واقعیت این است که هدف این گزارش بدنام کردن چای شمال نیست، ولی بی در و پیکر بودن عرضه آن و نبود نظارت سبب شده است تا عرضه هرنوع چای با هر کیفیتی به صورت فله و در بسته‌بندی‌های نایلونی بی نام و نشان طی سال های گذشته تبدیل به برند چای شمال و مازندران شود و سودجویان بی نام و نشان هم بازار چای را در این مناطق با توجه به حضور دهها میلیونی گردشگران در سال به جولانگاه بی دردسر سودجویی خود تبدیل کنند.
اگر چه باشندگان استان های شمالی در طول زمان یاد گرفته اند که چای داخلی مورد نیاز خود را از فروشندگان شناسنامه دار مشخصی در بازار تهیه کنند و این دسته از فروشندگان هم معمولا هر ساله چای را از مزارعی تهیه می کنند که گذشت زمان کیفیت محصول را تایید کرده، ولی تقریبا قاطبه گردشگران از این چرخه درون استانی برای خرید چای داخلی بی اطلاعند و تنها بر اساس تعریف و تمجید شمالی ها از چای شمال اقدام به خرید این محصول می کنند.
از انصاف نباید گذشت که در سال های اخیر چای خشک تولید داخلی به دلیل کیفی سازی و تبلیغات توانست در مقایسه با چای خارجی، ذائقه و اعتماد ایرانی ها را تا اندازه زیادی به خود جذب کند، ولی در کنار این روند اقدامات لازم برای برندسازی و جلوگیری از سودجویی عده ای فرصت طلب صورت نگرفته است و به همین دلیل هم مصرف کنندگان چای داخلی به جای خرید این محصول به صورت بسته بندی مناسب و استاندارد به دنبال تهیه آن در مراکز فروش به صورت فله هستند.
بی اعتمادی تاریخی به بسته بندی
کارشناسان صنعت چای تمایل به خرید چای فله ای و دلایل حاکمیت چنین نگاهی از سوی مصرف کنندگان را بی اعتمادی آنها به کیفیت و ناخالصی محتوای چای بسته بندی می دانند که از گذشته تا به امروز برخی در پی سودجویی بیشتر با مخلوط کردن چای مرغوب با نوع بی کیفیت در بسته بندی به فروش می رسانند.
به اعتقاد آنان ، از سوی دیگر در کنار پا برجا بودن شیوه های تقلب آمیز از گذشته، سودجویانی هم به دنبال این اعتقاد مردم با کمی تغییر تاکتیک در فروش، چای کارخانه های محلی را بدون نام و نشان کارخانه به شکل فله ای با قیمت بسیار بالا به عنوان "ارگانیک" و به اصطلاح بدون ناخالصی و رنگ و اسانس به بومیان و گردشگران می فروشند که باز هم شیوه ای برای فریب مصرف کننده چای و دربلند مدت ضربه به اعتماد خریدار و تولید کننده محسوب می شود.
تبلیغ ارگانیک بودن این محصولات در میان فروشندگان و نهادینه شدن آن در ذهن خریدار در حالی به باورهای مردم تبدیل شده که اخیرا رئیس اداره آموزش استاندارد استان مازندران به استناد بررسی های انجام شده، اعلام کرد که ادعای ارگانیک بودن محصولات نه تنها ادعای درستی نیست بلکه با واقعیت فاصله دارد، ضمن اینکه در بسیاری از موارد این ادعاها صرفا با هدف سودجویی طرح می شود و کیفیت فراورده هایی که در این نوع فروشگاه ها عرضه می شود از کیفیت پایین تری برخوردار است و از لحاظ سلامت نیز مخاطرات خود را دارد همانند محصولات لبنی که به اسم ارگانیک عرضه می شود.
