استان مرزی خراسان جنوبی دارای چند محصول راهبردی از جمله ۹۸ درصد زرشک بی‌دانه جهان و ایران است که هر سال بیش از ۳۸ هزار کشاورز در زمینه کاشت، داشت و برداشت این محصول فعال هستند و از این محل ارتزاق می‌کنند.
محصولی که علاوه بر تضمین اشتغال روستاییان، هر سال به میزان کم (کمتر از سه درصد)، به بیش از ۳۰ کشور دنیا از جمله روسیه، آلمان، استرالیا، اتریش، هلند، امارات متحده عربی و آمریکا صادر می‌شود و در این زمینه نیاز به توجه ویژه دارد.
سطح زیرکشت محصول زرشک خراسان جنوبی ۱۷ هزار و ۶۴۳.۵ هکتار است که از این میزان ۵۱۲ هکتار به صورت دیم کشت شده و پارسال در مجموع ۲۰ هزار و ۹۰۰ تن محصول در استان تولید شد.
به گفته کارشناسان جهاد کشاورزی هر سال سطح زیر کشت این محصول به دلیل مقاوم و سازگار بودن آن با کم‌آبی و شرایط آب و هوایی استان در حال افزایش است در حالی که خام فروشی نیز کماکان مشکل عمده این محصول در استان خراسان جنوبی محسوب می‌شود.
این روزها از گوشه و کنار استان خراسان جنوبی به گوش می‌رسد حال زرشک‌کاران به دلیل فروش نرفتن محصول و کاهش ۵۰ درصدی قیمت آن نسبت به سال‌های قبل خوب نیست که یکی از دلایل اصلی آن شیوع ویروس کرونا است.
در حالی که این روزها بهره‌برداران بخش کشاورزی استان در آستانه برداشت زرشک امسال (تازه) هستند اما هفت هزار تن از محصول سال قبل آنها در انبارها و بارگاه‌های زرشک دپو شده و مشتری ندارد در حالی که پیش‌بینی شده امسال ۲۱ هزار و ۹۰۰ تن محصول در استان برداشت شود.
بسیاری از کشاورزان و کارشناسان معتقدند هرچند بیماری کرونا متهم ردیف اول و مقصر اصلی بروز مشکل فروش نرفتن محصول زرشک در استان معرفی شده است اما علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد تا در شرایط خاص مانند اکنون که نه تنها ایران بلکه کل جهان با بیماری کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند رکود ناشی از توقف صادرات از یکسو و کاهش قیمت‌ها از سوی دیگر زرشک‌کاران استان را با مشکل مواجه نکند.
با شیوع کرونا علاوه بر کاهش صادرات، با تعطیلی مکان‌های عمومی از قبیل دانشگاه‌ها، رستوران‌ها، تالارها، هتل‌ها و سایر اماکن، محصول زرشک به عنوان یکی از اقلام سبد غذایی مردم نیز خریداری نشد، قیمت‌ها به شدت کاهش یافت و محصول کشاورزان بدون خریدار در انبارها باقی ماند و اکنون در آستانه فصل برداشت زرشک به یکی از دغدغه‌های کشاورزان تبدیل شده است.
مشکل زرشک‌کاران خراسان جنوبی تا آنجا پیش رفت که نماینده مردم قاینات و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی ۲۹ مرداد در صحن علنی مجلس تذکر شفاهی داد و گفت: بیش از ۹۸ درصد زرشک کل کشور در استان خراسان جنوبی تأمین می‌شود در حالی که امروز زرشک‌کاران ناراحت هستند و محصولات آنها در انبارها باقی مانده و در حال از بین رفتن است.
سلمان اسحاقی با بیان اینکه ماه‌های آینده زرشک‌های جدید وارد زمین‌های زراعی می‌شود افزود: بیش از ده‌ها هزار زرشک‌کار کنج خانه نشسته‌اند و یک سال باید در فقر زندگی کنند.
کاهش مصرف زرشک در اثر شیوع کرونا
عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند گفت: به دلیل شیوع بیماری کرونا بازار محصول زرشک تحت تاثیر شدید قرار گرفت و مصرف داخل را ۷۰ تا ۸۰ درصد به بن بست کشاند.
احسان بیکی افزود: این موضوع سبب شد حجم زیادی از محصول تولیدی استان به فروش نرود و با افت شدید قیمت، معادل نصف قیمت سال قبل مواجه شود.
وی بیان کرد: کشاورزان استان بیش از هفت هزار تن زرشک دپو شده در انبارها و تالارها دارند که با توجه به اینکه فصل برداشت زرشک تازه هم نزدیک است باید تمدید ویژه‌ای برای این منظور گرفته شود چرا که کشاورزان دچار ضرر و زیان فراوان شده‌اند.
