غذا اساسی‌ترین نیاز ملت‌هاست که ناتوانی دولت‌ها در تامین آن می تواند به راحتی کشور را به ورطه فروپاشی بکشاند یا دست‌کم آن را به کشورهای تولیدکننده بشدت وابسته کند.
برای کشورهای در حال توسعه که رقبا و دشمنان زیادی در صحنه جهانی دارند، ناتوانی در تامین غذای مردم یعنی حذف توسط رقبا و خارج شدن از میدان پیشرفت.
حتی ابرقدرتی مانند شوروی که به انواع و اقسام سلاح ها و فناوری های پیشرفته فضایی مجهز بود، چون در تأمین غذای مردمش ناتوان شد از هم فروپاشید؛ همان بلایی که در جنگ جهانی اول بر سر امپراتوری بزرگ عثمانی آمد.
از سوی دیگر قدرت های جهانی به جایی رسیده اند که نه فقط غذای مردم خود که چندین برابر آن را تولید و دیگران را هم وابسته می کنند.
آمریکا بیشتر از ۱۰ برابر و اروپا حدود پنج برابر نیاز جمعیت خود، غذا تولید می‌کنند و همین موضوع به آنان قدرت زیادی برای فشار و تهدید سایر کشورهای واردکننده غذا داده است.
بر همین اساس است که خودکفایی محصولات راهبردی کشاورزی و تولید غذاهای اساسی به یک ضرورت و اولویت برای ایران تبدیل شده تا در مقابل تحریم های دشمنان «قوی و مصون» باشد.
انرژی هسته‌ای دوم
یکی از محصولات راهبردی که به گفته رییس انجمن صنایع ملی طیور ایران به اندازه فناوری هسته‌ای اهمیت دارد، فناوری تولید مرغ لاین یا همان مرغ استاندارد است که این فناوری اکنون فقط در اختیار هشت کشور دنیا بوده و این کشورها هم به هیچ قیمتی آن را در اختیار دیگران نمی‌گذارند.
جمهوری اسلامی ایران پس از آمریکا، انگلیس، برزیل، هلند، هند، آلمان و فرانسه، تنها کشور جهان اسلام و خاورمیانه است که فناوری تولید مرغ لاین را در اختیار دارد.
مرغ استاندارد (لاین) چیست؟
به جمعیتی از موجودات که بتوانند با همدیگر زندگی کنند و همه صفات ژنتیکی خود را به نسل های بعدی منتقل کنند، لاین گفته می شود؛ تولید مرغ استاندارد عالی‌ترین سطح فناوری در صنعت طیور است که از آن مرغ‌های «اجدادی» سپس مرغ «مادر» و در نهایت مرغ های گوشتی و تخم‌گذار تولید می‌شود و همه ویژگی های ذاتی مرغ از جمله میزان بازدهی آن به مرغ استاندارد بر می گردد.
از هر مرغ استاندارد حدود ۴۰ قطعه مرغ اجداد و از هر مرغ اجداد ۸۰ قطعه مرغ مادر و از هر مرغ مادر ۱۲۰ قطعه مرغ گوشتی تولید می شود؛ به عبارت دیگر از هر یک مرغ استاندارد دست کم بیش از ۳۰۰ هزار قطعه مرغ گوشتی تولید می‌شود.
مهمترین موضوع در پرورش مرغ استاندارد هم «ضریب تبدیل» است یعنی پروار شدن با حداقل خوراک و در حداقل زمان با کمترین بیماری و تلفات؛ به همین دلیل تولید و اصلاح این نوع مرغ بسیار علمی و پیچیده است و هر کشوری بتواند ضریب تبدیل آن را بهبود ببخشد، در توسعه بازار خود موفق تر خواهد بود.
بازار ایران در دست انگلیسی‌ها
این روزها مرغ استاندارد «هوبارد فرانسه» و «کاپ آمریکا» و بویژه ۲ شرکت انگلیسی «راس» و «آربور آکرزپلاس» تقریبا همه بازار ایران را در اختیار دارند؛ در واقع مرغ های اجدادی که ایرانیان گوشت و تخم حاصل از آنها را مصرف می کنند، بیشتر از انگلیس و با قیمت های نجومی وارد می شود.
سود انگلیس فقط از صادرات مرغ اجدادی به ایران نیست بلکه این مرغ‌ها بر مبنای خوراک و داروهای انحصاری کشورهای مبداء پروار می‌شوند؛ یعنی وقتی ایران مرغ اجدادی رأس را از انگلیس وارد می‌کند باید همان ذرت و دارویی که انگلستان تولید کرده را به مرغ‌ها بدهد و این یعنی وابستگی مضاعف و خروج انبوه ارز از کشور.
