«۳۰ تا ۳۵ درصد باغداران مرکبات دنبال این هستند که درخت‌ها را ریشه‌کن کنند و جای آن برنج بکارند.» این حرف‌ها را یک باغدار اهل شهرستان بابل می‌زند؛ درست در فصل برداشت مرکبات و درست در مورد محصولی که کشاورزان مناطقی که به دلیل شرایط اقلیمی قادر به پرورش آنها نیستند، حسرتش را می‌خورند. واقعیت این است که هجوم آفت‌های مختلف به باغ‌های مرکبات در شمال کشور امان کشاورزان را بریده. استفاده از سموم هم دیگر جواب نمی‌دهد، چراکه آفت‌ها در برابر بسیاری از سموم در دسترس مقاوم شده‌اند یا سموم در دسترس به دلیل نبود دانش کافی، مناسب تجویز نمی‌شوند.
ایران در زمینه سطح زیر کشت مرکبات و همچنین تولید این محصولات باغی در میان ۱۰ کشور برتر دنیا قرار دارد. مرکبات از جمله محصولات کشاورزی پرطرفدار است، چراکه علاوه بر استفاده از میوه‌ها، امکان فرآوری آن وجود دارد و به این ترتیب قاعدتا نباید مرکبات روی دست کشاورز بمانند یا به اصطلاح از او بزخری شوند.
استان مازندران قطب تولید مرکبات در ایران است. هادی ایزدی (مدیر باغبانی جهاد کشاورزی مازندران) ۲۲ شهریور امسال گفت: کل سطح زیرکشت مرکبات در استان ۱۱۲ هزار هکتار است. ۸۵ هزار هکتار از باغ‌های مرکبات مازندران به پرتقال،۳۰ هزار هکتار به ارقام مختلف نارنگی و بقیه به محصولاتی از جمله نارنج و لیمو اختصاص دارد.
مشکل اصلی ما آفت‌هایی است که محصولات باغی را از بین می‌برند. ما انتظار داریم مقامات مسئول در وزارت کشاورزی موضوع را بررسی کنند و بعد از بررسی‌های دقیق و کارشناسی بگویند سم کارآمد برای از بین بردن آفت‌هایی مثل مگس مدیترانه‌ای چیست و به این ترتیب به کشاورزان کمک کنند.
به صورت کلی برآورد‌ها نشان می‌دهد بیش از ۳۵ درصد مرکبات ایران در مازندران تولید می‌شود و استان‌های دیگر نظیر گیلان و گلستان و همچنین استان‌های جنوبی و جنوب شرقی ایران دو سوم دیگر از تولید مرکبات را به خود اختصاص می‌دهند. با وجود این، هر سال شاهد تداوم مشکلاتی هستیم که باغداران مازنی با آن مواجه بوده‌اند؛ مشکلاتی که بسیاری از آنها قدیمی هستند و برخی دیگر هم به تازگی به پیش آمده‌اند. غیر از بحث فروش مرکبات، شیوع آفت، خسارت شدیدی به باغداران وارد کرده است؛ مشکلی که باغداران می‌گویند حل شدنی است البته اگر اراده‌ای برای حل شدنش وجود داشته باشند و متخصصان وارد میدان شوند.