مدیرعامل ترمینال ضبط زرشک و عناب در خراسان جنوبی ادامه داد: یکی از پیشنهادات برای زرشک دپو شده، پرداخت تسهیلات بلندمدت به صنایع استان است تا محصول به سمت فرآوری برده شود.
وی از تشکیل کنسرسیوم زرشک در استان نخستین بار در سال جاری خبر داد و گفت: این کنسرسیوم با محوریت کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی به مرحله عضوگیری رسیده است و از تجربیات و راهنمایی افرادی که در کشور کنسرسیوم‌های بزرگی داشته‌اند، استفاده خواهیم کرد.
بیکی گفت: تنها راه برون رفت استان از وضعیت کنونی تشکیل کنسرسیوم بود چراکه زرشک در استان متولی ندارد و از ابن بابت بزرگترین ضربه را می‌خوریم.
وی افزود: افرادی که به صورت خصوصی یا نیمه خصوصی از تولید این محصول حمایت کنند و از دولت نیز بودجه دریافت کنند در استان نداریم، سازمان‌های متولی حامی نیز به دلیل کمبود بودجه باید به شرکت‌های سرمایه‌گذاری متوسل شوند.
انجمن زرشک تشکیل شود
این زرشک‌کار خراسان جنوبی عنوان کرد: برای محصول زرشک بایستی مانند انجمن پسته ایران، یک انجمن تشکیل شود تا موضوعات مختلف مرتبط با این محصول را پیگیری و رفع کند.
وی گفت: همچنین این محصول نیازمند یک کنسرسیوم بود تا چندین مجموعه بزرگ را پوشش بدهد و با رویکرد صادراتی به این محصول نگاه کند.
بیکی گفت: هر سال سطح زیر کشت و تولید این محصول تا چندین درصد افزایش می‌یابد که اگر روی صادرات، فرآوری و صنایع تکمیلی با تکنولوژی روز اروپا کار نشود تولید این محصول به مشکل خواهد خورد و در صورتی که کار شود، استان را از هرگونه فعالیت اقتصادی دیگر بی نیاز خواهد کرد.
وی افزود: نخستین ترمینال تخصصی ضبط و فرآوری زرشک کشور و استان سال ۹۴ با ظرفیت جذب چهار هزار تن سالانه ماده خام (زرشک تر) معادل هزار تن زرشک خشک در استان افتتاح شد.
مدیرعامل ترمینال ضبط و فرآوری زرشک و عناب در خراسان جنوبی اظهار داشت: اکنون با توجه به شرایط اقتصادی و نبود نقدینگی این کارخانه با تمام ظرفیت زیر بار نرفته است.
وی گفت: این واحد با توجه به حجم تولیدی زرشک استان باید در گردونه و زیر بار می‌رفت چراکه یکی از کارخانه‌هایی که می‌تواند در فرآوری زرشک دپو شده اقدام کند، همین واحد است.
بیکی گفت: یکی از اقداماتی که در کنسرسیوم دنبال خواهد شد این است که واحدهای فراوری و صنایع تکمیلی تعطیل، نیمه تعطیل یا غیرفعال که دارای ظرفیت بالا یا پایین هستند را فعال و وارد چرخه تولید و فراوری کند.
وی افزود: پارسال قیمت پایه محصول زرشک به ازای هر کیلوگرم محصول تازه با شاخه ۱۰ هزار تومان قیمت‌گذاری و سبب شد بار روانی این محصول بالا برود و قیمت افزایش یابد تا دلالان محصول را به قیمت پایین خریداری نکنند.
عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند اظهار داشت: برای خریداری محصول کشاورزان نیاز به منابع مالی داریم در حالی که اکنون عمده‌ترین مشکل ما نقدینگی است و باید مسوولان تمهیداتی در این خصوص بیاندیشند.
وی تاکید کرد: تسهیلات ارزان قیمت یا بلندمدت باید به افرادی که اهلیت دارند پرداخت شود؛ افرادی که توانایی جذب محصول از کشاورز را داشته باشند نه به تجار یا افراد صاحب نام در حالی که فوایدی حاصل کشاورز نشود.
بیکی گفت: اگر صادرات زرشک انجام شود ارزآوری خوبی برای کشور در پی خواهد داشت که این مهم با راه‌اندازی واحدهای فعال اما نیمه تعطیل یا تعطیل استان با به روزرسانی تجهیزات و امکانات آن محقق می‌شود.
دلالان همیشه حضور دارند/ خرید محصول به جای وام
یکی از زرشک‌کاران روستای مهمویی بیرجند در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: در این روستا بیش از ۳۰۰ تن محصول زرشک اکنون در انبارها مانده است و دلالان از این فرصت استفاده و با ۵۰ درصد کمتر خواهان خریداری زرشک هستند.