بر اساس آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی در سه ماهه بهار و تیر ماه امسال صادرات چای روند کاهشی داشته است و کارشناسان صنعت چای در ایران رونق نسبی و روند کاهشی صادرات چای داخلی را مربوط به افزایش کیفیت این محصول و استقبال مصرف کننده داخل کشور می دانند ، ضمن انکه با حمایت های دولت از چایکاران برای تولید با کیفیت و نیز تبلیغات انجام شده با هدف معرفی مزایای چای ایرانی نظیر برتری طعم ، مزه و بدون اسانس و مواد شیمیایی باعث شده تا مردم کم کم چای داخلی را به مشابه خارجی آن ترجیح دهند.
افزایش میل و تقاضای مردم به مصرف چای داخلی و گرایش آنان به خرید چای به صورت فله ای از فروشگاه های عرضه این محصولات برای آینده صنعت چای شمال هم مخاطره آمیز است چرا که برخی از کارخانه داران و تولیدکنندگان به دنبال برندسازی و بسته بندی استاندارد محصولات داخلی برای عرضه در بازار هستند، ولی به این نتیجه رسیده اند که آن طور که انتظار می رفت در ترغیب مصرف کننده به خرید چای با بسته بندی و استاندارد موفق نیستند.
به گفته رییس اتحادیه تولید کنندگان، بازرگانی و صنایع بسته بندی چای کشور هر ساله بین ۶۵ تا ۷۰ هزار تن چای خشک به ارزش بیش از ۳۰۰ میلیون دلار وارد کشور می شود که بخش عمده ان از کشورهای سریلانکا، هند و کنیا است و در این میان بر اساس آمارهای رسمی سازمان چای کشور تولید چای داخلی ایران نیز ۲۵ هزار و ۱۵۸ تن در سال است که از این میزان تنها ۱۳ هزار تن برای مصرف داخلی است و بقیه به کشورهای مختلف صادر می شود.
تعلل کارخانه‌داران
جعفر امیری یک مصرف کننده چای در باره چای های بسته بندی شده و خرید چای فله اظهار داشت: در منطقه رامسر کارخانه های چایسازی وجود دارد که در فصل خرید چای عطر آن شهر را فرا می گیرد ، اما این درحالیست که تاکنون تبلیغاتی از سوی آنها انجام نشده و من به عنوان مصرف کننده چای با محصولات و یا نام و نشان تولیدات آنها آشنا نیستم.
وی افزود: بنا بر این از آنجایی که نام و نشانی از چای محلی به صورت بسته بندی وجود ندارد، ترجیحا به دنبال چای خارجی با عطر و اسانس مصنوعی و یا تهیه چای داخلی به صورت فله ای با عنوان چای محلی و بهاره یا تابستانه از فرودشگاهها هستیم.
این شهروند گفت: به دلیل عدم آشنایی و تخصص ما با چای دارای کیفیت ، چای خریداری شده به صورت فله ای پس از مدت کوتاهی عطر و بوی خود را به دلیل کیفیت پائین از دست می دهند و دست ما هم به جایی بند نیست.
یک گردشگر نیز درباره خرید چای محصول کارخانه های محلی در بسته بندی مناسب با برند و نشان تجاری خاص در منطقه گفت : در مدت گشت و گذار در بازارهای محلی نشانی از وجود چای منطقه با برند و بسته بندی مناسب مشاهده نشده ضمن اینکه اکثر فروشگاهها در حال فروش چای به صورت فله ای هستند.
حمید افشار افزود : زمانی قصد خرید چای ایرانی در شمال کشور را دارید مجبورید به دلیل نبود برند خاص این محصول را از فروشگاههای منطقه به صورت فله ای آن هم با قیمت بالای ۶۰ هزار تومان خریداری کنید ضمن اینکه همواره تردیدی مبنی بر ناخالصی و یا امکان قاطی بودن چای گذشته با محصول جدید در بازار وجود دارد.
وی گفت : لازم است مسئولان و یا تولیدکنندگان چای این منطقه همانند چای بسته بندی شده خارجی با برند سازی تولیدات داخلی به دنبال مشتریان باشند تا مردم با خیال آسوده تری نسبت به تهیه محصولات داخلی اقدام کنند.
