استان خراسان جنوبی که از آن به عنوان سرزمین طلای سرخ نیز یاد می‌شود روزهای پاییزی را در حالی سپری می‌کند که برداشت گل‌های ارغوانی رنگ زعفران هم رو به پایان است.
با وجود محصولات راهبردی مانند زعفران، زرشک و عناب در خراسان جنوبی، هر سال فصل پاییز برای کشاورزان این منطقه تداعی کننده روزهای پرکار اما شیرین است.
کشاورزان به صورت خانوادگی و گاهی با کارگران فصلی برای برداشت زعفران هنوز آفتاب نزده راهی زمین‌های کشاورزی می‌شوند و تا قبل از تابش نور خورشید مشغول گل چینی هستند که این همان دلیل اصلی مرغوب‌ترین و با کیفیت‌ترین زعفران ایران در خراسان جنوبی شناخته شده است.
به گفته کارشناسان این حوزه، استفاده از آب شیرین برای آبیاری، استفاده نکردن از کود شیمیایی، مهارت و تجربه کشاورزان، برداشت زعفران در صبح زود و نگهداری مناسب این محصول مهم از دلایل مرغوب بودن زعفران خراسان جنوبی به ویژه شهرستان قاینات است.
هرچند خراسان جنوبی رتبه نخست زعفران با کیفیت کشور و رتبه دوم تولید این محصول گرانبها را به خود اختصاص داده است اما زعفران‌کاران هر سال با دغدغه‌هایی در زمینه فروش محصول مواجه‌اند.
کشاورزان می‌گویند در فصل برداشت زعفران پای دلالان و واسطه‌گرها به همراه پول نقد و چک‌هایی که نمی‌دانیم معتبر است یا نه، به روستاها باز می‌شود، چه برای خرید گُل از سر مزرعه، چه زعفران خشک شده داخل منازل را خریدار هستند.
کمک به کشاورزان با خرید حمایتی
سازمان تعاون روستایی هم به منظور حمایت از کشاورزان طرح خرید حمایتی زعفران را در فصل برداشت اجرا می‌کند تا بهره‌برداران و زعفران‌کاران دغدغه‌ای برای فروش محصول خود نداشته باشند؛ طرحی که موافقان و منتقدان خود را دارد.
دولت امسال هم با اجرای طرح خرید حمایتی زعفران به منظور جلوگیری از اُفت قیمت و ضرر و زیان زعفران‌کاران به کمک کشاورزان آمد در حالی که برخی زعفران‌کاران خراسان جنوبی با وجود امیدواری به این طرح اما نسبت به نوع خرید این محصول گلایه‌هایی دارند و خواستار تغییر شیوه‌های خرید هستند.
طرح خرید حمایتی زعفران از ابتدای آذر ماه به طور رسمی و با هدف جلوگیری از کاهش قیمت این محصول راهبردی در خراسان جنوبی آغاز شد که براساس آن، محصول به دو صورت پوشال و نگین از کشاورزان خریداری می‌شود.
خرید حمایتی زعفران به ۲ روش بورس کالا و فیزیکی انجام می‌شود و به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، زعفران در روش بورس کالا با معرفی مدیریت‌های جهاد کشاورزی تحویل انبارهای بورس می‌شود و از طریق نمادهای بورسی زعفران قابل عرضه است.
غلامرضا قوسی گفت: در روش خرید فیزیکی کشاورزان با مراجعه به مراکز خرید تعاون روستایی با معرفی جهاد کشاورزی زعفران را در اختیار مراکز خرید قرار می‌دهند.
وی عنوان کرد: بعد از تحویل محصول به مراکز خرید حمایتی، کارشناسان زعفران را از لحاظ ظاهری و کیفیت بررسی می‌کنند و ۳۰ درصد قیمت محصول به صورت وجه نقد و مابقی پس از اعلام نتایج آزمایشگاهی در مدت سه ماه قابل پرداخت است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با بیان اینکه تولید زعفران امسال نسبت به سال قبل ۳.۵ درصد افزایش یافته است گفت: پیش‌بینی می‌شود امسال ۷۰ تن زعفران از اراضی زیر کشت این محصول در استان برداشت شود.
غلامرضا قوسی اظهار داشت: ۱۶ هزار و ۸۰۷ هکتار از مزارع استان خراسان جنوبی زیر کشت زعفران است و بیشترین سطح زیر کشت زعفران استان با پنج هزار و ۷۹ هکتار مربوط به شهرستان قاینات است.
وی بیان کرد: با پیگیری‌های متعدد امسال نیز مانند سال‌های گذشته با هدف حمایت از کشاورزان و جلوگیری از افت قیمت، خرید حمایتی محصول ارزشمند زعفران توسط دولت در حال انجام است.
با این وجود یکی از زعفران‌کاران بیرجندی معتقد است اگر موضوعی مصوب می‌شود در صورتی که به درستی اجرا نشود در وهله نخست به ضرر کشاورز تمام می‌شود.
