نام مازندران گذشته از شرایط آب و هوایی ، سواحل دریا و جنگل و طبیعت سرسبز ، در بسیاری از مناطق کشور با ماهیان تولیدی اعم از پرورشی و دریایی شناخته شده می شود. نام ماهی سفید به عنوان گل سرسبد ماهیان استخوانی دریای خزر و همچنین ماهیان خاویاری بیشتر با نام این استان گره خورده است.
گذشته از این ، مازندران با تولید سالانه بیش از ۱۰۶ هزار تن ، قطب اصلی آبزی پروری کشور محسوب می شود. بخشی از آبزیان پرورشی مازندران را ماهیان سردآبی رودخانه ها و سدهای مناطق ییلاقی و کوهستانی تشکیل می دهد که در میان آنها قزل آلاهای رودخانه هراز شهرت فرااستانی دارد.
فعالان بازار ماهی فروشی مازندران شرایطی را که این روزها احتمالا به خاطر شیوع کرونا بر بازار آنها حاکم شده به گونه ای که تولیدات داخلی استان دیگر توان رقابت با تولیدات دیگر استان را ندارد ، کمتر به یاد می آورند.
مازندران در عین حال از مهم ترین صادر کنندگان ماهی و دیگر آبزیان به خارج از کشور بوده است و در واقع صادرات تولیدات این استان سبب می شد تا تعادل در بازار داخلی حفظ شود. مثلا طبق آمار شیلات مازندران حدود ۴۰ درصد از تولید سالانه ۱۶ هزار تنی ماهیان سردآبی از جمله قزل آلا مازاد بر مصرف استان است و حتما باید به خارج از استان صادر شود ، اما به دلیل وضعیت کرونا و به دنبال آن کم شدن سفر گردشگران و مسافران ، تعطیلی رستوران ها و تالارهای پذیرایی انباشت تولید مازاد بر مصرف بیشتر شده است .
در حال حاضر قیمت ماهی قزل آلای زنده در اندازه و وزن های مختلف ۲۲ تا ۳۳ هزار تومان در بازار های مختلف شهری استان عرضه می شود. البته قیمت این ماهی در مسیر رودخانه های هراز ، ۲ هزار و سه هزار تنکابن تا ۳۴ هزار تومان هم به فروش می رسد.
گزارشی میدانی نشان می دهد ، در حالی مازندران با انباشت عرضه انواع ماهی قزل آلا باکیفیت در شرایط کنونی مواجه است که ماهیان تولیدی خارج از استان به ازای هر کیلو گرم ۶ تا هفت هزار تومان پائین تر از قیمت تمام شده ماهی تولیدی استان در بازار عرضه می شود و به همین خاطر هم بازار مصرف را در این خطه شمال کشور تسخیر کرده است.
نمونه بارز کاهش و تفاوت محسوس قیمت ماهی قزل آلای تولیدی مازندران با دیگر استان های کشور را این روزها می توان در فروشگاه زنجیره ای استان دید. مثلا دیروز ماهی قزل آلای یخ زده وارداتی از دیگر استان های کشور در این فروشگاه با وزن ۶۰۰ گرمی با قیمت ۲۲ هزار و ۲۰۰ تومان عرضه می شد . این قیمت با قیمت ماهی قزل آلای تولیدی استان که در بازار ماهی فروشان به صورت تازه و زنده گیری عرضه می شود ، هفت هزار تومان اختلاف دارد.
یکی از صاحبان فروشگاه مواد پروتئینی در آمل که دارای حوضچه عرضه ماهی قزل آلا زنده است ، گفت : اگرچه قیمت ماهی قزل آلای رودخانه هراز حدود یک تا ۲ هزار تومان نسبت به قبل از کرونا کاهش یافته ، اما اختلاف قیمت آن با ماهی وارد شده از استان های دیگر تا هشت هزار تومان است.
