30 کشور عضو «انجمن بین‌المللی پنبه» براساس درک جایگاه این محصول در کشاورزی، صنعت و اقتصاد جهان، که از آن به عنوان «طلای سفید» یاد می‌شود؛ هفتم ماه اکتبر (مقارن با 15 مهرماه) را برای نخستینبار روز جهانی پنبه نامیدهاند و اولین اجلاس بین‌المللی پنبه را نیز با همکاری انجمن مذکور، سازمان تجارت جهانی (WTO) و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در همین تاریخ در ژنو سوییس برگزار می‌کنند.
همایش ملی روز جهانی پنبه در راستای طرح ارائه‌شده از سوی رزم حسینی استاندار خراسان رضوی با عنوان «مثلث اقتصاد مقاومتی»، با همکاری وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت و نیز مرکز آموزش عالی کاشمر و حمایت گروه سرمایه‌گذاری دماوند و کارخانجات نساجی کاشمر به عنوان معین‌های اقتصاد مقاومتی در منطقه «ترشیز کهن» برگزار می‌شود.
هدف از برگزاری این همایش ملی، تبیین برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی در حوزه پنبه و ایجاد هماهنگی در زنجیره صنعت پنبه بوده و محورهای آن شامل توسعه کشت‌وتولید پنبه با ارتقای کیفیت محصول، بهبود فناوری و انتقال دانش به مزرعه، بررسی زنجیره ارزش از مزرعه تا صنعت، بازرگانی و اقتصاد پنبه و درنهایت نوسازی و توسعه صنایع اصلی و جانبی پنبه است.
از مثلت اقتصاد مقاومتی تا کشت و صنعت پنبه
به گفته علیرضا رزم‌حسینی استاندار خراسان رضوی، سه ضلع مثلت توسعه مبتنی بر اقتصاد مقاومتی کارگزاران حکومتی، سرمایه‌گذران و کارآفرینان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی هستند که ائمه جمعه نیز به عنوان ناظران عالی در درون آن جای دارند.
برای اجرای این طرح، استان خراسان رضوی به 12 منطقه تقسیم شده و 84 معین اقتصادی در میانه مثلث به عنوان کارآفرین عهده‌دار این مناطق شدهاند که 80 درصد آن‌ها را فعالان بخش خصوصی تشکیل می‌دهند و طبق برنامه تا 100 مورد افزایش خواهند یافت. گروه سرمایه‌گذاری دماوند و کارخانجات نساجی کاشمر نیز در زمره معین‌های اقتصادی منطقه ترشیز کهن شامل کاشمر و کوهسرخ، بردسکن و خلیل‌آباد هستند که در این چارچوب تفاهمنامههایی را با مسئولان استانی و محلی منعقد کرده‌اند.
بر این اساس، برگزارکنندگان این همایش ملی در جهت برداشتن گامی مؤثر به‌سوی خودکفایی در تولید و فرآوری پنبه به‌عنوان محصولی استراتژیک در کشور و در منطقه استان خراسان رضوی، برگزاری نخستین همایش ملی روز جهانی پنبه را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
محمدرضا اورانی رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی، در این باره می‌گوید: «خراسان رضوی از مناطقی است که از دیرباز میزبان کشت پنبه بوده و ما امیدواریم این حرکت باعث شود وزارتخانه‌های تصمیم‌گیر و تأثیرگذار در حوزه کشت پنبه و صنایع مربوط به آن، با هم‌افزایی خود، موجب رونق تولید و اشتغال بیشتر شوند و افزایش حمایت از تولید ملی و قشر روستایی، کشاورزان و صنعتگران این حوزه را در سیاست‌گذاری‌ها لحاظ کنند.»
به گفته وی، استان خراسان رضوی با سطح زیرکشت 24525 هکتار پنبه مقام اول سطح کشت را درکشور دارد؛ این محصول در 21 شهرستان استان کشت می‌شود و سالانه حدود 50هزارتن تولید دارد که قسمت اعظم آن درکارخانجات پنبه‌پاک‌کنی استان تصفیه شده و قسمتی از وش تولیدی نیز به سایر استان‌ها حمل می‌شود. در استان خراسان رضوی، تعداد 20 کارخانه پنبه‌پاک‌کنی وجود دارد که کار تصفیه وش‌های تولیدی استان را بر عهده دارند. در سال 97 تعداد 52275 عدل به وزن 8420 تن محلوج محصول این کارخانه‌های پنبه‌پاک‌کنی بوده که در صنایع ریسندگی داخلی مورد استفاده قرار گرفته است.
وابستگی بیشتر صنایع به فرآورده‌های پنبه
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به تاریخچه محصول پنبه بیان می‌کند: «کشت پنبه بهمنظور استفاده از الیاف آن در حدود سههزار سال قبل از میلاد مسیح رایج بوده است. کشت آن در ایران نیز به دوره هخامنشیان باز می‌گردد.»
وی می‌افزاید: «پنبه گیاهی زراعی است که به دلیل قابلیت استفاده از تمام قسمت‌های این گیاه در صنایع مختلف واشتغال‌زایی آن و وابستگی بیشتر صنایع به فرآورده‌های این محصول ازمهم‌ترین گیاهان گروه صنعتی محسوب می‌شود.»
