کشت مبتنی بر قرارداد یا کشت مبتنی بر سفارش طرحی است که با هدق اشتغالزایی، ارتقای بهروری و استاندارد تولید از طریق خرید تضمینی محصولات کشاورزی و دامی از سوی وزارت کار رونمایی شد.
هدف این طرح برقراری ارتباط و اتصال پایدار بین بنگاه‌های خرد و کوچک محلی و بنگاه‌های بزرگ صادراتی، تحت قرارداد و همچنین انتقال دانش فنی و استاندارد‌ها است.
همچنین، اصلاح ساختار تامین مالی توسط سیستم بانکی برای تامین به موقع در فصل برداشت و پرداخت مستقیم به کشاورز به جای پرداخت به شرکت‌ها و دلال ها با نرخ ارزان قیمت و پرداخت نقدی به کشاورزان برای جلوگیری از انحراف منابع بانکی تحت نظارت یک سیستم نظارتی از دیگر اهداف اجرای این طرح در کشور است.
ارسلان قاسمی رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون گفت: در گذشته کشت محصولات کشاورزی بر مبنای تولید برای تولید بود و در کشور ما هم این سیاست اجرا می‌شد، اما چند سالی است که سیاست بر مبنای تولید برای بازار تغییر کرده است که نشان می‌دهد اول باید بازار را شناخت و بعد به سراغ تولید برویم.
وی افزود: متاسفانه هنوز بخشی از بدنه کشاورزی ما بر مبنای تولید برای تولید کار می‌کند.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون بیان کرد: طرح کشت مبتنی بر قرارداد هم تولید بر بازار است و اما در طول چندسالی که این طرح اجرا چند فقط پوسته آن اجرا شد و اصل طرح مغفول ماند.
قاسمی در پایان گفت: تا زمانی که زنجیره تولید با به صورت واقعی سامان ندهیم نمی‌توانیم آن را سامان دهی کنیم. در کشت قراردادی هم کشاورز و هم کارخانه‌ها باید سود ببرند.
طبق طرح مبتنی بر قرارداد، توسعه این نوع ارتباطات قراردادی علاوه بر ایجاد شغل و امنیت شغلی برای بهره برداران خرد بخش کشاورزی، امنیت و اطمینان کاری مناسبی را برای بنگاه‌های فعال در این زنجیره بوجود خواهد آورد و همزمان موجب توسعه کل زنجیره ارزش می‌شود.
در این طرح یک شرکت تولید و فرآوری محصولات دامی و کشاورزی با اتصال مستقیم به کشاورزان و محصولات دامی و عقد قرارداد موجب حذف دلال و واسطه می‌شود.
با عقد قرارداد میان کشاورز و تولید کننده، ضمن اینکه کشاورزان از فروش محصولات خود مطمئن می‌شوند از خدماتی مانند آموزش، مشاوره در مراحل کاشت، داشت و برداشت بهرمند می‌شودو کشاورزان می توانند محصولات خود را به صورت نقد از طریق تسهیلاتی که بانک ها در اختیار شرکت ها قرار می دهند، بفروشند.
شرکت‌ها پخش از خرید محصولات و انجام فرایند فرآوری و بسته بندی، تسهیلات بانکی را طبق دوره‌های فروش و بازگشت پول و حداکثر ظرف مدت یک سال به بانک‌ها بازمی گردانند.
استخدام و به کارگیری فارغ التحصیلان کشاورزی و دامی، عقد قرارداد مستقیم با کشاورزان و حذف واسطه‌گری تامین مالی مستقیم و نقد کشاورزان تحت قرار داد توسط منابع مالی ارزان قیمت بانکی، تامین سرمایه در گردش شرکت مجری به صورت یکساله، جلوگیری از انحراف منابع، اطمینان بخشی به کشاورز و شرکت‌های تولیدی برای تامین به موقع سرمایه در گردش،افزایش دانش و آگاهی کشاورزان برای تولید محصول منطبق با نیاز‌های شرکت‌های تولیدی از ویژگی‌های اصلی این طرح به شمار می‌رود.
زعفران و گیاهان دارویی در اولویت قرارگیری در طرح کشت مبتنی بر قرارداد
طرح کشت مبتنی بر کشت در قالب طرح اشتغال روستایی رونمایی شد که در گام اول این طرح برای محصولات گیاهان دارویی و زعفران در استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و کرمان اجرا شد.
در گام نخست اتصال کسب و کار‌ها به بازار، قراردادی بین روستائیان و یک شرکت زعفرانی در استان خراسان جنوبی منعقد شد تا محصولات کشاورزان توسط این شرکت خریداری شود؛ از این طریق محصول کشاورزان به صورت استاندارد و خودکار به بازار متصل شد.
در گام بعدی محصول گوجه فرنگی در طرح وارد شد و کشاورزان کوجه کار به صوت مستقیم به کارخانه تولید رب گوجه فرنگی در استان کرمانشاه متصل شدند.
اصلاح الگوی کشت با توجه به نیاز بازار
بااتصال کشاورزان به کارخانه های فرآوری و بسته بندی موجب می شود الگوی کشت که این سال ها مشکل بسیاری از کشاورزان محسوب می شود بر طرف شود و کشاورزان نگران پیدا کردن بازار برای فروش محصولات خود نباشند.
