تجار ایرانی در روسیه رقیب یکدیگرند| پسته ایرانی ارزان تر از محصولات تُرک و آمریکا

داشتن صادرات موفق مستلزم مهیا بودن یکسری عوامل و زیر ساخت ها از جمله آشنایی کامل کشور مبدا با قوانین کشور مقصد، شناخت کامل بازار هدف، بازاریابی هدفمند و غیره است. با این وجود به دلیل مهیا نبودن برخی از شرایط سوای مسائل سیاسی که در رابطه با تجارت با دیگر کشورها داریم باعث شده صادرات کالا از ایران با مشکلاتی همراه باشد. در این راستا گفتگویی با «شهرام معینی فر» فعال اقتصادی و تجاری مقیم مسکو که در حوزه صادرات محصولات کشاورزی، نوشیدنی ها و خشکبار فعالیت دارد، انجام داده ایم تا از نگاه وی مسائل پیش روی صادرات به این کشور را بررسی کند.

*به عنوان سوال اول توضیح بدهید که چقدر از عدم موفقیت ما در بحث صادرات محصولات کشاورزی به بازارهای هدف به دلیل عدم شناخت صادرکنندگان از قوانین تجارت بین المللی است. و چه راهکاری را برای تبیین قوانین تجاری به زبان ساده به تجار و صادر کنندگان پیشنهاد می دهید؟
یک بحث کلی این است که ما از کودکی هیچ گاه کارگروهی را تمرین نکرده ایم و همیشه در رقابت و کشمکش با هم بوده ایم و متاسفانه این خصلت در بزرگسالی هم گریبان همه ما را گرفته است.

با این وجود نکاتی وجود دارد که بخشی از آن فرهنگی و آموزشی است. اگر به صورت تخصصی بخواهیم در این رابطه بحث کنیم باید در نظر داشته باشیم که در بخش میوه و تره بار مخاطب ما کشاورزان هستند که انتظار نداریم فرهنگ و دانش صادرات را داشته باشند و امان از روزی که این کشاورز وارد بحث صادرات بشود. کشاورز نه استاندارد را می داند، نه شرایط بارگیری، نه مسیر لجستیک و نه استانداردهای ترخیص و غیره.

جالب است بدانید ما هنوز در فرم های استاندارد گمرکات مانده ایم که  به دوستان مان در ایران توضیح بدهیم که اگر فرم ویژه استاندارد روسیه را انجام بدهید ۱۰ درصد معافیت مالیاتی گمرک به شما می خورد. متاسفانه این موضوع را نمی دانند و سوال هم نمی کنند.

مساله بعدی این است که در بحث محصولات کشاورزی سورت بندی و زمان برداشت بسیار مهم است که از سوی صادرکنندگان ایرانی رعایت نمی شود و علاوه بر این تقلب و بی صداقتی در مورد محصول وجود دارد.

*منظورتان از بی صداقتی در صادرات چیست؟
بگذارید با یک مثال این موضوع را مطرح کنم، فلفل دلمه و گوجه فرنگی از جمله محصولاتی است که در روسیه به وفور واردات آن صورت می گیرد. این در شرایطی است که در روسیه گوجه فرنگی گلخانه ای بسیار کاربرد و طرفدار دارد نه گوجه فرنگی زمین؛ با این وجود ما دو مشکل داریم؛ اول اینکه کشاورز به دلیل عدم آگاهی یا گوجه فرنگی را می چیند روی زمین پهن می کند تا سر فرصت جمع کند که خاک و آلودگی وارد آن می شود و یا اینکه گوجه فرنگی زمینی را با گوجه فرنگی گلخانه ای مخلوط می کند تا سود بیشتری کسب کند. ضمن اینکه خود گوجه فرنگی آفتی به شکل کپک سفید رنگ دارد که باید فاقد این کپک باشد در غیر اینصورت از سوی سازمان بهداشت روسیه کلا معدوم می شود و کشاورز به این مورد دقت نمی کند. در حقیقت الان برای صنعت کشاورزی ما به بهانه تحریم و در اصل به دلیل قیمت پایین تر سموم از چین و هند وارد می شود که اینها ماندگاری زیادی در محصولات میوه و تره باری دارند و موجب فساد محصول می شوند، همه این موارد یعنی بی صداقتی.

