درحالی که گفته میشود بخش کشاورزی بیشترین ظرفیت را برای تحقق سیاست‌های جهش تولید دارد و می‌تواند در تحقق این سیاست عملکرد مؤثری داشته باشد، به اعتقاد اقتصاددانان زیرساخت‌های لازم برای این کار فراهم نیست و ضروری است دولتمردان ابتدا در جهت ایجاد زیرساخت و رفع موانع موجود قدم بردارند. در همین زمینه مصطفی شریف، عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی درباره اینکه بخش کشاورزی چقدر می‌تواند در تحقق سیاست‌های جهش تولید موفق عمل کند؟، گفت: برای موفقیت در این زمینه باید در گام اول زیرساخت‌ها و عوامل مرتبط با آن به طور کامل فراهم باشد و در گام دوم نیز توانایی رفع موانع احتمالی را داشته باشیم.
وی اضافه کرد: اگر بخواهیم موانع موجود در این زمینه را دسته بندی کنیم می‌توان به موانع ساختاری، اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و ارتباطات متقابل بین بخش کشاورزی و سایر بخش‌های اقتصادی اشاره کرد.
عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: بنابراین ما ابتدا باید زیرساخت‌ها و عوامل لازم را فراهم و بعد از آن موانع مذکور را برطرف کنیم تا بتوانیم در بخش کشاورزی شاهد توسعه باشیم.
شریف با اشاره به موانع ساختاری بخش کشاورزی افزود: مزارع کشاورزی با توجه به اصول علمی دنیا، باید اقتصادی باشند و یک بنگاه اقتصادی هم باید به اندازه‌ای باشد که با استفاده از صرفه‌های ناشی از مقیاس، بتواند هزینه‌های خود را به حداقل برساند. در کدام یک از بخش‌های تولید و مزارع کشاورزی ما این قاعده رعایت میشود؟
وی ادامه داد: جهان به سوی قاعده مندی واستفاده از علم در بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله کشاورزی حرکت می‌کند. در همین راستا کشورهای دیگر اندازه مناسب مزارع را برای هر منطقه مشخص می‌کنند. به عنوان مثال ممکن است در منطقه‌ای ۱۵ هکتار بهترین اندازه برای یک مزرعه باشد و در منطقه‌ای دیگر ۵۰ هکتار بهترین اندازه باشد.
هنوز در کشور با سیستم خرده مالکی اراضی کشاورزی مواجه هستیم و منابع تولید هدر میشود
این استاد دانشگاه با بیان اینکه حدود ۱۸ میلیون هکتار اراضی فعال زیرکشت در کشور داریم، گفت: بیش از دو سوم این اراضی به شکل نامناسب مورد استفاده قرار می‌گیرد. اراضی کشاورزی باید یکپارچه باشد درحالی که ما با سیستم خرده مالکی اراضی در کشور مواجه هستیم و همین مساله باعث هدررفتن منابع تولید میشود.
شریف با تاکید بر اینکه مسئولان مربوطه باید اراده کرده و همین یک مورد را طی چندسال ساماندهی کنند، افزود: به عبارت بهتر باید تجمیع اراضی پراکنده در کشور اتفاق بیفتد و مسئولان باید پاسخگو باشند که در این زمینه که از جمله مهم‌ترین مسائل بخش کشاورزی است، طی ۴۰ سال گذشته چه اقداماتی انجام داده اند؟ این کار با برنامه ریزی و زمان بندی مناسب قابل انجام است.
وی اضافه کرد: در کشاورزی با تکنولوژی موجود، اگر آب نباشد هیچ تولیدی صورت نخواهد گرفت. حال سوال اینجاست که در طول ۴۰ سال گذشته در کشور ما چقدر در زمینه آب، ساماندهی و صرفه جویی آن کار انجام شده است؟ آیا کارهای انجام شده متناسب با زمان و فرصت از رفته بوده است؟
شریف با بیان اینکه کشور ما در منطقه‌ای خشک و نیمه خشک قرار دارد و متوسط بارندگی ما ۲۵۰ میلی متر است، گفت: درحالی که متوسط دنیا ۷۵۰ میلی متر است، در واقع میزان بارش‌ها در ایران یک سوم متوسط جهانی است ضمن اینکه پراکندگی بارش‌ها در کشور ما بسیار زیاد است. به عنوان مثال در منطقه‌ای مانند انزلی گاهی اوقات تا ۱۵۰۰ میلی متر نیز بارندگی اتفاق می‌افتد و در مناطقی دیگر میزان بارندگی بین ۷۰ تا ۱۰۰ میلی متر است. بنابراین باید برای بخش کشاورزی متناسب با این وضعیت باید برنامه ریزی شود.
عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به بحث مزیت اقتصادی گفت: مزیت اقتصادی یعنی اینکه ما کجا می‌توانیم کارهای مهمی را با هزینه‌های کمتری انجام دهیم. سوال اینجاست که در بخش کشاورزی ما چه میزان از سرمایه‌هایمان را به نقاطی که در آنجا مزیت داریم، هدایت کردیم. در حوزه‌هایی مانند مکانیزاسیون، آموزش و ترویج چقدر کار شده است و این حوزه‌ها چقدر جای کار در وجود دارد؟ چقدر آموزش‌های علمی را که در دانشگاه‌ها ارائه میشود به سمت روستاها و بهره‌برداران هدایت کرده ایم؟ چه برنامه‌هایی در این حوزه تدوین شده که آموزش را بتوانیم در قالب ترویج دربیاوریم و به روستاها ببریم؟
متخصصان درجهت اجرا و پیاده سازی برنامه الگوی کشت کشاورزی اقدام کنند
وی درباره اینکه دلیل اینکه چنین برنامه‌هایی انجام نمی‌شود یا اینکه کم کاری در بسیاری از حوزه‌ها صورت می‌گیرد چیست؟ گفت: دلیل آن به طور مشخص بی توجهی به بخش کشاورزی است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: در دنیای پیشرفته کسانی که در حوزه کشاورزی تحصیل می‌کنند در حین تحصیل وارد روستا و مناطقی که بهره برداران قرار است از دانش آنها استفاده کنند، می‌شوند و از همان زمان در ارتباط نزدیک و مستقیم با کشاورزان قرار می‌گیرند. در کشور ما نیز باید این مسائل و امکان اجرای آنها مورد بررسی مجدد قرار بگیرد. ما باید از خود این متخصصان سوال کنیم که این یافته‌های شما، چگونه می‌تواند به مزارع منتقل شود.
شریف تصریح کرد: درواقع مدیریت کلان کشور در ارتباط با کشاورزی باید راهی برای این قبیل مسائل پیدا کند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به لزوم اجرایی شدن طرح الگوی کشت در کشور به منظور توسعه بخش کشاورزی، افزود: تدوین یک الگوی کشت مناسب برای کشاورزی کشور و اجرای آن امری ضروری است. لازم است چنین طرحی تدوین شود و متخصصان نیز درجهت اجرا و پیاده سازی آن اقدام کنند.
وی درباره اینکه معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده که طرح الگوی کشت محصولات کشاورزی تدوین شده است اما برخی دیگر از مسئولان عنوان می‌کنند اجرای این طرح سرمایه زیادی لازم دارد و در شرایط فعلی نمی‌توان آن را به مرحله اجرا درآورد؟ گفت: وقتی متخصصان عنوان می‌کنند که چنین طرحی تدوین شده و آماده اجرا است باید به آن بها داده شود. چنین برنامه‌ای را نمی‌توان با بخشنامه و به شکل دستوری اجرا کرد. این برنامه را باید به مناطق روستایی و قطب‌های تولید ببرند و آن را اجرا کنند. چگونه است که برای بسیاری از کارها هر چقدر هم سرمایه لازم باشد، تأمین میشود ولی برای این امر مهم که صرف نظر از جنبه‌های اقتصادی آن، با زندگی مردم سر و کار دارد، تأمین سرمایه مشکل میشود؟
شریف در مورد ترویج الگوی کشت، با بیان اینکه در این مناطق ما با مسائل اجتماعی نیز مواجه هستیم و کشاورزان به راحتی نمی‌پذیرند که الگویی را اجرا کنند، افزود: بنابراین باید فرهنگ سازی و آموزش‌های لازم در این زمینه انجام شود. اجرای هیچ طرحی بدون در نظر گرفتن مسائل اجتماعی و فرهنگی موفق نخواهد شد.