سموم بی‌خاصیت
قاسم ابراهیم نیا (باغدار قدیمی اهل بابل(ماجرای هجوم آفت‌ها به باغ‌های مازندران را اینطور تعریف می‌کند: در سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم که آفت‌ها محصولات باغداران را خراب و به آنها خسارت ویژه‌ای وارد کرده‌اند. آفت‌های مختلفی برای مرکبات وجود دارد، اما یکی از مهمترین آنها که به درد بی درمان تبدیل شده مگس مدیترانه‌ای است. در روز‌های اخیر و با شروع فصل برداشت نارنگی شاهد بودیم که یک روز کل محصول یک درخت نارنگی ژاپنی روی زمین ریخت و خراب شد. کشاورزان برای اینکه جلوی خراب شدن محصول‌شان را بگیرند سراغ سم‌فروش‌ها می‌روند. مشکل همین‌جاست. سم‌فروش‌ها تخصصی ندارند. هر کس با هر تحصیلاتی مانند حسابداری و ... آمده است مغازه سموم کشاورزی باز کرده و کشاورزان آسیب دیده که دست‌شان از همه جا کوتاه است مجبورند به همین آدم‌های غیرمتخصص رجوع کنند. آنها سمی را با قیمتی بالا به کشاورزان می‌فروشند. کشاورز سم را استفاده می‌کند و می‌بیند فایده‌ای ندارد. دوباره سراغ سم‌فروش می‌روند. سم‌فروش یک سم دیگر یا ترکیبی از سموم به کشاورز پیشنهاد می‌کند، بدون اینکه تضمینی وجود داشته باشد که این سم جدید استاندارد است و منجر به آلودگی نمی‌شود و حتی بدون اینکه تضمینی برای این وجود داشته باشد که سم جدید آفت‌ها را بکشد. اینطور هزینه زیادی به کشاورزان تحمیل می‌شود، آنقدر که خیلی از کشاورزان وقت فروش محصول بدهکاری زیادی به سم‌فروشان دارند. برای پرداخت این بدهی است که خیلی‌ها محصولات‌شان را با قیمتی ناچیز پیش‌فروش می‌کنند یا مجبور می‌شود نارنگی روی درخت را کیلویی ۱۲۰۰ تومان که اصلا به‌صرفه نیست بفروشند. سود محصول به جیب دلالان می‌رود. آنها هر کیلو نارنگی را بین ۴۵۰۰ تا ۶۵۰۰ تومان می‌فروشند و تازه کسانی که محصول را انبار می‌کنند، در ماه‌های آخر سال و دم عید سود هنگفتی به جیب می‌زنند. مشکل اصلی ما آفت‌هایی است که محصولات باغی را از بین می‌برند. ما انتظار داریم مقامات مسئول در وزارت کشاورزی موضوع را بررسی کنند و بعد از بررسی‌های دقیق و کارشناسی بگویند سم کارآمد برای از بین بردن آفت‌هایی مثل مگس مدیترانه‌ای چیست و به این ترتیب به کشاورزان کمک کنند. اما کسی گوشش بدهکار نیست. یا تخصصی ندارند یا اصلا موضوع برایشان مهم نیست. اینطور است که خیلی از باغداران به فکر این هستند بروند سراغ برنج‌کاری. چون یکی دو سال است قیمت برنج خوب شده ۳۰ تا ۳۵ درصد باغداران مرکبات دنبال این هستند که درخت‌ها را ریشه‌کن کنند و جای آن برنج بکارند.
جولان غیرمتخصص‌ها در بخش سموم کشاورزی
محمدجواد خاکزاد رستمی (رئیس نظام صنفی کشاورزی مازندران( با تایید اینکه باغداران در این استان به شدت از آفات کشاورزی متضرر می‌شوند، می‌گوید: مشکل اصلی سر این است که فروشگاه‌های سموم کشاورزی ساماندهی نشده و جریان مجوز گرفتن و فعالیت‌شان غیرکارشناسی و غیرتخصصی است.
او ادامه می‌دهد: تعدادی از فروشگاه‌هایی که سموم کشاورزی می‌فروشند اصلا مجوز لازم را ندارند، یعنی اینکه یک فروشگاه که محصولات کشاورزی یا نهاده‌های کشاورزی می‌فروشد در کنارش سم هم می‌فروشد، بدون اینکه تخصصی در کار باشد و مجوز گرفته باشد.
رئیس نظام صنفی کشاورزی مازندران با بیان اینکه این فقط فروشگاه‌های غیرمجاز نیستند که مشکل به وجود آورده‌اند، تصریح می‌کند: وقتی سراغ فروشگاه‌های مجاز هم می‌رویم می‌بینیم مشکل همچنان وجود دارد. واقعیت این است که مهارت و تخصص افراد برای راه‌اندازی فروشگاه‌های فروش سموم کشاورزی به درستی سنجیده نمی‌شود. افراد برای راه‌اندازی یک فروشگاه سموم کشاورزی باید از اتاق اصناف شهرستان مربوطه مجوز بگیرند. در اغلب شهرستان‌ها تعداد فروشگاه‌های سموم کشاورزی کم است و به همین دلیل این فروشگاه‌ها با اصناف دیگر ترکیب شده و یک اتحادیه را تشکیل می‌دهند. بدین ترتیب شاهد این هستیم که در مواردی فردی که می‌خواهد فروشگاه سموم کشاورزی باز کند، از اتحادیه خوار‌‌و‌بارفروشان مجوز گرفته است.