عادل زلفعلی پور با اظهار این که در حال حاضر ماهی قزل آلای رودخانه هراز برای مصرف کننده ۳۳ هزار تومان است ، افزود : همین گونه ماهی که گفته می شود مربوط به استان زنجان است به قیمت ۲۴ هزار تومان عرضه می شود که البته مشتری بسیار کمی دارد.
تولیداتی که مشتری ندارد
اتحادیه تولیدکنندگان ماهیان سردآبی مازندران هم به طور رسمی اعلام کرده است که تا ۹۰ درصد ماهیان آماده عرضه مازاد بر مصرف در ۲ ماهه فروردین و اردیبهشت همچنان بدون مشتری روی دست پرورش دهندگان باقی مانده است.
طبق آمار رسمی اتحادیه تولید کنندگان ماهیان سردآبی مازندران ، ۲۴۰ واحد پرورش ماهیان سردآبی در کوهستان و جلگه استان فعال است که سالانه حدود ۱۶ هزار تن تولید دارند.
پرورش دهندگان ماهیان سردآبی مازندران وضعیت آب و هوایی و منابع آبی در مناطق کوهستانی برای افزایش و رونق تولید ماهیان سردآبی را بسیار مطلوب توصیف می کنند و می گویند قیمت تمام شده ماهی قزل آلا در استان ۲۷ تا ۲۸ هزار تومان است که عرضه آن زیر این قیمت مقرون به صرفه نیست.
اگرچه شرایط آب و هوایی و منابع آبی در مناطق کوهستانی زمینه توسعه و افزایش رونق تولید ماهیان سردآبی در مازندران را فراهم کرده است ، اما مدیرعامل اتحادیه پرورش دهندگان ماهیان سردآبی مازندران گفت که به رغم منابع آبی مناسب و بی نظیر برای مزارع کوهستانی ماهیان سردآبی اما هزینه تمام شده این آبزی پرطرفدار در استان به دلایل مختلف بالا است.
علی محمد قربانی قیمت تمام شده تولید هر کیلو گرم ماهی قزل آلا در مازندران را ۲۶ تا ۲۷ هزار تومان اعلام کرد و افزود : به علت کاهش محسوس تقاضا ، از ابتدای سال جاری تاکنون به قیمت هر کیلوگرم حداکثر تا ۲۸ هزار تومان در محل مزارع تحویل مشتریان می شود که در واقع این قیمت نقطه سربه سر هزینه و فروش است.
مدیرعامل اتحادیه پرورش دهندگان ماهیان سردآبی مازندران گفت : ماهی قزل آلا با قیمت کیلویی کمتر از ۲۸ هزار تومان مربوط به تولید استان نیست و در واقع خارج از استان وارد بازار مصرف استان می شود.
وی با بیان اینکه در حال حاضر ماهیان قزل آلای تولید منطقه زنجان و سبزار با قیمت ۲۳ تا ۲۵هزار تومانی بازار مصرف مازندران را تسخیر کرده است ، افزود : از آن جایی که قیمت تمام شده این ماهی به دلایل مختلف در این مناطق بسیار کمتر است ، آشپزخانه های مرکزی و رستوران ها بدون توجه به کیفیت ماهی فقط بر مبنای قیمت پائین تر اقدام به خرید و عرضه می کنند.
اعتماد شکنی تولیدات برون استانی
قربانی با توضیح این نکته که ماهی قزل آلای تولیدی مازندران در بازه زمانی کمتر از ۲ ساعت از محل پرورش به دست مصرف کنندگان می رسد، بیان داشت : عمده شهروندان مازندرانی ماهی قزل آلای استان را به صورت زنده خریداری می کنند به کیفیت ماهیان توجه دارند ، اما ماهیان خارج از استان که پس از حداقل ۲۴ تا ۳۲ ساعت وارد بازار استان می شود ، به صورت غیر زنده و یا آماده طبخ است که در آشپزخانه ها و رستوران های استان عرضه می شود.
