صادرات مرکبات مازندران؛ نقطه سر خط

تلاش برای رفع مشکلات صادرات مرکبات مازندران دستکم از یک دهه پیش به صورت جدی در دستور کار قرار گرفت و به مرور زمان با پیگیری های رسانه ای و تلاش مسئولان یکی پس از دیگری رفع شد تا مهم ترین بخش کشاورزی استان با صادرات بخش عمده ای از تولیداتش از بی سامانی در  فصل برداشت خلاصی یابد. حل مشکل بازار عرضه برای مرکبات مازندران نه تنها مهم ترین خواسته باغداران، بلکه از مطالبات مردم و وعده هایی است که علاوه بر مسئولان اجرایی ، نمایندگان مجلس هم در دوره های مختلف مطرح کرده اند.
مازندران سالانه حدود هفت میلیون تن محصولات کشاورزی تولید می‌کند و حدود سه هزار واحد تولیدی و صنعتی فعال با زیرساخت‌های فرودگاهی، بندری و ریلی دارد، ولی با این وجود حجم کل صادرات محصولات تولیدی استان مازندران در سال کمتر از نیم میلیارد دلار است در حالی که قرار بود این میزان در برنامه ششم به سه میلیارد دلار برسد.
تحقق این حجم صادراتی برای مازندران تنها از طریق صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای حاشیه دریای خزر قابل تحقق است چرا که بر اساس گزارش رسمی نمایندگی وزارت امور خارجه در مازندران، حجم واردات کشورهای همسایه شمالی از خارج افزون بر یکهزار میلیارد دلار برآورد می شود،وارداتی که بخش زیادی از آن می تواند با تولیدات مازندران جایگزین شود.
دیگر بهانه ارسال محصولات مازندران به استان های دیگر به خاطر نبود امکانات حمل و نقلی ، قرنطینه ای ، گمرکی و بهداشتی تقریبا یا وجود ندارد و یا آنقدر اثرگذار نیست که صادر کنندگان بتوانند ضعف خودشان را پشت آن پنهان و مواردی مانند نبود مشوق های صادراتی را بهانه مهم قرار دهند.
برای مسئولان هم چوب خط آزمون و خطا پر شده است و وقت آن رسیده است تا تنها به ابراز نگرانی خشک و خالی از تغییر کاربری اراضی و به راه انداختن بگیر و ببند برای واداشتن کشاورز و باغدار به زندگی با حداقل معیشت اکتفا نکنند و برای این که آنها بتوانند سرمایه اصلیشا را حفظ کنند، یک بار برای همیشه مشکل اصلی را که همان هدایت کشاورز و باغدار به کشت محصولات بازار پسند و قابل صادرات است، رفع کنند.
طی یک دهه گذشته نه تنها هیات های مختلفی از مسئولان و بخش خصوصی مازندران برای گسترش روابط تجاری از جمله صادرات مرکبات به کشورهای حاشیه دریای خزر سفر کردند، بلکه از طرف مقابل هم هیات های زیادی به این استان آمدند و تفاهمنامه های رنگارنگی هم در این تبادل هیات برای " گسترش همکاری های تجاری " امضا شد.همسو با این رویکرد حتی سرای تجاری استان مازندران پیش از این در آستاراخان روسیه و امسال در ولگاگراد افتتاح شد.
آنچه در این میان باعث بهت و حیرت می شود بی پاسخ ماندن این پرسش است که چگونه طی دو دهه گذشته زیرساخت اصلی صادرات مازندران یعنی " نبود محصول مناسب " آنگونه که باید مورد توجه صادرکنندگان و مسئولان قرار نگرفت؟ اهمیت این پرسش وقتی بیشتر می شود که بدانیم میز تخصصی صادرات محصولات کشاورزی از جمله لبنیات، کیوی و ماهیان خاویاری به استان مازندران سپرده شده است و بر اساس برنامه ریزی، مازندران برای رساندن سقف صادرات محصولات غیر نفتی خود تا پایان برنامه ششم به میزان سه میلیارد دلار باید ارزش افزوده در تولید محصولات کشاورزی به وجود بیاورد.
فعالیت غیرحرفه ای باغداری
فعالیت اصلی کشاورزی مازندران در کنار برنج کاری ، باغبانی و مهم ترین محصول باغداری هم پرتقال است. طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی سالانه بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن انواع مرکبات برابر با نیمی از مرکبات کشور در این استان تولید می شود. ۷۰ درصد این میزان تولید پرتقال است و لازم است دستکم یک میلیون تن آن صادر شود. کیفی نبودن پرتقال های موجود، روش بسته بندی و شکل ظاهری و نیز نگهداری مطابق نیاز مصرف کننده از مشکلاتی است که مرکبات مازندران بویژه پرتقال را از صادرات به کشورهای حاشیه خزر محروم کرده است.