اورانی ادامه می‌دهد: خصوصیات ویژه الیاف پنبه باعث شده است به‌رغم توسعه سریع و فراگیر الیاف مصنوعی، الیاف پنبه همچنان حدود 48 درصد از مصرف جهانی را به خود اختصاص دهد و حتی در برخی موارد هیچ فرآورده دیگری، قابلیت جایگزینی با آن را نداشته باشد. علاوه بر اهمیت پنبه در صنایع نساجی، این محصول در بین نباتات روغنی مقام دوم را در جهان داراست و کنجاله باقیمانده آن پس از روغن‌کشی نقش مناسبی در تغذیه دام دارد.
وی تصریح کرد: بیش از 50 نوع فرآورده مختلف از محصول پنبه به‌دست می‌آید که در صنایع مختلف کاربرد دارد؛ بنابراین از نظر اشتغال‌زایی و ارزش افزوده محصول بسیار حائز اهمیت است، به‌طوری‌که دارای بیشترین اشتغال‌زایی در بین محصولات زراعی و ارزش افزوده 10 برابری است. این ویژگی‌ها همراه با افزایش روزافزون جمعیت بشر، باعث شده است پنبه در بین گیاهان زراعی از اهمیت خاصی برخوردار باشد و به همین دلیل، توجه به افزایش تولید آن در درجه اهمیت بالایی قرار گرفته است.
کاهش تولید پنبه در ایران و اقدامات به‌نژادی
بنا بر آمارهای موجود، تولید محصول پنبه سال به سال در کشورمان کاهش یافته است که دلایل گوناگونی دارد؛ صنایع وابسته نیز به دلیل نوسانات تولید و تکنیک پایین و نداشتن انسجام کامل، کارایی و بازده اقتصادی لازم را نداشته‌اند. از این رو، حفظ سطح کشت موجود نیازمند بازنگری فرایندهای این بخش است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این باره می‌گوید: «ازجمله اقدامات مهم به‌نژادی درخصوص تولید پنبه، تکثیر و تولید ارقام مختلف پنبه شامل ورامین، ارمغان، ساجدی، خورشید، شایان و خرداد در سطح استان بوده است تا کشاورزان با توجه به شرایط بتوانند رقم مناسب منطقه خود را کشت کنند.
وی اظهار داشت: تا یک دهه گذشته صرفا رقم ورامین در اختیار کشاورزان استان بود؛ عمده بذر پنبه مورد کشت در استان نیز به‌صورت بدون کرک است که این بذور در تنها کارخانه کرکزدایی فعال کشور واقع در شهرستان کاشمر تولید می‌شود. بر این اساس، کارخانه لینترگیری کاشمر نقش موثری در تولید بذر برای کشت مکانیزه دارد، به‌طوری‌که بدون کرک‌گیری امکان کشت مکانیزه وجود ندارد.
وی می‌افزاید: تا یک دهه قبل عمده بذر پنبه استان در منطقه ترشیز شامل کاشمر، خلیل‌آباد و بردسکن تولید می‌شده است، اما امروزه فقط مجموعه کشاورزی استان قدس در انابد شهرستان بردسکن تولید بذر دارد.
برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی برای پنبه
توسعه کشت نشایی پنبه و استفاده از سیستمهای نوین آبیاری و معرفی ارقام زودرس پنبه از برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی درراستای کاهش مصرف و افزایش بهره‌وری آب بوده است.
اورانی در این خصوص یادآور می‌شود: «پنبه از گیاهان زراعی است که نقش مهمی در تناوب غلات دارد و به دلیل ریشه عمیق باعث بهبود تهویه در خاک می‌شود که افزایش عملکرد غلات را به دنبال دارد.»
وی اضافه می‌کند: «چرخه کامل تولید بذر و بخش بازرگانی و ریسندگی پنبه در استان از ویژگی‌های منحصر به فرد این محصول است، اما به نظر می‌رسد پیوند هرچه بیشتر زنجیره‌های این محصول از مزرعه تا تولید پوشاک و مصارف جانبی از سایر قسمت‌های این گیاه میتواند به پایداری این محصول کمک کند. از این رو، در راستای حمایت‌های آموزشی از پنبه‌کاران، برنامه آموزشی روزمزرعه با هدف بیان آخرین دستاوردهای علمی و تحقیقاتی، کشت مکانیزه و برداشت مکانیزه برگزار شده و سایت‌های الگویی و کانون‌های یادگیری نیز در سال 1398 ایجاد شده است.»
یادآور می شود: در حاشیه اولین همایش ملی روز جهانی پنبه که در منطقه ترشیز کهن (کاشمر، بردسکن، خلیل‌آباد،کوهسرخ) برگزار می‌شود، نمایشگاه جانبی نیز با حضور فعالان بخش‌های بذر، سموم، کود، اتحادیه‌های فعال در حوزه پنبه و نساجی و سازندگان ماشین‌آلات کشاورزی با هدف معرفی تکنولوژیهای زنجیره تولید برگزار می‌شود.
اولین همایش ملی روز جهانی پنبه روز 15 مهرماه از ساعت 8 تا 17 در محل سالن سرو شهرستان کاشمر برگزار شده و این شهرستان میزبان مدیران ارشد وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت، وزارت جهاد کشاورزی، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و سایر میهمانان ملی در این حوزه خواهد بود.