انگلیس در ده ها بخش سیاسی، امنیتی، نظامی، اقتصادی، کشاورزی و حتی دارویی، ایران را تحریم کرده اما هرگز حاضر نشده از سود نجومی بازار مرغ ما دست بردارد. لندن می داند که در صورت تحریم و خروج از بازار ایران، شاید دیگر امکان بازگشت نداشته باشد زیرا سایر نژادها و مهمتر از همه «آرین ایرانی» خیلی زود جای آن را خواهند گرفت و چرخه تولید و بازار گوشت سفید کشور را قبضه خواهند کرد.
نژاد ایرانی در حاشیه بازار
مجتمع مرغ استاندارد آرین در سال ۱۳۶۲ در هزار و ۱۳۷ هکتار از اراضی جنگلی بابلکنار مازندران ایجاد و هفت سال بعد منجر به راه‌اندازی مزارع تولید شد.
نژاد مرغ استاندارد آرین از نژاد «هایبر مرغ هلندی» است که یک گله از آن در سال ۶۲ وارد و در مجتمع پرورش داده شد اما هلندی ها فکر می کردند چون ایرانیان تخصصی در موضوع ندارند، این گله تحویلی چند ماه بعد از بین خواهد رفت اما با تلاش متخصصان کشورمان و کسب دانش لازم، نه تنها گله استاندارد از بین نرفت بلکه تا به امروز ۵۰ نسل از آن اصلاح و تولید شده است.
مرغ استاندارد آرین در ابتدا خوش درخشید و در دهه ۷۰ شمسی حتی تا ۷۵ درصد بازار را در اختیار گرفت اما مرغ‌های نژاد خارجی بویژه راس با افزایش ضریب تبدیل و بازدهی بیشتر توانستند آرین را کنار بزنند و پرورش دهندگان مرغ را مجاب کنند که پرورش آن سودآوری بیشتر برای آنان دارد.
به گفته رییس انجمن صنایع طیور ایران «مرغ لاین یک مسئله صد درصد اقتصادی است و صنعت مرغداری کشور تنها از این لحاظ که عملکرد نژادهایی مانند راس و کاپ بالا بود از آن استفاده کردند و به همین دلیل بود که آرام آرام آرین کنار گذاشته شد.»
غلامعلی فارغی افزود: دلیل اینکه سال به سال سهم نژادهای خارجی افزایش یافت و سهم آرین افت کرد، عملکرد پایین نژاد داخلی بود.
مجتمع مرغ استاندارد آرین اکنون می تواند علاوه بر این نوع محصول، مرغ اجدادی لازم برای تولید بیش از ۲ میلیون تن گوشت در سال را فراهم کند اما اکنون کمتر از سه درصد بازار را در اختیار دارد و بقیه در انحصار شرکت های انگلیسی و سایر نژادهای وارداتی است.
دلیل عقب افتادن آرین
با اصلاحاتی که متخصصان داخلی روی نژاد آرین کردند، بازدهی این نوع مرغ استاندارد افزایش یافته و اکنون ویژگی های مثبتی از جمله کاهش هزینه‌های واکسیناسیون و کنترل بیماری ها به واسطه مقاومت بالای مرغ آرین به بیماری‌های واگیردار، طول دوره رشد مناسب تا رسیدن به وزن سایز و امکان جوجه ریزی بیشتر برای مرغداران را دارد اما در عین حال این نژاد بومی هنوز نواقصی هم دارد که لازم است با تلاش بیشتر متخصصان و تولید نسل های جدیدتر آن، از رقبای خارجی پیشی بگیرد.
رییس هیات مدیره شرکت مادر تخصصی توسعه صنعت طیور کشور در این باره گفت: دلیل اصلی استقبال نکردن مرغداران گوشتی از نژاد آرین، حضور نژادهای «راس، هوبارد، کاب و آربور آکرزپلاس» در بازار ایران بوده به طوری که نژاد راس در حدود ۸۰ درصد بازار حاضر است سپس آربور آکرز و سایر نژادها بازار مرغ و تخم مرغ را در دست دارند.
برومند چهارآیین گفت: نژاد آرین از نظر فاکتورهای اقتصادی، قابلیت رقابت و راندمان کمتری از سویه های تجاری غیربومی داشته اما طی ۲۰ سال گذشته تلاش ها و اقدامات زیادی برای اصلاح این نژاد صورت گرفته و اکنون شرایط کشور برای استفاده از آن مهیا شده است.
