با توجه به تنگناهای که مناطق روستایی از نظر درآمد و اشتغال دارند، کشت گیاهان دارویی درآمدزایی و اشتغال قابل توجهی برای این مناطق به ارمغان می‌آورد و قطعأ در این میان، کشت گیاهان دارویی کم آب‌خواه اولویت دارد.
آموزش اصل مهم
الفبای تولید، آموزش است آگاهی دادن به کشاورز در زمینه گیاهان دارویی او را به سمت تولید محصول سوق می‌دهد و در صورت سپری شدن درست این مرحله مطمئنا نخستین گام به سوی تولید گیاهان دارویی با اقتدار برداشته می‌شود.
برخی معتقد هستند که تولید گیاهان دارویی نیازمند عناصر حمایتی چون ارائه تسهیلات است. کمک مالی به تولیدکننده از ملزومات در روند تولید است و تجربه نشان می‌دهد که آموزش بدون لحاظ کردن محدودیت‌های مالی به ثمر نمی‌نشیند برخی دیگر اما معتقد هستند که اتفاقا تسهیلات بدون بازار از کشاورزان تنها بدهکاران بانکی می سازد.
شناخت بازار و مصرف کننده گام نهایی فرآیند تولیدات گیاهی است و باید مطابق با معیارهای روز در راستای گرفتن بازار و مصرف کننده اقدام کرد و در صورت وجود شرایط مناسب، گوشه چشمی هم به بازارهای جهانی داشت و این مقصود مگر با به روزرسانی روش‌ها و معیارها در روند کشت و برداشت گیاهان دارویی به دست نمی‌آید.
مزیت‌های کشت گیاهان دارویی
تولیدکننده گیاهان دارویی که دستی در تولید زعفران، به‌لیمو وگل‌محمدی دارد می‌گوید: کشت گیاهان دارویی اعم از به‌لیمو و گل محمدی، در مقایسه با کشت محصولی چون گندم، دو تا سه برابر بازدهی دارد. گیاهان دارویی محصول بیشتری ارائه می‌دهند و آب کم تری مصرف می‌کنند که این موضوع از مزیت کشت آنها برای کشاورز محسوب می‌شود.
مهدی نیکخواه با تشریح بحران‌های مالی که در کشاقوس کشت محصولات دارویی از سر گذرانده، بر نیاز سریع به بازگشت سرمایه در این حرفه تأکید می‌کند و می‌افزاید: در صورت کشت پسته حداقل ۱۵ سال و برای زردآلو پنج سال وقت و هزینه صرف می‌شد تا سرمایه موردنظر بازگردد و این، در حالی بود که به طور مداوم اتفاقات ناگواری مثل سرمازدگی محصولات را تهدید می‌کرد اما خوشبختانه این مشکل و اضطراب در کشت محصول زعفران و گل‌محمدی وجود ندارد؛ چراکه این دو محصول زودبازده‌تر هستند.
وی با اعلام اینکه زردآلو در صورت آفت و سرمازدگی محصول نمی‌دهد و در بازه زمانی ۱۰ الی ۱۲ روز یک‌بار نیز نیاز به آب دارد؛ در حالی که گل محمدی تا ۳۶ روز بی آبی را تحمل می‌کند، افزود: با مدیریت صحیح و ایجاد شرایط مناسب برای کشت گیاهان دارویی در استان، ادامه این کار قطعأ مورد استقبال کشاورزان قرار خواهد گرفت.
مشکل ارزان‌فروشی
این تولیدکننده گیاهان دارویی با ابراز گلایه از اینکه شرایط بازار بر این منوال است که همه اجناس به دو الی سه برابر قیمت رسیده است، گفت: این در حالی است که قیمت محصولات دارویی چون گل‌محمدی، زعفران، به‌لیمو و گل‌زرد در نهایت یک و نیم برابر شده و با این نرخ، کشاورزان از عهده هزینه‌های کشاورزی بر نمی‌آیند و اگر وضع به همین منوال پیش رود، ممکن است کشاورزان عطای کار را به لقایش ببخشند.
نیکخواه با بیان اینکه شش سال فقط زمین پسته خود را آبیاری کرده و برداشتی نداشته است و تا چهار سال دیگر هم تلاش‌هایش به ثمر نمی‌نشیند، افزود: کشت گیاهان دارویی نیازمند حمایت مالی و تسهیلات است. مثلا در منطقه ابرکوه تسهیلات به کشاورزان پرداخته و باعث شد کشاورزان منطقه را زیر کشت زعفران ببرند که اگر این اقدام در مورد گیاهان دارویی هم انجام شود، اتفاقات خوبی در این خصوص در منطقه رخ خواهد داد.
وی با اشاره به کمبود آب و پایین آمدن سطح چاه‌ها در منطقه ابرکوه بیان کرد: در آینده نزدیک کشاورزان این منطقه نمی‌توانند همه نوع محصولی را کشت کنند و باید به دنبال محصولات جایگزین و کم‌آبخواه باشد که این مهم نیز تهدید برای توسعه برخی محصولات در منطقه است.