محمد براتی در ارتباط با خرید حمایتی زعفران گفت: امسال با توجه به همه‌گیری ویروس کرونا برای برداشت محصول کارگر نبود لذا با مشقت‌های زیاد زعفران را برداشت و پَر و خشک کردیم.
زعفران دسته خریداری نمی‌شود
وی بیان کرد: امسال فقط پوشال و نگین خریداری می‌شود در حالی که کشاورزان منطقه خراسان جنوبی از گذشته عادت به باز کردن زعفران به شکل دسته دارند.
این زعفران‌کار نمونه گفت: سه سال است که پیگیر هستیم و درخواست داریم زعفران دسته (دختر پیچ) از کشاورزان خریداری شود اما تاکنون محقق نشده است و هر سال در طرح خرید حمایتی نسبت به آن توجه نمی‌شود.
وی اضافه کرد: این موضوع باعث شده برخی کشاورزان بعد از خشک کردن محصول مجدد آن را سورت کرده و تبدیل به نگین کنند که به نوعی خسارت به خودشان است.
براتی گفت: تنها زعفرانی که نمی‌توان در آن تقلب کرد نوع دسته آن است اما این مدل از کشاورزان خریداری نمی‌شود و چه بسا زعفران‌های تقلبی که به اسم محصول خراسان جنوبی در بازار خرید و فروش می‌شود.
وی افزود: خوشبختانه مشکلی در زمینه فروش زعفران ندارم و هر سال محصول خود را به دلیل کیفیت بالای آن در اختیار بخش دولتی قرار نمی‌دهم بلکه مشتری‌های خاص خود را دارم.
این بهره‌بردار گفت: اگر در ایران یا خراسان جنوبی محصول درجه یک و با کیفیت مطلوب تولید شود به هیچ عنوان قیمت‌ها، قیمت کنونی نخواهد بود از طرفی مشتری به دنبال محصول خواهد بود نه کشاورز به دنبال مشتری.
وی ادامه داد: به عنوان یک کشاورز سعی کرده‌ام همیشه محصول سالم، ارگانیک و با کیفیت استاندارد در اختیار مشتری قرار بدهم به همین دلیل قبل از برداشت محصول، مشتری‌ها در صف محصول هستند و حتی با کمبود مواجه می‌شوم.
براتی تصریح کرد: چرا باید به گونه‌ای عمل کنیم که به زور برای محصول به دنبال مشتری باشیم یا در انتظار اینکه دولت با قیمت پایین محصول را خریداری کند، هیچ وقت نباید به دنبال مقصر به غیر از خودمان باشیم چون مقصر اصلی کاهش قیمت خودمان هستیم.
پیگیری درخواست زعفران‌کاران
خرید حمایتی پوشال معمولی (زعفران دسته) از کشاورز موضوعی است که مدیر تعاون روستایی خراسان جنوبی در این باره گفت: سازمان جهاد کشاورزی و سازمان تعاون روستایی استان پیگیر موضوع بودند اما امسال این موضوع به نتیجه نرسید.
وحید ضیائیان احمدی افزود: تا ۱۶ آذر ماه هزار و ۴۲۳ کیلوگرم زعفران از کشاورزان خریداری و به آزمایشگاه ارسال شده است.
وی گفت: این میزان زعفران توسط ۳۱۷ کشاورز تحویل چهار مرکز خرید حمایتی زعفران در شهرستان‌های قاینات، سرایان، فردوس و بیرجند شده است.
مدیر تعاون روستایی خراسان جنوبی با تاکید بر اینکه در طرح خرید حمایتی فقط محصول امسال خریداری می‌شود گفت: عده زیادی از کشاورزان نسبت به تحویل زعفران سال قبل به مراکز اقدام می‌کنند در حالی که سال قبل نیز طرح حمایتی از زعفران را داشتیم و امسال قادر به خرید محصول پارسال نیستیم.
وی ادامه داد: سال گذشته بعد از پایان طرح خرید حمایتی زعفران، طرح خرید توافقی را نیز در استان داشتیم که تا اردیبهشت ماه امسال طول کشید و محصول را هشت تا ۱۰ درصد بیشتر از قیمت بازار خریداری کردیم.
ضیائیان احمدی گفت: سال گذشته ۲ هزار و ۵۲۰ کیلوگرم زعفران به صورت حمایتی و ۶۰۰ کیلوگرم به صورت توافقی از کشاورزان استان خراسان جنوبی خریداری شد و پیش بینی می‌شود امسال خرید حمایتی به سه تن افزایش یابد.
وی افزود: امسال دو سطح فروش زعفران نگین با قیمت هر کیلوگرم ۱۳ میلیون تومان و پوشال مرغوب هر کیلوگرم ۱۱ میلیون تومان به صورت حمایتی از کشاورز خریداری می‌شود.
وی درباره نحوه فروش زعفران توسط کشاورزان گفت: وقتی کشاورزان محصول را تحویل مراکز خرید حمایتی استان بدهند بعد از ثبت در سیستم ۳۰ درصد قیمت در ابتدای کار به حساب کشاورز واریز می‌شود.