آرین در تولید «مرغ سایز» پیروز است
او با بیان اینکه باید به سمت تولید و عرضه «مرغ سایز» حرکت کنیم، گفت: مرغ سایز به مرغی گفته می‌شود که وزن لاشه آن ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ گرم و وزن زنده آن ۲۱۰۰ تا ۲۳۰۰ گرم باشد.
چهارآیین با بیان اینکه دوره پرورش مرغ در ایران تا حدود ۴۵ روز است، گفت: مرغ لاین آرین تا ۳۵ روزگی با سایر نژادها رقابت می کند اما پس از آن عقب می ماند و وزن گیری کمتری دارد.
او تاکید کرد: با توجه به اینکه تولید مرغ درشت از نژاد آرین مقرون به صرفه و اقتصادی نیست، لازم است دوره پرورش را به ۳۵ روزگی کاهش دهیم.
او عنوان کرد: اکنون آنچه در کشور ما تولید می شود مرغ درشت است که کشور را مجبور به واردات دست‌کم ۵۰۰ هزار تن نهاده بیشتر در سال می کند و در عین حال اگر نظام سلطه به فشار حداکثری و تحریم های خود علیه ایران ادامه دهد، بی شک با کمبود یک نژاد مناسب برای تولید و پرورش گوشت مرغ و تخم مرغ مواجه خواهیم شد بنابراین ضروری است که اتکای بازار مصرف داخلی به نژاد بومی باشد.
رییس هیات مدیره شرکت مادر تخصصی توسعه صنعت طیور گفت: در واقع باید با کاهش دوره پرورش، وزن مرغ را کاهش داد و میزان تولید آن را بالا برد.
او در پاسخ به اینکه آیا مصرف کنندگان هم به خرید مرغ سایز و سبک تمایل دارند، گفت: وقتی عمده تولید مرغ کشور بر مبنای مرغ استاندارد آرین باشد، مصرف کنندگان هم طبعا به سمت خرید این مرغ گرایش پیدا می‌کنند.
چهار آیین در این حال پروسه جایگزینی آرین با نژادهای غیربومی را زمانبر دانست و گفت: تصمیمات مهم در حوزه بازار مرغ گاهی حدود ۲ سال زمان می برد و اکنون کمترین خط ترمز یک تصمیم در این بخش، ۷۱ روز است یعنی مثلاً برای تصمیم‌گیری درباره خواباندن تخم مرغ و تاثیر آن در بازار، حدود ۷۱ روز زمان نیاز است.
کرمانشاه آماده حمایت از مرغ سایز
همچنین مدیر امور طیور سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه گفت: سایز لاشه مرغ های تولیدی استان بیشتر بین ۱.۸ تا ۲.۲ کیلوگرم است و متاسفانه عمده مصرف کنندگان هنوز به خرید مرغ های سنگین (حدود ۲.۳ کیلوگرم) تمایل دارند.
مهرداد بهرام بیگی افزود: تولیدکنندگان مرغ هم به بازار مصرف نگاه می کنند و سایز مرغ خود را بر مبنای نیاز مشتریان تنظیم می کنند.
مدیر امور طیور جهاد کشاورزی استان کرمانشاه در عین حال عنوان کرد: اگر دولت حمایت از مرغ نژاد بومی و همزمان محدودیت نژادهای خارجی را در دستور کار قرار دهد، می توان با آموزش و فرهنگ سازی بازار مصرف را به سمت خرید مرغ سایز حدود ۱.۵ کیلوگرمی هدایت کرد.
او گفت: با توجه به اینکه مرغ نژاد آرین ظرفیت خوبی برای تولید مرغ سایز دارد، می توانیم علاوه بر تامین بازار داخلی برنامه مناسبی هم برای صادرات آن به سایر کشورها داشته باشیم زیرا مصرف کنندگان خارجی بیشتر به دنبال مرغ ۱.۵ کیلوگرمی هستند.
او اظهارداشت: مرغ سایز هم چربی کمتر و پروتیین با کیفیت تری دارد و در مجموع سالم تر است.
بهرام بیگی با بیان اینکه در سال ۹۸ حدود ۷۲ هزار تن مرغ در استان تولید شده است، گفت: از این مقدار ۶۰ هزار تن در داخل استان مصرف و مابقی به سایر استان‌ها صادر شده است؛ همچنین در سال گذشته ۱۲ هزار تن تخم مرغ در استان تولید شد که البته ۱۰ هزار تن کمتر از نیاز استان بود.