این تولیدکننده گیاهان دارویی با اشاره به توانایی مالی پایین کشاورزان خواستار حمایت مالی از آنان شد و افزود: اگر کشت محصولی چون گل گاوزبان در منطقه ترویج شود و مدیریت نیز بر آن اعمال گردد، این محصول قابلیت رقابت با پسته را خواهد داشت. در یک باغ پسته با متراژ یک هکتار پنج کارگر در ۱۰ روز کار می‌کنند؛ این در حالی است که محصول گل گاوزبان به نیروی کار مداوم نیاز نداد و ظرف سه الی چهار ماه نیز گل می‌دهد.
مزیت کشت گل‌گاوزبان و گل‌محمدی
ابراهیم کاووسی، تولیدکننده گیاهان دارویی با بیان اینکه به علت داشتن تقاضای عطاری‌ها در منطقه ابرکوه، تمام محصولات امسال خود را به فروش رسانده است، خاطر نشان کرد: محصول گل گاوزبان پتانسیل مناسبی برای درآمدزایی دارد.
وی با رد این ادعا که فروش محصولات گیاهی خصوصاً گل گاوزبان با توجه به هزینه سنگین کارگر صرفه اقتصادی ندارد، به خبرنگار بازار گفت: اگر یک کارگر هشت ساعت کار کند، ۱۰ تا ۱۲ کیلو گل گاوزبان تر می‌چیند و ۱۰کیلو از محصول تر، یک کیلوگرم محصول خشک به بار می‌آورد و کارفرما از مجموع سود فروش فقط یکصد هزار تومان پول به کارگر می‌دهد و بقیه که مبلغ قابل توجهی است به کارفرما متعلق است.
این تولیدکننده گیاهان دارویی با اشاره به اینکه پس از هر بار برداشت گل گاوزبان، می‌توان درآمد مقبولی از این بابت به دست آورد، خاطر نشان کرد: برای کشاورزی که تنگدستی بر شرایط زندگیش غالب است، درآمد حاصل از فروش گیاهان دارویی می‌تواند منبع قابل قبولی باشد.
کاووسی با اشاره به اینکه گل گاوزبان را پای درخت آلوچه و زردآلو کشت می‌کند و همزمان با آبیاری درختان آلوچه و زردآلو به گل گاوزبان هم آب داده می‌شود، افزود: آلوچه و زردآلو در چند سال اول محصول نمی‌دهد ولی گل گاوزبان در همان ابتدا برداشت می‌شود که این رشد سریع مزیت کشت این محصول دارویی است.
اوی با بیان اینکه سازمان جهادکشاورزی می‌تواند مهمترین گام را در توسعه و کشت گیاهان دارویی بردارد، گفت: من به شخصه در کنار گل گاوزبان، کندوی زنبور عسل هم پرورش می‌دهم. در این صورت، همزمان با کشت گل گاوزبان، زنبور عسل هم تغذیه می‌شود که این اقدام برای کشاوزان سودآوری خوبی دارد و بهره گیری از آن به صرفه است.
سوددهی پایین و مشکل ارزان‌فروشی
مدیر تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی ابرکوه با بیان اینکه ۱۵۰ هکتار زمین زیرکشت گیاهان دارویی شامل به‌لیمو، زوفا، گل‌محمدی، سیر، آویشن، بادرنجوبه، عناب، زرشک، گل‌گاوزبان و اسطوخودوس در منطقه است می‌گوید: زعفران منطقه ابرکوه به خارج کشور صادر و محصول و دیگر گیاهان دارویی به صورت خام یا پس عرق‌گیری در عطاری‌های منطقه عرضه می‌شود.
حسن زارع با اعلام اینکه مراکز خدماتی جهاد کشاورزی در هر منطقه برای آموزش کشت گیاهان دارویی وجود دارد، افزود: با وجود میوه‌های درآمد زایی چون زردآلو و پسته در منطقه، کشاورز رغبت چندانی به کشت گیاهان دارویی ندارند.
وی با بیان اینکه اولویت کشاورزان میزان سوددهی محصولات است، می‌گوید: اگرکشاورزان از زردآلو و پسته سود کسب نمی‌کردند مطمئنا به کشت آن روی نمی‌آوردند.
نقش گیاهان دارویی در بازار
مدیر تولیدات گیاهی منطقه ابرکوه یزد با اشاره به اینکه در تولید گیاهان دارویی بازار و بازاریابی نقش مهمی دارد، بیان می‌کند: قیمت گیاهان دارویی از پنج سال گذشته تاکنون تغییر نکرده است و واسطه گران تولیدات گیاهی را با قیمت‌های پایین از کشاورزان خریداری می‌کنند و در واقع کشاورز سود قابل توجهی از فروش محصول به دست نمی‌آورد.