او با بیان اینکه در چنین شرایطی مشخص است که تجویز سموم برای استفاده کشاورزان با اشتباه زیادی اتفاق می‌افتد، می‌گوید: باید صدور مجوز به فروشندگان سموم کشاورزی به نظام صنفی کشاورزی محول شود. این نهاد مردمی ظرفیت لازم برای ارزیابی‌های تخصصی را دارد و می‌تواند فروش سموم کشاورزی را ساماندهی کرد.
کل سطح زیرکشت مرکبات در استان ۱۱۲ هزار هکتار است. ۸۵ هزار هکتار از باغ‌های مرکبات مازندران به پرتقال،۳۰ هزار هکتار به ارقام مختلف نارنگی و بقیه به محصولاتی از جمله نارنج و لیمو اختصاص دارد.
به گفته خاکزاد رستمی، شرایط کنونی باعث شده کشاورزان سموم را به قیمت گزافی بخرند و آفت‌ها هم از بین نروند و محصولات‌شان خراب شود. باید کار کارشناسی درباره کاربرد سموم صورت گیرد تا در کنار اینکه مسائل زیست محیطی لحاظ می‌شود، محصولات باغی نیز از آفات مصون بمانند.
حساسیت در کاربرد سموم کشاورزی
سموم کشاورزی و کود‌های شیمیایی به عنوان نهاده‌هایی پرکاربرد در بخش کشاورزی در دهه‌های اخیر توانسته‌اند به کشاورزان کمک کنند تا کمیت و کیفیت محصولات خود را افزایش دهند. با وجود این، کارشناسان همواره نسبت به استفاده بی‌رویه از این نهاده‌های کشاورزی هشدار داده‌اند. در مورد سموم حساسیت‌ها حتی بیشتر است. سموم شیمیایی ممکن است خاک و آب را آلوده کرده و از طریق گیاهان به چرخه غذایی انسان وارد شوند. وجود سموم در محصولات کشاورزی ممکن است به بیماری‌هایی از جمله سرطان دامن بزند. برای همین است که دولت‌ها در سراسر جهان با حساسیت به بحث سموم کشاورزی می‌پردازند و حتی برای استفاده از آن سقف تعیین می‌کنند. در ایران نیز سهمیه‌هایی برای سموم و کود‌های شیمیایی در نظر گرفته می‌شود، اما در موارد زیادی شاهد بوده‌ایم که این محصولات در بازار آزاد فروخته می‌شوند، حال آنکه هیچ تاییدی وجود ندارد و تضمینی نیست که سم خریداری شده بتواند مشکل را حل کند.
مرکبات به عنوان محصولاتی کشاورزی که بومی ایران نیستند، آفت‌های زیادی دارند. همین که این محصولات عاریتی هستند و عنوان می‌شود گونه‌هایی از آن نظیر لیموی عمانی از کشور‌های عربی، پرتقال از پرتغال و نارنگی از کشور‌هایی مثل ژاپن آمده‌اند، باید این هشدار را در نظر گرفت که در ایران ممکن است آفت‌پذیر‌تر باشند. این اتفاق به ویژه در سال‌های اخیر و در استان‌های شمالی رخ داده است. این مشکل را نابسامانی در فروش سموم کشاورزی دوچندان کرده، چراکه باغداران و مسئولان صنفی حوزه کشاورزی بر این باورند که سم‌فروش‌های غیرمتخصص سم می‌فروشند بدون اینکه این سموم فایده‌ای داشته باشد. نتیجه کار تحمیل هزینه بر کشاورزان و خراب شدن محصولات شده است. در این بین لازم است وزارت کشاورزی با استفاده از کارشناسان و متخصصان به بررسی مشکل بپردازد و راهکاری عملی و کنترل شده برای توقف خسارت باغداران ارائه دهد.