براتی افزود: قیمت هر کیلوگرم زرشک خشک پارسال ۸۰ هزار تومان بود اما امسال به دلایل متعدد به زیر ۵۰ هزار تومان رسیده است، عددی که حتی پول هزینه‌های این محصول نمی‌شود.
وی بیان کرد: هر سال برای رفع مشکل کشاورزان استان به ویژه زرشک‌کاران جلسات متعددی با حضور مسوولان برگزار می‌شود اما خروجی زیادی ندارد و دردی از ما دوا نمی‌کند چون بدون حضور کشاورزان است.
وی افزود: یکی از راهکارهای پیشنهادی مسوولان استان پرداخت تسهیلات به کشاورزان است در حالی که محصول ما فروش نکرده و قرضی روی قرض ما افزوده می‌شود که بهتر است به جای پرداخت وام، محصولمان را خریداری کنند.
این کشاورز نمونه زرشک‌کار گفت: کشاورز نمی‌تواند قسط تسهیلات را بپردازد چون حقوق ثابت ندارد از طرفی برای برداشت محصول یا فروش آن نمی‌تواند برنامه‌ریزی منسجم و منظم داشته باشد.
وی اظهار داشت: در جلسات اخیر به برخی شرکت‌ها پیشنهاد خرید محصول زرشک کشاروزان با پرداخت تسهیلات داده شد اما وقتی این شرکت‌ها خودشان زرشک خریداری شده پارسال را دپو دارند چگونه خرید داشته باشند.
براتی گفت: تا این لحظه هنوز قیمت زرشک تازه امسال را تعیین نکرده‌اند که این موضوع بهانه‌ای دست دلالان می‌دهد تا زرشک دپو شده در انبارها را بسیار ناچیز خریداری کنند.
وی ادامه داد: تا زمانی که تسهیلات لازم برای خرید زرشک در اختیار شرکت‌های مربوطه قرار بگیرد، زمان برداشت زرشک است در نتیجه زرشک تازه را خریداری خواهد کرد در حالی که درد ما اکنون زرشک دپو شده در تالارها است.
وی گفت: سال گذشته فصل برداشت زرشک، کارگر برای جمع‌آوری محصول نبود از طرفی محصول زرشک گرفتار باران شد و خسارت‌های زیادی در پی داشت که سبب شد به بهانه باران خوردگی زرشک، محصول را با قیمت پایین از کشاورز خریداری کنند اکنون که فصل برداشت نزدیک است هنوز محصول در انبارها خوابیده است.
این کشاورز از معرفی نشدن زرشک به بازارهای داخلی و خارجی گلایه کرد و افزود: به جرات می‌گویم کمتر از ۱۵ استان کشور زرشک را به طور کامل می‌شناسند در حالی که ۹۸ درصد زرشک دنیا در این استان تولید می‌شود.
وی اظهار داشت: زرشک یکی از گیاهان دارویی است که برای بیماری‌های خونی، سل، بی‌اشتهایی، بیماری‌های کلیوی، رماتیسم، زخم‌ها و جراحت‌ها، مشکلات صفراوی، اسهال، کاهش تب، التهاب طحال، کمردرد، مشکلات کبدی و سایر استفاده می‌شود در حالی که در ایران تنها برای زرشک پلو استفاده می‌شود و مردم از خواص دارویی این محصول بی اطلاع هستند.
براتی ادامه داد: اگر این محصول در سبد غذایی و دارویی مردم ایران قرار بگیرد بدون شک حتی یک کیلو زرشک در انبارها نخواهد ماند که برای این مهم نیاز به همکاری و همراهی بیش از پیش رسانه‌های ملی و صدا و سیما هستیم.
برنامه‌ریزی تعاون روستایی برای خرید زرشک
مدیر تعاون روستایی خراسان جنوبی هم گفت: در حال حاضر برای دو موضوع زرشک موجود در انبارها و زرشک تازه امسال در حال برنامه‌ریزی هستیم که بیشترین پیگیری برای زرشک تازه است تا محصول به موقع از کشاورزان خریداری شود و با مشکلاتی مانند اکنون مواجه نشویم.
وحید ضیائیان احمدی افزود: اگر بتوان بازار زرشک تازه را امسال در استان مدیریت کنیم خود به خود زرشک موجودی هم در بازار عرضه خواهد شد.
وی بیان کرد: امسال پنج تشکل در شهرستان‌های درمیان، زیرکوه، قاینات، بیرجند و تا حدودی سربیشه تشکیل شده است که یکسری سخت افزارهای مورد نیاز مانند دستگاه‌های دان کردن، خشک کننده، بسته‌بندی و وکیوم برای ماندگاری زرشک تهیه شود و در اختیار این تشکل‌ها قرار گیرد.
مدیر تعاون روستایی خراسان جنوبی اظهار داشت: به محض برداشت زرشک تازه، محصول با کیفیت امسال به سه شکل دانه‌بندی شده وکیوم، خوله (خوشه) و شاخه در کارتن‌های یک تا دو کیلویی بسته‌بندی و در بازار کشور توزیع خواهد شد.