مشکلات مالی تولید مانعی برای معرفی محصول
رییس یک کارخانه چای در شهرستان رامسر که دو سال اخیر این محصول را با بسته های کارتونی و مهر استاندارد عرضه می کند درباره چرایی چنین وضعیتی در بازر مصرف چای و خلا تبلیغات گسترده برای معرفی محصول با بسته بندی استاندارد و بهداشتی گفت: در شرایطی که برای تاسیس یک کارخانه تولیدی کوچک درگیر بازپرداخت سنگین تسهیلات بانکی به میزان ۷ برابر وام دریافتی بودیم ، توانایی فکر کردن به تبلیغات گسترده و بازاریابی دشوار است ضمن انکه بعد از پرداخت وام ارزش افزوده و مسایل دیگر این بخش گریبان تولید کننده را سخت می فشارد .
اسماعیل طالشی افزود : یکی از عوامل تاثیر گذار بر برندسازی چای داخلی ، کمبود مواد اولیه (برگ سبز) در منطقه است ضمن آنکه تغییر نگرش مردم به خرید چای بسته بندی مستلزم تبلیغات زیاد و زمان مناسب است که امکانات مالی ما جوابگوی انها نیست.
وی ادامه داد: ظرفیت کارشناسی کارخانه ما به میزان ۴۸۰ تن چای خشک در سال است در حالی که در شرایط فعلی ۸۰ تن چای خشک تولید می کنیم و این کمبود برگ سبز چای و مشکلات مالی قطعا بر فرایندهایی که می بایست در جهت معرفی محصول با کیفیت و استاندارد انجام شود تاثیر منفی می گذارد ، اما با این وجود و در چنین شرایطی ما همچنان بر کیفیت محصول تمرکز داریم و بازخوردهای خوبی هم هرچند کم دریافت کردیم.
دلالان، برندگان بازار چای
طالشی با اشاره به مخلوط کردن چای با انواع بی کیفیت ان توسط افراد سودجو و تاثیر ان بر سلب اطمینان مردم در طول سالها گفت: یکی از دلایلی که فروشندگان این محصول، خریداران چای را به سمت چای فله ای سوق می دهند کسب سود بیشتر است.
این تولید کننده توضیح داد: این افراد چای با کیفیت و ممتاز را به صورت فله از کارخانه ما خریداری می کنند، سپس در فروشگاه های خود با قیمت به مراتب بیشتر با بسته سلفونی و به عنوان چای ارگانیک و طبیعی ، چای بهاره یا ممتاز ، محلی و خالص به فروش می رسانند ، که این بسته بندی ها غیر استاندارد در کمترین زمان کیفیت چای را از بین می برد علاوه بر قیمت گزاف ما شاهد مخلوط کردن ان با چای سال گذشته هم هستیم.
یک کارشناس اقتصادی نیز علت گرایش و تقاضای مصرف کننده به خرید چای فله ای را باور رایج این روزها مبنی بر ارگانیک و طبیعی بودن چای باز عنوان می کند، گفت : در چنین شرایطی به مرور زمان حاشیه سود تولید کننده به جایی خواهد رسید که در اقتصاد به ان نقطه سر به سری می گویند ، به گونه ای که به همان میزان که برای عرضه محصول هزینه می کند ، همان میزان هم سود اوری دارد ، اما بازدهی و درامد مثبتی برای تولید کننده نخواهد داشت.
طاهره جهانی اضافه کرد: در نهایت اگر اقداماتی برای کاهش زیان و عواقب سودجویی ها و باورهای ذهنی اشتباه در مصرف کننده با فرهنگ سازی و حمایت و مداخله نهادهای متولی انجام نشود تولید کننده در صورت ادامه دار شدن این پروسه شکست می خورد.
