مسعود کمالی اردکانی اظهار کرد: از حدود ۲۴ میلیارد دلار صادراتی که به کشورهای همسایه داریم، تقریباً دو سوم آن - حدود ۱۶ میلیارد دلار - مربوط به کشورهای عربی است. عمده صادرات ما به کشورهای عربی را محصولات غذایی، پتروشیمی، فلزات و مصالح ساختمانی تشکیل می‌دهد و با وجود سهم قابل توجهی که در بازار این کشورها داریم، با برنامه‌ریزی می‌توانیم حضور خود در این بازارها را تقویت کنیم.
وی ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد تقاضای وارداتی کشورهای عربی منطقه بالغ بر ۵۰۰ میلیارد دلار است و سهم ما از این بازار حدود سه تا چهار درصد است. البته باید در نظر داشت که ایران برای تمام این بازار، ظرفیت صادراتی ندارد اما برای بخشی از حدود ۵۰ میلیارد دلار پتانسیل صادراتی ایران به این کشورها که هم‌اکنون در دست رقبای ماست، می‌توان برنامه ریزی کرد.
تحریم نتوانسته صادرات را مختل کند
کمالی اردکانی در پاسخ به این سوال که آیا صادرات ایران به کشورهای عربی تحت تاثیر تحریم‌ها، کاهش یافته است؟ توضیح داد: تحریم‌ها در برخی بازارها همچون قطر محدودیت‌هایی ایجاد کرده اما آن قدر زیاد نبوده که عملکرد کلان صادرات کشور را دچار مشکل کند. در عین حال در برخی کشورها آمار صادرات رشد داشته است. به عنوان مثال در شش ماهه اول سال جاری بالغ بر ۴.۶ میلیارد دلار صادرات به بازار عراق داشتیم و سهممان در این بازار از رقبای مهم منطقه‌ای و بین‌المللی بالاتر است؛ ضمن اینکه در تجارت امروز نمی‌توان انتظار داشت که یک کشور بازار کشور دیگری را به طور کامل در اختیار گیرد، اما آنچه که مهم است، تلاش برای به دست آوردن حداکثر سهم بازار در کشورهای منطقه است.
وی درباره نگرانی‌هایی که نسبت به از دست رفتن بازار عراق در سال‌های آینده وجود دارد، گفت: عراقی‌ها معتقدند قبل از جنگ، اقتصاد عراق یک اقتصاد صنعتی بوده و بسیاری از زیرساخت‌ها در دوران جنگ از بین رفته است. از این رو دولت عراق در تلاش است بار دیگر بخشی از این ظرفیت را فعال کند؛ لذا از هم‌اکنون دنبال جذب سرمایه خارجی و تولید درخاک عراق هستند و به تدریج ممنوعیت‌هایی را برای برخی از کالاهای صادراتی کشورها از جمله ایران ایجاد کرده‌اند که عملاً منجر به کاهش برخی از اقلام صادراتی ایران به این بازار شده است.
کمالی اردکانی ادامه داد: امروز بیش از نیمی از صادرات ما از نوع محصولات با تکنولوژی پایین و متوسط است و قطعا باید با برنامه‌ریزی به سمت توسعه صادرات کالاهای با فناوری‌های بالا حرکت کند تا خطر از دست رفتن بازارهای صادراتی کمتر شود.
اثر مثبت نرخ ارز بر آمارهای صادراتی
مدیرکل دفتر عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت ایران در پاسخ به این سوال که تا چه میزان افزایش نرخ ارز در بالا رفتن آمارهای صادراتی کشور موثر بوده است، نیز اظهار کرد: افزایش نرخ ارز بر صنایع مختلف اثرات متفاوتی داشته است و نمی‌توان یک حکم کلی داد. در مجموع افزایش نرخ ارز، یک عامل تشویقی برای صادرات به شمار می‌رود و به دنبال این تغییرات، بسیاری از کالاها امکان صادرات پیدا کردند و قیمت آنها در مقابل رقبا، رقابتی‌تر شد.