۲ دوره جوجه‌ریزی بیشتر با مرغ سایز
دانشیار گروه علوم دامی دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی هم در این باره گفت: اکنون تمایل بیشتر مصرف کنندگان به خرید مرغ درشت یعنی لاشه بیشتر از ۲ کیلوگرم است اما این امکان وجود دارد که با تصمیمات دولت و فرهنگ سازی در بین مردم، مصرف کنندگان را به سمت خرید مرغ سبک هدایت کرد که در این زمینه رسانه ها می توانند با آموزش و فرهنگ سازی مزایای مرغ های سبک را برای مردم تشریح کنند هرچند اقدام اصلی به تصمیم گیری مسوولان و خواست آنان برای کنترل بازار مرغ برمی گردد.
شهاب قاضی با بیان اینکه چربی کمتر، طعم بهتر و سالم بودن از ویژگی های مرغ سایز است، افزود: اگر مرغ سایز در بازار عرضه و با استقبال مصرف‌کنندگان همراه شود، پرورش دهندگان می توانند سالانه یک یا ۲ دوره جوجه ریزی بیشتری داشته باشند که این به معنی تولید، صادرات و درآمد بیشتر خواهد بود.
عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه درباره حمایت از مرغ آرین نیز گفت: حمایت از نژاد بومی آرین یک اقدام لازم و مناسب است اما معتقدم که بازار مرغ نباید محدود به یک نژاد خاص شود زیرا در صورت شیوع بیماری در یک نژاد، ممکن است با محدودیت و مشکلات متعددی مواجه شویم.
به گفته او، مهمترین موضوع در رابطه با مرغ استاندارد، مقایسه ضریب تبدیل آنها است یعنی میزان وزن دهی مرغ نسبت به خوراکی که دریافت می کند، چقدر باشد. اکنون به نظر می رسد ضریب تبدیل مرغ استاندارد راس بهتر از نوع آرین باشد اما اگر بازار در اختیار نژاد غیربومی باشد به معنای وابستگی و تحمیل هزینه های بلندمدت است.
پبیشنهاد به وزارت جهادکشاورزی
قاضی با بیان اینکه متخصصان می توانند با تلاش بیشتر ضریب تبدیل آرین را بهبود ببخشند، پیشنهاد کرد که هزینه بیشتر در پرورش مرغ آرین با کاهش هزینه‌های اتلاف انرژی و خوراک غیرمتعادل در مرغداری ها جبران شود زیرا هم اکنون هزینه‌های نابجای زیادی در این زمینه وجود دارد.
دانشیار گروه علوم دامی دانشگاه رازی با اعلام آمادگی صاحبنظران این دانشگاه برای کمک به وزارت جهاد کشاورزی در مدیریت بازار مرغ گفت: حتی اگر نیاز باشد ما می توانیم پایان نامه های ارشد و دکتری دانشجویان را به سمت موضوعات هدفمند هدایت کنیم تا خروجی آن به وزارت جهاد کشاورزی برای تصمیم گیری مناسب کمک کند.
قاضی گفت: متاسفانه اکنون نه تنها وزارت جهاد کشاورزی از دانشگاه‌ها کمک علمی و پژوهشی نمی خواهد بلکه پیشنهادات و تولیدات پژوهشی دانشگاه ها هم با استقبال مسوولان تصمیم گیر مواجه نمی شود.
او در پایان پیشنهاد کرد که وزارت جهادکشاورزی در شرایط کرونایی اقدام به برگزاری وبینارهایی با حضور صاحبنظران و اساتید دانشگاه کند تا با کمترین هزینه به بهترین راهکارها و پیشنهادات برای مشکلات فعلی دست پیدا کند.
۲ راهکار کلیدی؛ فرهنگ سازی و حمایت از نژاد بومی
۲۵ هزار بهره‌بردار مرغ در کشور وجود دارد که تامین کننده نیاز پروتیینی مردم هستند ابتدا به سودآوری پرورش هر نژاد مرغ نگاه می کنند سپس به سراغ آن می روند یعنی اگر بازار مصرف به سمت مرغ سایز برود، آنان هم گرایش بیشتری به پرورش آرین خواهند داشت و این یعنی خودکفایی، تسلط نژاد بومی بر بازار مرغ، جلوگیری از خروج میلیاردها دلار ارز از کشور، رسیدن مرغ سالم‌تر به دست مردم و دور شدن بازار مرغ از التهابات فصلی؛ اتفاقی که در کنار آموزش و فرهنگ سازی گسترده برای ترغیب مصرف کنندگان به سمت خرید مرغ سایز، نیازمند حمایت دولت از پرورش دهندگان مرغ و محدود کردن رقبای خارجی است.
اگر آرین بازار مرغ ایران را در دست بگیرد، نه تنها وابستگی این غذای اساسی به خارج از بین می رود که بلکه فقط در یک بخش منجر به «صرفه جویی یک میلیارد دلاری ارز در سال» می‌شود.