مدیر عامل اتحادیه پرورش دهندگان ماهیان سردآبی مازندران واردات ماهیان تولیدی خارج از استان را آسیب زدن به اعتماد تولید کیفی ماهی قزل آلای استان توصیف کرد و گفت : پرورش دهندگان ماهیان سردآبی به دلیل ضوابط بسیار سخت شیلات، دامپزشکی ، محیط زیست و نظام مهندسی کشاورزی با افزایش هزینه تولید مواجه هستند.
قربانی یکی از مشکلات تولید کنندگان را افزایش اجاره مزارع در حاشیه رودخانه هراز و ۲ هزار و سه هزار تنکابن عنوان کرد و گفت : به رغم این که چندین بار با شرکت آب منطقه ای در این خصوص مکاتبه شده است و حتی خواستار افزایش اجاره مزارع طبق نرخ تورمی بانک مرکزی شدیم ، اما این شرکت زیر بار نرفته و می گوید این نرخ را اعضای هیات مدیره تعیین می کنند و مدیر عامل شرکت مجبور به اجرای آن است.
این کارشناس آبزی پروری با بیان اینکه از ابتدای فصل تابستان امسال ماهیان پرورش در قفس سواحل دریای خزر نیز آماده عرضه می شود ، گفت: با توجه به افزایش دمای درجه آب دریای خزر ، پرورش دهندگان مجبور به عرضه ماهی به بازار هستند که با توجه به شرایط کنونی بازار ، دچار ضرر و زیان خواهند شد.
قربانی افزود : در شرایط کنونی با توجه به قیمت ماهی قزل آلا در بازار ، شرایط برای عرضه بسیار سخت شده است و مشکلات انباشت مازاد تولید بر مصرف و ضرر وزیان تولید کنندگان دوچندان خواهد شد.
وی میزان پرورش ماهی به شیوه نگهداری در قفس در آب های ساحلی دریای خزر در مازندران را هم اکنون سالانه یکهزار و ۶۴۰ تن اعلام کرد.
اجرای طرح پرورش ماهی در قفس در مازندران از سال ۱۳۸۹ آغاز شد ولی از سال ۹۲ با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و طرح مباحث مربوط به اقتصاد مقاومتی شتاب گرفت و اکنون همه قفس های پرورش ماهی در سواحل توسط بخش خصوصی اما با نظارت شیلات فعال است.
دریای خزر طبق تحقیقات شیلات ایران و نهادهای ذیربط خارجی ظرفیت تولید سالانه ۳۷۰ هزار تن ماهی را به شیوه پرورش در قفس دارد و سهم مازندران از این میزان ، ۲۰۰ هزار تن ارزیابی شده است.
مازندران دو سوم سواحل ایرانی دریای خزر را در اختیار دارد و هم اکنون صید ماهیان استخوانی مهم ترین شیوه معیشت صیادان این استان است.
رد پای کرونا در بازار ماهی
رئیس اداره پایش صنایع و توسعه بازار آبزیان شیلات مازندران هم با تایید مشکل ایجاد شده در بازار ماهیان سردآبی استان ، گفت : معمولا بخش عمده ای از عرضه ۶۰ درصد ماهی قزل آلا تولید شده در داخل استان به دلیل وجود مشتریان خاص است که با قیمت مورد رضایت پرورش دهندگان عرضه و به فروش می رسد ، ولی تولید کنندگان در ۲ ماهه اخیر به دلیل تبعات ناشی از شیوع کرونا از جمله کاهش محسوس ورود مسافر و تعطیلی رستوران ها ، با انباشت تولید این گونه آبزی مواجه شده اند.
حسین اصغری ضمن تایید کاهش قیمت ماهی قزل آلا بویژه ماهیان وارد شده از استان های دیگر کشور از جمله منطقه ماهنشان استان زنجان ، افزود : اگر چه ورود ماهیان این مناطق به بازار آبزی پروری استان تاثیری در کاهش قیمت داشته است ، اما پرورش دهندگان ماهیان سردآبی مشتریان خاص خود را دارند و شرایط برای عرضه و فروش با قیمت سود منطقی وجود دارد.