زارع با بیان اینکه هزینه کارگر بالا است و برداشت محصولات دارویی نیاز به کارگر دارد و صرف هزینه و وقت دارد، می‌گوید: قیمت گیاهان دارویی در بازار بسیار بیشتر از قیمتی است که از کشاورز خریداری می شود و این موضوع نیز امان کشاورزان این منطقه را بریده است.
وی با اشاره به اینکه نمی‌توان گیاهان دارویی را جایگزین پسته و زردآلو دانست و سود آنها را با هم مقایسه کرد، گفت: خریداران زیادی از شهرهای دیگر برای خرید زردآلو و دیگر محصولات باغی به منطقه ابرکوه مراجعه می‌کنند و حتی امسال صادرات زردآلو به اتحادیه اروپا صورت گرفته است.
غفلت از ایجاد صنایع تبدیلی
کارشناس گیاهان دارویی جهاد کشاورزی استان یزد با بیان اینکه با توجه به کم‌آبی در یزد، کشاورزان به سمت کشت گیاهان کم آب خواه گرایش پیدا کرده‌اند گفت: سازمان جهاد کشاورزی برای تولیدکنندگان تسهیلات در نظر گرفته است.
مهدی خدایی با اشاره به اینکه غفلت از صنایع تبدیلی موجب شده که بعضی محصولات به خاطر نبود این صنایع در استان، کمتر توسعه یابند، به خبرنگار بازار گفت: جهاد کشاورزی در جست‌وجوی سرمایه گذارانی بوده تا تسهیلات گرفته و صنایع تبدیلی ایجاد کنند که تاکنون نتیجه مطلوب در این زمینه حاصل نشده است.
وی با اشاره به برگزاری کلاس‌های آموزشی و پخش بروشور و فیلم های آموزشی در شهرستان‌ها، بیان کرد: گروه‌های مجازی برای کشاورزان تشکیل داده شده که سؤلات خود را کارشناسان مربوطه پرسش کنند و در این زمینه حداکثر تلاش‌ها صورت گرفته است.
طرح های مزیت دار گیاهان دارویی
کارشناس تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان با اعلام اینکه کشاورزان می‌توانند طرح‌های خود در مورد توسعه گیاهان دارویی را در سایت سیتا(سامانه یکپارچه تسهیلات اعتباری) بارگزاری کنند، گفت: وزارت جهاد کشاورزی جهت ثبت نام متقاضیان برای دریافت تسهیلات در مناطق محروم و برخوردار سامانه طراحی کرده تا متقاضیان برای اخذ تسهیلات به بانک معرفی شوند.
خدایی در خصوص شرایط گرفتن تسهیلات بیان کرد: اولین شرط برای گرفتن تسهیلات داشتن آب و زمین است و کشاورز در صورت نداشتن زمین، باید به اجاره زمین اقدام کند. از طرف دیگر می‌بایست مجوز کشت گیاهان دارویی از سوی اداره جهاد کشاورزی شهرستان خود داشته باشد تا در فهرست ارائه تسهیلات قرار بگیرد.
خدایی درباره اولویت های سازمان جهاد کشاورزی در مورد نوع گیاهان دارویی دارای پتانسیل در استان گفت: گیاهان زیره سبز، زیره‌سیاه، گل‌محمدی، انغوزه اسطوخودوس، نعنا فلفلی، رزماری و مرزنجوش به این دلیل که کم آب خواه هستند و کشت شان مقرون به صرفه است در اولویت هستند.
وی با اعلام طرحی به نام «کشت قراردادی» که در سال‌های اخیر اجرا می‌شود، خاطر نشان کرد: تعدادی از شرکت‌ها با کشاورز قرارداد بسته و بذر یا نشاء وی را تأمین می‌کنند و در نهایت محصول را از کشاورز خریداری می‌کنند که به نظر می‌رسد راه‌کار مناسبی برای فروش محصول است.
لزوم تجاری سازی و ایجاد بازار
به نظر می‌رسد مهمترین مشکل کشاورزان، نبود بازار فروش و تجاری‌سازی محصول است؛ چراکه در صورت داشتن بازار و حمایت نهادها، قطعاً کشاورزان نیز تمایل به کشت گیاهان دارویی خواهند داشت.
فتح بازارهای داخلی و خارجی نیاز به عناصری دارد که بدون آن، توسعه محقق نمی‌شود. یکی از این روش‌ها جلوگیری از خام فروشی و ارائه محصولات کشاورزی با تغییرات اساسی در گذر از فرایندها است که منجر به تولید محصول جدید شود.
ایجاد صنایع بسته‌بندی، اسانس‌گیری و عرق‌گیری نمونه ای از این استقدامات است که از عرضه خام محصولات جلوگیری کرده و موجب می‌شود که محصول با چند برابر ارزش افزوده ارائه شود. از پیامدهای این کار جلوگیری از ارزان فروشی است و حتی با چشم انداز بلندمدت، گیاهان دارویی را می‌توان به عنوان مهمترین محصولات صادراتی استان در نظر گرفت و از فروش آن به ارزآوری قابل توجهی رسید.