در مسیر توسعه بخش کشاورزی موانع و مشکلات متعدد‌ی وجود دارد که یکی از مهمترین آن‌ها نداشتن الگوی کشت و عدم آگاهی لازم کشاورزان در تناسب میزان مصرف با نوع کشت یکی از معضلات عمد ه بخش کشاورزی است.
نبود الگوی کشت موجب مصرف بی رویه آب در تولید محصولات کشاورزی می شود.
نداشتن الگوی کشت باعث می‌شود که ارتباط متناسب میان بنگاه‌های خرد و کوچک محلی و بنگاه‌های بزرگ صادراتی نباشد. که با اجرای طرح مبتنی بر کشت می تواند الگوی مناسبی برای کشت محصولات به کشاورزان ارائه داد.
برنامه ریزی طرح مبتنی بر کشت برای ۶ هزار فرصت شغلی
طرح کشت مبتنی بر قرارداد برای ایجاد ۶۰۰۰ فرصت شغلی و درآمد کشاورزان با تخصیص منابعی از صندوق توسعه ملی به میزان ۱.۵ میلیارد دلار با عاملیت چهار بانک کلید خورد.
اما این طور که به نظر می رسد با وجود اینکه طرح به رضایت کشاورزان و شرکت ها همراه بود متوقف شده است.
توقف طرح کشت مبتنی برقرارداد با دستور سازمان مدیریت و برنامه ریزی
رضا تازیکی مجری اجرای طرح کشت مبتنی قرارداد گفت: طرح مبتنی برقرارداد با حضور یک شرکت فرآوری گوجه فرنگی و دو شرکت بسته بندی و فرآوری زعفران شروع به کار کرد.
وی افزود: در این طرح ۹ هزار کشاورز با شرکت‌ها وارد قرارداد شدند، اما مدتی است که با دستور سازمان مدیریت و برنامه ریزی متوقف شده است.
تازیکی درباره علت توقف طرح بیان کرد:سازمان مدیریت و برنامه ریزی به دلیل ابهاماتی که در مورد نحوه اجرا طرح داشت آن را متوقف کرد در صورتی که می‌توانست ابهامات ایجاد شده را برطرف کند.
مجری طرح کشت مبتنی برقرارداد افزود: در این طرح برای قرارداد با ۳۰ هزار کشاورز برنامه ریزی شده بود که سازمان مدیریت و برنامه ریزی آن را متوقف کرد و ما به دنبال توجیه این سازمان و اجرای دوباره آن هستیم.
تازیکی ادامه داد: مدیران سازمان مدیریت و برنامه ریزی برای رفع ابهامات هیچ دیداری با کشاورزان نداشتند و معتقد هستند نباید به شرکت‌ها تسهیلات پرداخت شود و وام‌های بانکی باید به کشاورزان داده شود در صورتی که پرداخت مستقیم وام به کشاورزان باعث بدهکاری آن‌ها به بانک‌ها می‌شود و از سوی دیگر دولت از محل تسهیلات کشاورزی معوقات زیادی دارد.
وی گفت: در طرح کشت مبتنی بر قرارداد، کشاورز در ازای فروش محصولات خود پول نقد دریافت می‌کند و نیازی به تسهیلات ندارد و بدهکار بانک‌ها هم نمی‌شود.
مجری طرح کشت مبتنی بر قرارداد تاکید کرد: جهش تولید با طرح‌های قدیمی و شکت خورده امکان پذیر نیست و باید به فکر نوآوری باشیم.
تازیکی بیان کرد: یکی از شرکت‌ها فرآوری و بسته بندی زعفران که در این طرح مشارکت داشت با ۱۲۰۰ کشاورز قرارداد بسته بود که متوقف شدن آن کشاورزان ناراضی هستند.
وی بیان کرد: سازمان مدیریت و برنامه ریزی با توقف طرح کشت مبتنی برقرارداد هیچ طذح جدیدی را جایگزین آن نکرده است.
تازیکی در پاسخ به این سوال که برخی طرح کشت مبتنی برقرارداد را نوعی سلف خری می‌دانند، گفت: این برداشت اشتباه است و شرکت‌ها محصولات را براساس قیمت روز و قیمت خرید تضمینی از کشاورز خریدداری می کنند.
وی تصریح کرد: حتی اگر قیمت محصولات افزایش پیدا کند شرکت آن را به قیمت روز از کشاورزان خریدداری می‌کنند و در این طرح هیچ وقت کشاورز ضرر نمی‌کند.
تازیکی بیان کرد: اگر این طرح بد بود کشاورزان از آن استقبال نمی‌کردند و در مورد زعفران شرکت‌ها مجری زغفران تولیدی را ۸۰۰ هزار تومان بیشتر از قیمت بازار از کشاورزان خریداری می‌کردند در صورتی که قبلا این پول به جیب دلال می‌رفت.
وی بیان کرد: حتی در خرید تضمینی هم پول نقد به کشاورزان داده نمی‌شود، اما در طرح کشت مبتنی برقرارداد پول نقد به کشاورزان داده می‌شد.
در شرایطی که هرساله به دلیل نبود الگوی کشت برای کشاورزان باعث از بین رفتن مقداری زیادی از محصولات می شود با برنامه ریزی و کشت برای تولید و فرآوری می تواند از هدر رفت منابع جلوگیری کرد و طرح های نو مانند طرح کشت مبتنی بر فروش با قرارداد می تواند تا حد زیادی راه گشا باشد.