توجه برای مقابله و جلوگیری از گسترش این آفات است.