وی درباره امکان استفاده از کشورهای عربی منطقه به عنوان تامین‌کننده نیازهای وارداتی ایران، بیان کرد: از حدود ۴۰ میلیارد دلار واردات کشور، تقریبا ۲۵ درصد مربوط به کشورهای همسایه است. بحث واردات در ازای صادرات می‌تواند این ارتباط و تعامل با همسایگان را قوی‌تر کند و سهم همسایگان از تأمین نیازهای وارداتی ایران افزایش یابد. به عنوان مثال عراق و عمان ظرفیت کافی برای تأمین بخشی از نیازهای وارداتی ما از مسیر خود را دارند. امروز واردات ما از عراق ۶۰ میلیون دلار است که بسیار عدد ناچیزی است اما حرکت این کشور به سمت توسعه اقتصادی، می‌تواند این عدد را در سال‌های آینده افزایش دهد و باید خود را برای این موضوع آماده کنیم.
تقویت زیرساخت، عامل توسعه صادرات
کمالی اردکانی درباره برنامه‌ریزی‌های این سازمان برای توسعه بازارهای صادراتی، توضیح داد: اقدامات سازمان توسعه تجارت برای توسعه بازارها در دو بخش اقدامات ترویجی و توسعه‌ای متمرکز است. اقدامات ترویجی همچون برگزاری نمایشگاه‌ها، اعزام هیأتهای تجاری، اعزام رایزنان بازرگانی، ایجاد مراکز تجاری و اقدامات شبیه به این است که عمده آنها در حوزه وظایف سازمان توسعه تجارت است که در صورت تأمین بودجه لازم قابل پیگیری و انجام است. در حوزه اقدامات توسعه‌ای اما بحث متفاوت است. مسائلی همچون ارز و نقل و انتقالات بانکی، موضوعات گمرکی، لجستیک و حمل و نقل، استاندارد، تجهیز مرزها و غیره، عمدتاً وظایفی هستند که در حیطه مسئولیت دستگاه‌های اجرایی کشور است و بسیار مهم‌تر از اقدامات ترویجی است. وقتی زیرساخت فراهم نباشد، برگزاری نمایشگاه نمی‌تواند یک تحول جدی در صادرات به وجود آورد و از این رو همه دستگاه‌ها باید در کنار هم با رویکرد توسعه صادرات مشکلات را حل کنند.
حجم تجارت ایران با تمام آفریقا؛ یک میلیارد دلار
کمالی اردکانی درباره وضعیت حضور ایران در بازار کشورهای آفریقایی نیز اظهار کرد: تجارت منطقه آفریقا با جهان حدود ۱۰۰۰ میلیارد دلار در سال (حدود ۳ درصد تجارت جهانی) است اما کل تجارت ما با کشورهای این منطقه حدود یک میلیارد دلار است. ما در منطقه آفریقا حدود ۶۰۰ میلیون دلار صادرات داریم و حدود ۴۰۰ میلیون دلار نیز واردات داریم که عملا در این بازار گسترده، عدد بزرگی به حساب نمی‌آید.
وی خاطرنشان کرد: تمرکز بر کشورهای همسایه، بعد مسافت با آفریقا، نبود زیرساخت‌های حمل و نقل، مشکل نقل و انتقالات بانکی و تحریم‌ها، اصلی‌ترین دلایل حضور کم رنگ ایران در بازار آفریقا است. این در حالی است که امروز چین در آفریقا حضور بسیار قوی و پر رنگی دارد. ما در منطقه ظرفیت‌های خوبی داریم و کشوری همچون عمان می‌تواند سر پل خوبی برای حضور ایران در آفریقا باشد. اگرچه در نهایت بخش خصوصی است که در شرایط فعلی ترجیح می‌دهد کالای خود را به کدام مناطق صادر کند و دولت تنها باید مقدمات کار را فراهم کند.