براساس داده‌های مرکز آمار، آثار تورمی بخش پنیر، شیر و تخم مرغ دارای اثر ۷۴/ ۰ درصدی یعنی کمتر از یک درصد است؛ یعنی تقریبا صفر. این عدد به ما نشان می‌دهد، اگر بقیه پارامتر‌های موثر بر تورم را در یک ماه نسبت به ماه قبل ثابت نگه داریم و محصولات لبنی را به میزان ۱۰۰ درصد افزایش قیمت دهیم، نرخ تورم ماه نسبت به ماه قبل تنها ۷۴/ ۰ درصد افزایش خواهد یافت که این عدد تقریبا صفر خواهد بود. با این وجود، اساس نگرانی و استدلال درخصوص ورود فرآورده‌های لبنی به گروه کالایی یک و قیمت‌گذاری دستوری فاقد ادله کافی است. از سوی دیگر تخصیص ارز مرجع برای واردات نهاده‌های دامی در چنین شرایطی که کشور دچار کمبود منابع ارزی بوده فاقد توجه است. براساس گزارش انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران با عنوان «تحلیل سیاستی قیمت‌گذاری فرآورده‌های لبنی» اگر دولت در روند قیمت‌گذاری دخالت نکند، تولیدکننده می‌تواند براساس تولید، عرضه و تقاضا و فصول فراوانی، قیمت را با بازار تنظیم کند. در همین حال، می‌توان مشاهده کرد که از سال ۹۶ تا پایان سال ۹۸ میزان دستمزد کارگر بیش از ۷۰ درصد، قیمت بنزین ۳۰۰ درصد، قیمت دلار بیش از ۲۵۴ درصد، بهای برق مصرفی در صنعت تا سال ۹۶ بیش از ۲۳۸ درصد افزایش یافته که درصد کوچکی از هزینه سربار تولید است؛ اما قیمت محصولات لبنی به‌طور میانگین از سال ۹۶ تا پایان سال گذشته ۹۹ درصد افزایش را نشان می‌دهد که با توجه به افزایش بیش از ۷۰ درصدی قیمت شیرخام در تاریخ یادشده می‌توان بیان کرد که محصول نهایی رقم ناچیزی حدود ۳۰ درصد در بخش فرآوری را نشان می‌دهد. اگر بخواهیم چهار محصول پر مصرف لبنی یعنی «پنیر پاستوریزه»، «شیر پاستوریزه»، «ماست پاستوریزه» و «کره» را با تورم مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که روند‌ها شرایط مختلفی را نشان می‌دهد.
تبعات قیمت‌گذاری دستوری
پیامدها و تبعات منفی تعیین دستوری قیمت‌ها را می‌توان در سه حوزه تاثیر بر زنجیره مصرف‌کننده و دولت تقسیم‌بندی کرد. تاثیر بر عملکرد شرکت‌ها: براساس آمار سازمان بورس، حاشیه سود شرکت‌های لبنی حاضر در بورس تهران به حدود ۳ درصد در سال ۹۸ رسیده است. در عین حال، ۴۰ درصد معادل ۵۰ میلیون تن ظرفیت کارخانه‌های صنعتی و ۳۰ درصد معادل ۳ میلیون تن ظرفیت دامداری‌های خالی است. همچنین طی ۱۰ سال اخیر ۸۳۰ واحد صنعتی کوچک تعطیل شده یا به حالت نیمه‌تعطیل درآمده است. در سال ۹۸ قیمت فروش شیرخام بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ تومان بالاتر از نرخ مصوب سازمان حمایت بوده است.
تاثیر بر مصرف‌کننده: سرانه مصرف به پایین‌ترین میزان در دهه اخیر رسیده و در ۱۵ سال اخیر تبلیغات ترویج شیر متوقف شده است. همچنین سرمایه‌گذاری برای اصلاح نژاد دام برای بهبود کیفیت شیرها صورت گرفته است.
تاثیر سیاست‌گذاری: در ۱۰ سال اخیر ۱۲ هزار نفر کارگر در صنعت لبنیات بیکار شده‌اند. ۹۰۰ میلیون دلار بابت ارز نهاده دامی واحد‌های گاوداری شیری در یک سال گذشته از کشور خارج شده است. همچنین حدود ۲۰۰ میلیون دلار ارز بابت واردات کره در یک‌سال اخیر از کشور خارج شده است.
این تاثیر درحالی است که ۸۰ هزار نفر ظرفیت اشتغال‌زایی خالی در این صنعت وجود دارد، سرانه مصرف لبنیات به‌طور مستمر کاهش یافته و قیمت شیرخام در دو سال گذشته دو برابر شده است.
اما نگرانی دیگر سیاست‌گذاران در چند دهه گذشته از کنترل قیمتی فرآورده‌های لبنی نسبت افزایش قیمت با سرانه مصرف بوده است. به‌نظر می‌رسد، کاهش سرانه مصرف عمدتا متاثر از روند کلی تورم است تا تورم در فرآورده‌های لبنی.