وی در تشریح اقدامات حمایتی دولت برای جبران زیان تولید کننده گفت : دولت می تواند برای کاهش هزینه عرضه برای تولید کننده ؛ هزینه ای را به صورت یارانه عرضه به این محصول اختصاص دهد، تا درصورت ادامه دار بودن این تصمیم گیری مصرف کننده، فعالیت تولید کننده از نقطه سر به سری گفته شده بالاتر قرار گیرد ، به طوری که حاشیه سود برای او چشم گیر باشد و بتواند فعالیت گسترده در تبلیغات و تغییر باور مردم را انجام دهد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه دولت قطعا می تواند ارزش افزوده کالا برای این تولیدات را که در سبد خانوار جز کالاهای ضرورری محسوب می شود و همواره مصرف بالایی دارد، کمتر در نظر بگیرد ، گفت: قرار بود دولت ارزش افزوده کالا ها را هرچقدر از حالت ضروری به لوکس نزدیک شود ، افزایش دهد، بنابراین کالایی مانند چای که تولید کننده نیز برای تولید در چنین وضعیتی قرار دارد می تواند توسط دولت مدیریت شود.
وی افزود: تولید کننده چای داخلی نیز می بایست برای تغییر گرایش مصرف کننده برتری چای بسته بندی را به عنوان محصولی بهداشتی و استاندارد، بدون اسانس و افزودنی به خوبی تبلیغ کند تا به مرور زمان باورهای غلط شکل گرفته اصلاح شود.
بسته بندی استاندارد، راه نجات
رییس اداره چای رامسر نیز دلیل تصمیم مصرف کننده برای خرید فله و بی نام نشان چای گفت: مصرف کننده و خریدار چای به اشتباه تصور می کند با خرید این مدل از چای ان را از سرچشمه و منبع اصلی ان خریداری کرده است و هیچ گونه تقلب و ناخالصی در ان وجود نخواهد داشت که این امر نمی تواند به طور مطلق صحیح باشد و تمام مساله این نیست .
اردلان بالابندیان ، بسته بندی چای را عامل تعیین کننده برای حفظ کیفیت ،بهداشت و سلامت این محصول خواند و افزود :ماهیت چای خشک به دلیل نحوه ساخت و عمل آوری آن به گونه ای است که در کوتاهترین زمان رطوبت و بوی اطراف جذب و موجب تولید قارچ در چای خشک می شود، ضمن این که کیسه های سلفونی حاوی چای در معرض نور خورشید بلافاصله بوی پلاستیک را به خود جذب می کند که در نتیجه چای بعد از دم کردن کدر و بدطعم و بد رنگ می شود .
وی با بیان اینکه فروش چای به صورت فله و یا در کیسه های سلفونی اصلا مورد تایید ما نیست، افزود: کارخانه هایی که تولید را با بسته بندی به مصرف کننده عرضه می کنند دارای تاسیسات آزمایشگاهی معتبر و کارشناس هستند، ضمن انکه از وزارت صنعت ، بهداشت و سازمان استاندارد مجوز اخذ می کنند که این فرایند انها را در مقام پاسخ گویی و مسئولیت پذیری در قبال امنیت غذایی و بهداشتی مصرف کننده قرار می دهد.
به گفته بالابندیان، حمل چای در این کیسه ها باعث خورد شدن چای شده که بر رنگ چای اثر می گذارد.
وی در توضیح چای با کیفیت گفت : چای مرغوب باید سنگین باشد، دارای شاخه های پیچ دار باشد و وقتی در کف دست میریزی مانند خار دست را اذیت کند.
رئیس اداره چای رامسر گفت: من معتقدم چای باکیفیت باید در یک پوشش استاندارد قرار گیرد که روی آن با بسته کارتونی برای محافظت از نور و رطوبت محفوظ شود و در پایان این پوشش کارتنی نیز یک روکش نایلونی قرار گیرد ، علاوه بر آن نام تولید کننده ، تاریخ ، مشخصات کالا و حتی شیوه طبخ روی ان درج شود.
به طور کلی در گیلان و مازندران ۵۰ کارخانه تولید چای وجود دارد از این تعداد چندین کارخانه در شهرهای رامسر و تنکابن قرار دارد.