مدیر تعاون روستایی خراسان جنوبی اظهار داشت: ۷۰ درصد باقیمانده وجه کشاورز به مدت سه ماه همراه با محصول در اختیار سازمان تعاون روستایی قرار دارد که در این مدت کشاورز اگر مشتری با قیمت مناسب‌تر پیدا کرد می‌تواند محصول را از مرکز تحویل گرفته و ۳۰ درصد دریافتی را برگشت بدهد.
وی تصریح کرد: اگر در این مدت کشاورز نتواند مشتری پیدا کند که محصول را با قیمت بالاتر از سازمان بفروشد ۷۰ درصد مابقی در تملک سازمان در می‌آید و بهای محصول به حساب کشاورز واریز می‌شود.
زعفران‌کاران تا پایان آذر مهلت دارند
معاون تعاون روستایی خراسان جنوبی هم گفت: چهار مرکز خرید حمایتی زعفران از کشاورزان استان در شهرستان‌های بیرجند، قاینات، فردوس و سرایان فعال است که تا ۳۰ آذر ماه امسال نسبت به تحویل محصول از کشاورز اقدام می‌کنند.
مهدی جعفری با بیان اینکه خرید زعفران به دو شکل فیزیکی و از طریق بورس کالا انجام می‌شود افزود: در روش خرید فیزیکی کشاورزان باید به مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان مراجعه و معرفی‌نامه سطح زیرکشت و تولید را دریافت کنند.
وی سقف خرید زعفران از هر کشاورز را ۱۰ کیلوگرم اعلام کرد و گفت: کشاورزان باید هنگام مراجعه به مراکز خرید معرفی‌نامه جهاد کشاورزی را به همراه داشته باشند.
معاون تعاون روستایی خراسان جنوبی درخصوص روش بورس کالا برای خرید زعفران عنوان کرد: در این روش کشاورزان باید از شرکت‌های کارگزاری دارای مجوز معاملات گواهی سپرده کالایی، کد معاملاتی اخذ کنند و با مراجعه به جهاد کشاورزی، معرفی نامه دریافت بگیرند.
وی افزود: کشاورزان بعد از دریافت معرفی‌نامه باید به انبار بورس کالایی در ورودی سازمان تعاون روستایی خیابان ارتش بیرجند مراجعه و معرفی نامه را تحویل دهد که اگر بعد از سه روز محصول به فروش نرفت بنا به درخواست کشاورز می‌تواند ۳۰ درصد سهام محصول تولیدی را از نماد خارج کند و به صورت صدور قبض در قالب خرید حمایتی به فروش برساند.
خرید حمایتی زعفران شاید همه انتظارات کشاورزان برای رسیدن به سود حاصل از دسترنج یکساله آنان را برآورده نکند اما به ویژه در شرایط شیوع ویروس کرونا که بر بازار اغلب محصولات تاثیر منفی گذاشته است، اقدامی موثر قلمداد می‌شود.
یکی از زعفران‌کاران شهرستان سرایان در این باره گفت: طرح خرید حمایتی زعفران امسال نسبت به سال قبل با قیمت بالاتر و تا حدود زیادی به نفع کشاورز بود چون واسطه‌ها قیمت پایین‌تر دادند.
حسن صادق زاده افزود: یکی از اشکالات این طرح خرید محصول به دو شکل نگینی و پوشال است که خیلی از کشاورزان بی‌خبر بودند یا اینکه زعفران را به صورت دسته، خشک کرده‌اند.
وی بیان کرد: ای کاش نحوه پرداخت تغییر می‌کرد به این شکل که کشاورزان ابتدا ۷۰ درصد پول خود را دریافت می‌کردند و ۳۰ درصد باقیمانده به ماه‌های بعد موکول می‌شد زیرا کشاورزان نیازمند نقدینگی بیشتر هستند و به همین دلیل شاید محصول را در اختیار دلال قرار دهند تا زودتر به پول برسند.
وی گفت: برخی کشاورزان که پس‌انداز و پول دارند، خودشان زعفران را نگه می‌دارند و بعد از فصل برداشت با قیمت بالاتر می‌فروشند، ضرر هم نمی‌کنند.
یکی دیگر از زعفران کاران استان خراسان جنوبی هم گفت: خرید حمایتی زعفران برای حمایت از کشاورزان طرح خوبی است اما این طرح امسال برای ما کشاورزان که به دلیل نبود نیروی کار یا گرانی مجبور بودیم گل زعفران را بفروشیم دردی را دوا نمی‌کند.
وی افزود: زعفران خشک را می‌توانیم تا هر زمان که پول لازم نداریم نگه داریم و با قیمت مناسب بفروشیم اما گل زعفران عمر کوتاهی دارد و کشاورز مجبور است حتی با پایین‌ترین قیمت آن را به دلال بفروشد تا حداقل صد درصد زیان نکند.