جهش به پلاکارد زدن، نمایش و شعار دادن نیست
این استاد دانشگاه تصریح کرد: متأسفانه مشکلات زیادی در این حوزه‌ها داریم و مشکل نخست ما این است که بسیاری از مسئولان به جای عملگرا بودن، شعاری صحبت می‌کنند. اگر قرار است کاری برای کشور انجام شود باید منشأ مشکلات را پیدا و آنها را رفع کنند.
وی افزود: مشکل بعدی این است که متأسفانه در کشور ما تا زمانی که مسأله‌ای به شکل بحران درنیاید آن را حل نخواهیم کرد. در کشاورزی نیز تاکنون مسأله‌ای به شکل بحران بروز نکرده اگر این اتفاق افتاده بود همه مسئولان پای کار می‌آمدند تا آن را حل کنند. ما هنوز بحران آب و خاک را لمس نکرده ایم که در رفع آن تلاش کنیم.
شریف در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به سال جهش تولید و تحقق سیاست‌های آن اظهارداشت: معنای جهش این است که تمام عوامل و عناصر به حرکت درآورنده که در ارتباط با یک موضوع هستند، آماده شوند، دست به دست هم دهند و موانع موجود نیز برطرف شود تا جهش رخ دهد.
وی افزود: جهش به پلاکارد زدن، نمایش و شعار دادن نیست و به اعتقاد من این حرکات اقداماتی ضدجهش هستند چرا که انرژی و منابعی را که باید صرف جهش کنیم صرف شعار و نمایش دادن درباره آن می‌کنیم.
شریف تصریح کرد: معنای جهش با رشد کاملاً متفاوت است جهش یعنی با تمهیداتی که فراهم کرده ایم، از جایگاهی که قرار داریم به چند مرحله و مرتبه بالاتر صعود کنیم.
این عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: بنابراین در شرایط فعلی نمی‌توانیم جهشی را در حوزه کشاورزی متصور باشیم.
وی اضافه کرد: جهش یعنی اینکه مشکلات ساختاری برطرف شود، مدیریت اصلاح شود، ارتباطات متقابل به درستی وجود داشته باشد. ارتباطات متقابل یعنی صنعت و کشاورزی با هم چگونه باید باشند. این دو ارتباط متقابل دارند یعنی اگر هزینه‌های صنعت کاهش یابد، هزینه وسایل و امکاناتی که در اختیار کشاورز قرار می‌دهد، کاهش می‌یابد در نتیجه هزینه تولید نیز برای کشاورز ارزان‌تر میشود و بالعکس. در حالی که متأسفانه در کشور ما این بخش‌ها به صورت جزایر جدا از هم کار می‌کنند. صنایع تبدیلی و تکمیلی نیز حلقه‌های مفقوده زیادی دارد و نمی‌تواند به خوبی عمل کند.
این عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه خودکفایی تعریف دارد و یکی از مفاهیم آن این است که تولید پایدار بماند، گفت: معنای خودکفایی این نیست که یک یا چندسال قیمت خرید محصولی را بالا ببریم و تولید آن افزایش یابد بعد اعلام کنیم که ما در تولید این محصول به خودکفایی رسیده ایم.
شریف اضافه کرد: زمانی که قیمت گندم را بالا می بریم و کشت آن افزایش می‌یابد کشت محصول دیگری همزمان با آن کاهش می‌یابد و باید آن محصول را وارد کرد. بنابراین این مفاهیم به هم پیوسته است و باید برنامه‌ای وجود داشته باشد که ما این مسائل را به صورت سیستم و یک بسته ببینیم. اگر قرار باشد به این مسائل به صورت خطی توجه شود دچار خطا می‌شویم.
وی درباره اینکه بنابراین می‌توان گفت که کشور ما در معنای واقعی کلمه به خودکفایی در حوزه گندم دست نیافته است؟، گفت: بله، اسم این خودکفایی نیست و از جمله موارد شعاری است که بیان میشود.