وی بالا بودن هزینه تولید ماهیان سردآبی مازندران نسبت به دیگر مناطق کشور را هم تایید کرد و توضیح داد : به طور کلی ساختار ایجاد استخر در حاشیه رودخانه های کوهستانی مازندران هزینه بر است ضمن این که چگونگی تولید و استفاده از آب رودخانه ها ، الزام به کار گیری کارشناس فنی شیلاتی و تغذیه ماهی و رعایت بهداشت در تمامی مراحل تولید در استان باید طبق ضوابط دستگاه های مرتبط شامل دامپزشکی ، شیلات ، محیط زیست و نظام مهندسی کشاورزی باشد که سبب می شود هزینه تولید بالا باشد.
اصغری با اظهار این که نظارت ها بر مجموعه های آبزی پروری در مازندران به عنوان یکی از برندهای این استان چرخه کامل خود را دارد و هیچ دستگاهی حاضر به کوتاه آمدن از استانداردهای تولید در این زمینه به خاطر سر و کار داشتن با سلامتی مردم نیست ، افزود : به نظر می رسد چنین مقررات طبق شرایط منابع آبی در دیگر استان های کشور وجود ندارد و به همین دلیل هزینه تولید ماهیان سردآبی در مازندران بیشتر از سایر استان هاست.
وی با تاکید بر این که حفظ منافع مشتری بویژه سلامتی مصرف کنندگان در برندسازی اهمیت زیادی دارد ، گفت : این نکته را ما در مازندران در زندگی روزمره مردم و نوع انتخابشان در بازار ماهی فروشان می توانیم مشاهده کنیم و حتی اکنون هم که بازار استان مملو از ماهیان سردآبی ارزان قیمت است ولی باز هم مصرف کنندگان استان به خاطر کیفیت ماهی قزل آلای تولیدی مناطق کوهستانی ۲ هزار سه هزار تنکابن و یا حاشیه رودخانه هراز قیمت به مراتب بالاتری می پردازند.
این مسئول نوع تغذیه ماهیان پرورشی در مازندران را یکی از فاکتورهای هزینه ای پرورش دهندگان با نگاه به منافع مصرف کننده دانست و افزود : تهیه فرمول خوراک آبزیان و این که با چه کیفیتی از پودرها در تغذیه استفاده شود فاکتور مهمی در هزنیه تولید محسوب می شود و طبیعی است در جاهایی که چرخه نظارت کامل و سختگیرانه وجود داشته باشد ، پرورش دهندگان هزینه بیشتری متحمل می شوند در حالی که در جاهایی که اینگونه نباشد ، این فاکتور در هزینه خنثی می شود.
وی با اظهار این که تولیدات آبزی در مازندران با استانداردهای درخواستی مصرف کنندگان استان و صادرات است ، گفت : این موضوع یکی از عوامل افزایش هزینه تولید محسوب می شود.
اصغری با تایید این که برابر بررسی شیلات هم اکنون برخی از پرورش دهندگان مازندران با مشکل فروش تولیداتشان مواجه هستند ، افزود : عمده تولید ماهیان قزل آلا در مازندران رودخانه ای است و اینگونه نیست که مانند بسیاری از استان های دیگر کشور این گونه ماهی در استخر و با آب چاه و باغات پرورش یابد در نتیجه هزینه تولید و پرورش در حاشیه رودخانه ها که به سرمایه گذاری و نیروهای متخصص و فنی نیاز دارد، بالاتر است.
رئیس اداره پایش صنایع و توسعه بازار آبزیان شیلات مازندران سرانه مصرف ماهی در استان را ۱۴ کیلو گرم عنوان کرد و گفت : سال گذشته از ۱۰۶ هزار تن انواع ماهیان پرورشی تولیدی استان ۱۱ هزار تن آن به خارج از کشور صادر شده بود.
مازندران بر اساس آمارهای رسمی بیش از سه هزار و ۵۰۰ مرکزآبزی پروری دارد که بیش از۶ هزار و ۵۰۰ نفر در آن مشغول کار هستند.