پیش‌بینی قیمت شیرخام
با توجه به قیمت‌های مطرح‌شده در ستاد تنظیم بازار و براساس برآورد قیمت تمام‌شده شیرخام در دامداری‌های کشور در سال ۹۹ به نظر می‌رسد، قیمت فروش شیرخام در دامداری به ازای هر کیلوگرم حدود ۳۲ هزار و ۵۰۰ ریال و مازاد چربی تا ۲/ ۳ درصد ۵۰۰ ریال تعیین شود. با این وصف برای برآورد اثر قیمتی حذف ارز مرجع می‌توان از سناریوی ذیل بهره گرفت. براساس محاسبه کارشناسان صنعت لبنی و با مفروض دانستن مصرف حدود ۲۸۰ گرم جو یا ذرت و ۸۰ گرم کنجاله سویا برای هر کیلوگرم شیرخام تولیدی و قیمت‌های جهانی فعلی نهاده‌های دامی و ارز نیمایی پیش‌بینی می‌شود با حذف ارز مرجع برای واردات نهاده‌های دامی حدود ۱۰ هزار ریال به قیمت شیرخام تولیدی افزوده خواهد شد.
در سال ۸۹ با آغاز طرح یارانه‌ها و آزادسازی قیمت و قطع توزیع شیر یارانه‌ای در کنار قطع شیر مدرسه، سرانه مصرف، کاهش را به خود دید. افزایش نرخ تورم که باعث کاهش قدرت خرید خانوار می‌شود، باعث کاهش سرانه مصرف شده است؛ اما باید اذعان کرد که با توجه به تاثیر ۷/ ۰ درصدی قیمت لبنیات در نرخ تورم، عامل افزایش قیمت لبنیات، درصد کمی از کاهش سرانه مصرف را شامل می‌شود.
با توجه به اینکه نرخ تورم نسبت مستقیمی با قدرت خرید و همچنین حذف برخی کالاها از سبد غذایی مردم دارد، به نظر می‌رسد، مهم‌ترین سطح موثر بر سرانه مصرف تورم کلی کشور در تمام کالاها باشد. دولت در تیر ۹۷ افزایش قیمت شیرخام را اعلام می‌کند که مورد توافق دامداران و کارخانه‌های لبنی قرار نمی‌گیرد، این اتفاق باعث افزایش قیمت محصولات در بازار می‌شود و باید یادآور شد که این رخداد در حد فاصله افزایش افسارگسیخته نرخ ارز در بازار بود که حتی باعث افزایش مواد مورد نیاز در بسته‌بندی شد.
در خرداد ۹۸ قیمت شیرخام مصوب ستاد تنظیم بازار و مورد توافق کارخانه‌ها و دامداری‌ها ۲۳۹۰ تومان تعیین می‌شود. در آبان ۹۸ با افزایش قیمت بنزین نرخ تورم روند افزایشی به خود می‌گیرد؛ اما صنعت لبنیات همچنان طبق داده‌های مرکز آمار تغییر قیمتی در محصولات ایجاد نمی‌کند. در آذر با تاثیر افزایش قیمت حمل و نقل تحت‌تاثیر افزایش قیمت بنزین، اقلام غیرمشمول در قیمت‌گذاری کمی افزایش را به خود دید.می‌توان با بررسی روند تاریخی تورم و قیمت لبنیات در بازار پیش‌بینی کرد که نرخ تورم در ماه‌های آینده با توجه به رکود بازار و افزایش نرخ ارز، صعودی شده، اما کاهش تقاضا بر اثر شرایط اقتصادی مردم بر اثر کرونا تقاضای این بخش را کاهش داده است.
تاثیر منفی بر سلامت مردم
آنچه بسیار بیش از تورم و افزایش قیمت بر مصرف جامعه و سلامت مردم تاثیرگذاشته است اول؛ خروج آرام شیر از سفره‌خانوارها به‌دلیل توقف برنامه‌های ترویجی ملی، دولتی و خصوصی و از آن خطرناک‌تر حمله‌های رسمی و غیررسمی به محصولات لبنی است و دوم؛ خروج دولت از برنامه‌های حمایتی نظیر شیر مدرسه است. اما با اصلاحات لازم و با همکاری دولت و بخش‌خصوصی می‌توان برای هر دو عامل تمهیدات بسیار موثرتری اندیشید.
تاثیر قیمت لبنیات بر تورم
همواره یکی از دلایل دست‌اندرکاران برای کنترل بازار نگرانی از تاثیر افزایش قیمت بر تورم و نارضایتی مردم بوده است. به این منظور نگاهی دوباره به تاثیر افزایش قیمت لبنیات بر تورم سبد خرید خانواده در ایران می‌تواند مفید باشد. آنچه تغییرات قیمت یک کالا برای تصمیم‌گیر کلان ایجاد مشکل می‌کند، تاثیر این افزایش بر نرخ تورم خواهد بود و هر چه اقلام موردنظر بیشتر با زیست مردم در ارتباط باشد، این تغییر دشوارتر می‌شود؛ اما آنچه حائز اهمیت است، تاثیر هر یک از اقلام بر تورم کل کشور است.