به تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی مازندران حق بدهیم؟

آرام آرام، خوشه‌های زرد رنگ و طلایی برنج، خود را نشان می‌دهد و کشاورزان مازندرانی عزم خود را جزم کرده‌اند تا با برداشت برنج، در روزهای آینده خود را برای کشت دوم آماده کنند.

با این حال این کشاورزان از زمان کشت تا برداشت همواره نگران هستند، نگران از اینکه نشای نازک کاشته شده در زمین کشاورزی به خاک زمین شالیزاری می‎چسبد یا خیر، نگران از اینکه آیا آب مورد نیاز زمین کشاورزی‎اش تأمین می‎شود، آیا کارگران به موقع می‎آیند یا آب مورد نیاز زمین شالیزاری کم و زیاد شود چه بلای سر کشتشان می‎آید و هزار سوال دیگر در ذهن.

وجین، درآمدن خوشه‎های طلایی برنج، قد کشیدن ساقه‎ها در نور آفتاب، درو و برداشتن برنج در گرمای تابستان، خرمن‌کوبی برنج، رسیدن به شالیکوبی و گونی‌های برنج ردیف شده در انبار همه و همه نگرانی کشاورزان شالیکار مازندرانی است.

برنج محصول استراتژیکی است که چرخه تولید آن حدود ۶ ماه طول می‌کشد و در این مدت از مرحله کاشت، داشت و برداشت، کشاورزان نیز همانند نشای سبز برنج باید در آب بمانند، تا دانه‌های «بینج»، سرسبزیش را از غلاف سخت بیرون آورد و تا رسیدن به مرحله نشا نیز کشاورزان باید رنج خاص خود را تحمل کند.

ترکیبی از همه این نگرانی ها و بالا بودن سن کشاورزان، مقرون به صرفه نبودن تولید، واردات برنج در فصل برداشت، بالا بودن دستمزد کارگران، گرانی سموم دفع آفات برنج و قیمت‌گذاری نامناسب، نبود سازوکار مناسب سبب شده بسیاری از کشاورزان زمین های با ارزش زراعی خود را بفروشند.

از سویی، کاهش سطح زمین های زراعی در مازندران بسیار نگران کننده است، چرا که اقتصاد این استان برپایه محصولات کشاورزی از جمله کشت برنج می گردد بعلاوه  این استان تامین کننده برنج کشور نیز است. 

قیمت نهاده‌های کشاورزی از جمله بذر گواهی شده، کود و سم، قطعات یدکی ماشین‌های کشاورزی و کارمزد آنها برای شخم و شیار و آب تخت کردن امسال افزایش یافته است ضمن اینکه دستمزد کارگران نشاء کار هم با افزایش همراه بود و قطعا شالیکوبی ها نیز از افزایش قیمت ها مستثنی نیستند همین سبب شده سود کمی عاید برنجکاران شود.

مهم‌ترین موضوع همه ساله کشاورزان قیمت محصول است و شالیکاران استان مازندران امسال بر خلاف سال‌های پیش به دلیل نوسانات شدید قیمت، کاهش ارزش پول و مهم‌تر از همه با توجه به هزینه بالا و کاهش درآمد؛ انتظار و امید به قیمت برنج متناسب با هزینه تولید را دارند.

به نظر کارشناسان، نبود زیرساخت‌های لازم در بخش کشاورزی، رغبت و توان فعالیت را از کشاورزان گرفته است و در این میان یکپارچه‌سازی اراضی کمک خوبی برای کم کردن هزینه‌های دولت در بخش زیرساختی و استفاده بهینه از منابع آبی و خاکی است.

برخی از کشاورزان، پرسنل و مدیران جهاد کشاورزی از فرصت‌هایی که دولت در بخش اعطای تسهیلات و کلاس‌های آموزشی برای آنها در نظر می‌گیرد، استفاده نمی‌کنند و این امور خسارت پنهان بخش کشاورزی محسوب می‌شوند.