وی با بیان اینکه کلانشهرهای تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و یزد هدف توزیع ما است تصریح کرد: در تهران پنج غرفه در میادین میوه و تره بار پیش‌بینی و هماهنگی‌های لازم انجام شده است.
ضیائیان احمدی ادامه داد: همچنین در مشهد از تعاون روستایی غرفه در اختیار ما قرار گرفته است و در یزد، شیراز و اصفهان نیز از طریق میادین میوه و تره بار هماهنگی لازم انجام شده تا زرشک به صورت عمده توزیع شود.
وی تاکید کرد: با یکسری کارخانه‌های فراوری بزرگ کشور همچنین کارخانه‌های نوشابه سازی در حال رایزینی هستیم تا زرشک تازه در اختیارشان قرار گیرد و یک خط تولید به این محصول اختصاص یابد.
مدیر تعاون روستایی خراسان جنوبی گفت: بسته‌بندی‌های ۱۰۰ تا ۵۰۰ گرمی توسط تشکل‌های استان تهیه شده و حدود ۵۰ نمونه بسته‌بندی در اختیار داریم که در روزهای آینده با فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای کشور مذاکره می‌کنیم تا سفارش بگیریم.
وی افزود: در صورت موافقت فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ کشور، فقط از زرشک‌کاران حتی خرده مالک‌ها محصول را خریداری خواهیم کرد و در قالب بسته‌بندی در سراسر کشور توزیع خواهد شد.
ضیائیان احمدی گفت: براساس هماهنگی و مکاتبه‌ای که از طریق تعاون روستایی و جهاد کشاورزی با تمامی استان‌ها انجام شد، اعلام آمادگی کردیم محصول زرشک را به صورت مستقیم در اختیارشان قرار دهیم.
وی اظهار داشت: با همکاری وزارت امور خارجه محصول زرشک به تمامی سفارتخانه‌های ایران در کشورهای مختلف معرفی شد که امید است در زمینه توسعه صادرات نیز موثر واقع شود.
مدیر تعاون روستایی خراسان جنوبی با بیان اینکه پارسال ۵۰۰ تن زرشک تازه از کشاورزان استان خرید توافقی شد تصریح کرد: ما هم مانند سایر زرشک‌کاران استان این محصول را نتوانسته‌ایم وارد بازار کنیم اما تمام تلاش خود را برای عرضه آن به بازار داریم.
وی افزود: از کشاورزان و زرشک‌کاران استان درخواست داریم محصول خود را با هر بهایی به فروش نرسانند چرا که با کنترل کردن عرضه می‌توان قیمت را کنترل کرد لذا با قیمت ناچیز محصول خود را در اختیار دلالان قرار ندهند و احساسی عمل نکنند.
یک سوم محصول زرشک در خراسان جنوبی فراوری می‌شود
مدیر صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با بیان اینکه یک سوم محصول زرشک در این استان فرآوری می‌شود اظهار داشت: مسائل متعددی در عدم فعالیت ظرفیت کامل صنایع و واحدهای فرآوری دخیل است که یکی از آنها کمبود نقدینگی است.
محمدعلی حسینی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: تاکنون در استان ۲۴ پروانه بهره‌برداری برای محصول استراتژیک زرشک صادر شده که ۶ واحد فرآوری و مابقی مربوط به بسته‌بندی است.
وی گفت: همچنین ۲۴۲ پروانه بهره‌برداری بارگاه زرشک داری مجوز در استان صادر شده است که سال‌های گذشته نیز مجوزهایی صادر شده اما متقاضیان به دنبال اخذ پروانه بهره برداری نیامده‌اند.
مدیر صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی بیان کرد: از مجموع زرشک تولیدی استان برای حدود ۶ هزار تن ظرفیت، فرصت بسته‌بندی و برای پنج هزار و ۸۰۰ تن نیز ظرفیت فراوری در استان ایجاد شده است.
وی با تاکید بر اینکه در کمترین زمان ممکن تلاش می‌کنیم مجوزهای لازم صادر شود عنوان کرد: بیشترین مشکلات صنایع و واحدهای تولیدی مربوط به موضوع سرمایه در گردش است اما سعی داریم به محض مراجعه متقاضی در کمترین زمان تسهیلات پرداخت کنیم.
خراسان جنوبی در تولید زرشک بی دانه رتبه نخست جهان و کشور را به خود اختصاص داده است.
براساس آخرین اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تاکنون ۳۸۴ هزار و ۶۶۶ نفر در کشور به طور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند و با فوت ۱۱۰ نفر در ۲۴ ساعت گذشته، شمار جان باختگان کرونا در کشور به ۲۲ هزار و ۱۵۴ نفر رسید.