صادر کنندگان مشکل بازار مرکبات و خارج شدنش از تعادل در عرضه و تقاضا را  نتیجه فعالیت غیرحرفه ای باغداری در بی توجهی به انتخاب ارقام مناسب برای فرآوری و صنایع تبدیلی عنوان می کنند، وضعیتی که امروز در آن باغدار بیشترین ضرر می دهد و واسطه ها سود می برند.
یکی از صادر کنندگان مرکبات مازندران با اعلام این که  پرتقال مازندران به عنوان محصول اصلی باغ های مرکبات اصلا قابل رقابت با مرکبات کشورهای ترکیه و آفریقای جنوبی نیست، گفت: به رغم مهیا شدن شرائط حمل و نقل، انبارداری، گمرگ، کانتینرهای یخچال دار و هموار شدن مشکلات حمل و نقلی بندری، اما رقم مرکبات استان اصلا مناسب صادرات نیست و خریدار ندارد.
امید حاجیان که از صادر کنندگان با تجربه و آشنا به ذائقه، فرهنگ، تقاضا و بازار مصرف محصولات کشاورزی مردم کشورهای حاشیه دریای خزر است، افزود: در یک دهه اخیر کشورهای رقیب همانند ترکیه و آفریقای جنوبی به تولید مرکبات صادرات محور توجه ویژه ای کرده اند ولی در مازندران در این زمینه اقدامات خاص و اثرگذاری صورت نگرفته است.
وی وضعیت تولید مرکبات به ویژه پرتقال در مازندران را عالی توصیف کرد و در عین حال بیان داشت: ارقام پرتقال مازندران کیفیت لازم را برای صادرات ندارد چون پرتقال کیفی پرتقالی است که از لحاظ رنگ بندی یک رنگ باشد، آبدار باشد، شیرینیش کامل شود، اندازه مناسب داشته باشد و مهم تر از همه خاصیت ماندگاری حداقلی داشته باشد.
این صادر کننده گفت: جای تاسف است که مسئولان جهاد کشاورزی به رغم وجود طرح های توسعه ای و حمایت های زیادی که در قالب تسهیلات کم بهره انجام داده اند، اما اصلا به نوع واریته  بر اساس تولید صادرات محور توجه نکرده اند. مسئولان همواره از استان های شمالی بویژه مازندران به عنوان قطب کشاورزی یاد کردند ولی هم مسئولان و هم کارشناسان بدون توجه به نوع رقم و واریته با هدف صادرات محور کردم محصولات کشاورزی و باغی، بی محابا  طرح توسعه ای را با تسیهلات دولتی عملیاتی کردند و امروز که وضعیت زیر ساختی صادرات نظیر حمل و نقل، گمرگات، روابط سیاسی و اقتصادی بهتر از گذشته است، متوجه می شویم که محصول تولیدی کیفی برای صادرات نداریم در نتیجه با رفع همه این مشکلات، تغییر در میزان صادرات ما صورت نگرفته است.
بسته بندی، ضعف همگانی
وی وضعیت بسته بندی را در صادرات محصولات کشاورزی بسیار ضعیف دانست و گفت: اگرچه دولت هزینه و سرمایه گذاری زیادی را در این بخش ها نیز انجام داده است، اما بسته بندی کیفی نیست و همچنین هزینه تمام شده آن نیز برای صادرکننده به نسبت قیمت بازار فروش آن محوصل در کشور مقصد، بالا است.
حاجیان  برگزاری جلسات بازرگانی و صادرات توسط مسئولان را غیرکارشناسی و بدون اطلاعات فنی در حوزه صادرات توصیف کرد و افزود: روزگاری در دهه ۸۰ نائب  رئیس اول اتاق بازرگانی مازندران بودم و متوجه شدم جلسه بازی در کشور ما بیداد می کند ، چرا که در آن جلسات هزاران سخن بدون استدلال و اطلاعات ضعیف و بعضا حتی دروغ بیان می شد.
این صادر کننده مازندرانی با اظهار این که شناسایی و اعلام اینکه محصول تولیدی مرکبات مازندران به لحاظ رنگ، اندازه و کیفیت شیرینی و بسته بندی قابل مقایسه با محصولات کشورهای  رقیب نیست، براحتی قابل تشخیص است و نیازی به انجام پرژه های تحقیقاتی ندارد ولی با این وصف متاسفانه چه کسانی که موضوع بی کیفیتی محصول مرکبات مازندران را با سفرهایی تحت عنوان هیات اقتصادی با اعتبار دولتی در کشورهای حاشیه دریای خزر لمس کردند و چه کسانی که نرفتند، همچنان اظهار نظر غیر واقعی و خلاف کرده و این رویه ادامه دارد.
وی با اشاره به این که بر اساس اعلام رسمی مسئولان جهاد کشاورزی مازندران در یک دهه اخیر با اجرایی شدن طرح اصلاح و نوسازی، حدود ۷۰ درصد درختان مرکبات استان زیر کشت رقم پرتقال تامسون رفته است، افزود: با توجه به خاصیت صد درصدی تازه خوری و تولید مازاد بر مصرف آن، این رقم نیز برای صادرات با مشکل مواجه است.