کارشناسان معتقدند که، اما نکته جالب توجه و قابل تامل که به کشاورزان لطمه جدی وارد می کند واردات قانونی بیش از اندازه نیاز داخل کشور بوده این در حالی است که شاهد واردات قاچاق برنج نیز در کشور هستیم.

به اعتقاد کارشناسان اعلام به موقع نرخ خرید تضمینی برنج، تغییر الگوی کشت، معرفی ارقام جدید و کاربردی کردن تحقیقات کشاورزی، استفاده از ابزارهای نوین کشاورزی،کاهش قیمت نهاده های کشاورزی و جلوگیری از واردات بی رویه برنج می تواند رونق کشت برنج را در مازندران ایجاد کند ،آنقدر که دیگر کشاورز به فروش زمین های کشاورزی هیچ رغبتی نداشته باشد.

سال گذشته مازندران فصل کم آبی را به خود دید تاجای که آب کافی برای کشت برنج در برخی از نقاط مازندران وجود نداشت و همین امر سبب شد کشاورزی که تمام سال در انتظار کسب درآمد از کشت است خسارات زیادی را متحمل شود.

به همین دلیل کارشناسان کشت جایگزین  را در زمان کم آبی به کشاورزان این استان پیشنهاد دادند اما اینکار نیازمند الزامات خاصی است تا بتواند کشاورزان را مجاب به تغییر الگوی کشت کند. ضمن اینکه نتایج جایگزینی کشت برنج تنها کشاورزان را در بر نمی‌گیرد و صنایع مرتبط نیز تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.

بنابه نظر کارشناسان یکی از مهمترین ویژگی کشت جایگزین مناسب؛ اقتصادی بودن آن برای کشاورزان است، به این معنا که کشت جایگزین باید به همان میزان یا بیشتر از برنج برای کشاورزان سودآور باشد.

اطمینان خاطر دادن به کشاورزان برای آینده مناسب اقتصادی، تامین نهاده‌های اولیه به قیمت مناسب، برخوداری از مشوق‌های متعدد، آموزش مراحل کشت، داشت و برداشت محصول جدید و در آخر ایجاد صنایع مرتبط در مناطقی که تغییر کشت انجام می‌شود از اقدامات مناسب برای مجاب کردن کشاورزان است.

محمدعلی بهمنیار عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری چندی پیش به این نکته اشاره کرد بود که، در حال حاضر، کشاورزی مازندران در بسیاری از زمینه‌ها مقرون به صرفه نیست.

وی معتقد بود که به علت اینکه کشاورزی در مازندران صنعتی و مکانیزه نیست، هزینه میزان آب و کود مصرفی که کشاورز استفاده می‌کند بالا بوده و میزان تسهیلاتی که کشاورز دریافت می‌کند با بهره بالاست و نتیجه این می‌شود که درآمد خالص کشاورز زیاد نبوده و قابل توجیه نیست.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری خاطرنشان کرده بود که، اگر کشاورزی را با نوعی دیگری از صنعت یا بخش دیگری مانند خدمات مقایسه کنیم، استقبال خوبی از آن نمی‌شود و نیاز به این دارد که در مورد آن بیشتر کار شود.

بهمنیار با اشاره به اینکه ضرر همیشه متوجه کشاورز بوده است چرا که وقتی محصولش وارد بازار می‌شود، به دلیل عرضه زیاد، قیمت‌ها پایین می‌آید، گفته که، سنت برای کشاورز مهم بوده است. اگر زمینی برای کشت برنج مناسب نباشد، کشاورز با اینکه تجربه کشت ناموفق را دارد باز هم تمایل به برنج کاری داشته از طرفی جایگزین مناسبی هم برای برنج در دسترس کشاورز نیست پس رغبت به برنجکاری بیشتر می‌شود.

وی معتقد است که مازندران هنوز نتوانسته الگوی مناسبی برای کشت داشته باشد، به همین دلیل به این نکته اشاره می‌کند که، فروخته نشدن محصول تازه برای دسترسی سریع به بازار فروش، بحث حمل و نقل و انتقال محصول به استان دیگر برای فروش باعث می شود این زنجیره کامل نباشد.