خانه از پای بست ویران است
استفاده از نهال های شناسنامه دار و کیفی متناسب با اقلیم با هدف رسیدن به تولید و بهره وری پس از انتظار حداقل سه ساله، نخستین گام در باغداری است، موضوعی که صادر کنندگان آن را مورد تاکید قرار می دهند.
ضرورت و اهمیت انتخاب واریته مورد نظر و سالم در باغداری چه در زمین های خرد و بزرگ به این است که پس از انتظار حداقل سه سال باید به تولید محصول برسند اما بررسی ها نشان می دهد خرید نهال های متفرقه در استان بیداد می کند.
رییس اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی مازندران شرایط صادرات امسال مرکبات استان را بسیار مساعدتر از سال های گذشته دانست و گفت : البته اگرچه وضعیت حمل و نقل و  انباراستاندارد ذخیره سازی (سورتینگ)  مرکبات مناسب است، اما مهمترین مشکل  هزینه ۱۵ درصدی برای برگشت پول به داخل کشور است.
عبدالله مهاجر نقل و انتقال درآمد صادراتی را از مهمترین مشکلات عنوان کرد و افزود: البته با رایزنی های استاندار مازندران مقرر شد تا مبادلات با پول ملی این معضل رفع شود.
با بیان این که کانتینرهای مناسب حمل و نقل مرکبات در بنادر استان وجود دارد ، توضیح داد: با عضویت ایران در مجمع اقتصادی اوراسیا تعرفه ها از ۲۰ درصد به ۵ درصد کاهش یافته است.
مجمع اقتصادی اوراسیا شامل کشورهای بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان است که از امسال جمهوری اسلامی ایران که پیش از این به عنوان ناظر در این مجمع شرکت می کرد به عضویت آن درآمده است.
وی ضمن تایید پائین بودن کیفی مرکبات مازندران برای صادرات گفت: البته برخی از باغ های تجاری مازندران که در چند سال اخیر در طرح نوسازی و اصلاح باغات مرکبات ایجاد شده ، دارای محصول پرتقال یکدست ، یک رنگ ، یک اندازه با شیرینی و ماندگاری مناسب است.
یکی از کارشناسان باغبانی نیز گفت: بدون تعارف باید اعلام کنم که از دهه ۸۰ اصلاح و نوسازی باغ مرکبات مازندران  بدون الگوی کشت و مباحث فنی، با دادن تسهیلات، نهال های یارانه ای و کمک های بلاعوض در آبیاری قطره ای رشد چشم گیری یافته است که محصول اصلا قابلیت صادرات ندارد.
وی که به خاطر اشتغال داشتن در مجموعه دولتی جهاد کشاورزی خواست نامش فاش نشود، افزود: امروز نهال های پرتقال تامسون که فقط خاصیت گوشتی و تازه خوری دارد، ۷۰ درصد تولیدات مرکبات استان را به خود اختصاص داده است که بسیار حساس به آفت و بیماری از جمله مگس میوه است.
این کارشناس ادامه داد: علاوه بر اینکه تولیدات مرکبات ویژگی فرآوری صنعتی ندارد، به دلیل عدم رقابت پذیری و نبود تقاضا ، صادرات نیز نداریم.
وی گفت:  اقلیم، خاک و اطلاعات گیاهی مهمترین عوامل الگوی کشت است که بی توجهی به این عوامل سبب شد تا باغبانی مازندران به رغم افزایش تولید و مازاد بر مصرف استان اقتصادی نباشد و همواره محصولات تولیدی آن در معرض خسارت های ناشی از بیماری و آفت ، انبار داری و ضایعات قرار بگیرد.
هدف گذاری ۲۰۰هزا تنی صادرات پرتقال مازندران 
رئیس سازمان جهادکشاورزی مازندران با بیان اینکه هدف گذاری امسال صادرات مرکبات این استان ۲۰۰ هزار تن است، گفت: پارسال ۶۵ هزار تن محصول مرکبات شامل نارنگی و پرتقال به کشورهای هدف صادراتی از جمله عراق، پاکستان و حاشیه دریای خزر صادر شد.
عزیزالله شهیدی فر افزود: با راه اندازی سرای تجاری مازندران در ولگاگراد روسیه در اوایل مهر ماه سال جاری پیش بینی می‌شود که امسال میزان صادرات ما به کشور روسیه افزایش چشمگیری نسبت به سال‌های گذشته داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه رقم نارنگی پیش رس " ایواساکی"  پرتقال " تامسون " و " توسرخ " از ارقام صادراتی مرکبات استان مازندران است که در سال های اخیر به کشت این ارقام توجه جدی شده است، بیان داشت: این که صادر کنندگان محصول پرتقال و بسته بندی را از مشکلات عنوان می کنند درست است که موسسه تحقیقات مرکبات در حال معرفی ارقام جدید با تولیدات صادرات محور است.