سوال بنده این است چرا دو سال صادرات محصولات لبنی ایران به روسیه ممنوع شد؟ چرا صادرکنندگان ما طمع کردند و خامه ای فروختند که فاسد شده بود و موجب شد صادرات کل محصولات لبنی ایران ممنوع شود!؟ این ها همه تقلب و بی صداقتی صادرکنندگان ایرانی است که سطوح مختلفی هم دارد.

*در بحث سورتینگ کشور روسیه خواهان چه نوع محصول و سایزبندی هایی هستند؟
در روسیه سایز بندی باید یکسان باشد. از سوی دیگر کالیته رنگ مهم است و به عنوان مثال رنگ محصول گوجه فرنگی زمانی که هنوز بین سبز و نارنجی است باید چیده شود و بر اساس برنامه ریزی نهایتا ظرف ۱۰ روز باید بتواند به روسیه و یا بازار مقصد برسد. اما می بینیم که بار صادراتی ما متشکل از گوجه فرنگی سبز، نارنجی، قرمز هست در حالی که ممکن است رسیدن آن به روسیه ۱۷ روز هم طول بکشد! این اتفاقات چالش برانگیز می شود و تمام بازارها را از بین می برد. غیر از اینها خودمان ثبات و تداوم صادرات بسیار اهمیت دارد.

از سوی دیگر ما هنوز هم یک کاربوی هوایی به روسیه نداریم امروز گل رز هلندی از اکوادور روزانه در اینجا می نشیند و قیمت تمام شده آن کمتر از گل رز هلندی صادراتی در مرکز گل ایران است، بنا براین چگونه باید انتظار داشت صادر  کننده ایرانی بتواند در این بازار رقابت کند.

* اینکه صادرات اول هر دو کشور نفت است و درگیری های منافع مشترک را ندارند تا چه حد می تواند موثر باشد سیاسیون هر دو طرف انگیزه ای برای تسهیل امور نداشته باشند؟
قطعا همینطور است زمانی که این چالش ها دست به دست هم می دهد شرایط را بحرانی تر می کند. به عنوان مثال روسها پول خرج کن هستند و اهل گشت و گذار اما ما چه امکاناتی می توانیم به توریست روسی بدهیم؟ توریست روسیه دنبال آفتاب، دریا و ساحل است ما چه داریم به آنها بدهیم؟ حتی در خدمات بهداشتی هم حرکتی نکرده ایم؛ به طوری که ما در استانداردهای اولیه خودمان هم مانده ایم.

*با توجه به اینکه ایران می تواند از طریق هاب امارات مسیر ترانزیت حمل  و نقل کشورهای CIS هم باشد. آیا نمی توانیم سیستم حمل و نقل بین المللی مان را حل کنیم حتی توسط بخش خصوصی؟ به عبارت دیگر آیا بخش خصوصی  انگیزه دارد و اینکه چه عواملی می تواند مانع این کار شود؟
یکی از بزرگ ترین چالش هایی که امروز در کشور داریم روزمرگی و روزانه تصمیم گیری کردن است. به این معنا که هیچ برنامه بلند مدتی نیست و افق بلند مدتی را نمی توان متصور شد. در حالی که وقتی صحبت از سرمایه گذاری می شود بخش خصوصی هوشمند است و روی «بیزینس پلن» خود تمرکز می کند که چقدر طول می کشد تا پول او برگردد. با این وجود شاهد هستیم که در بحث لجستیک طی سالهای گذشته هیچ برنامه ریزی خاصی توسط بخش خصوصی صورت نگرفته است. اگرچه بخش حاکمیتی و ارگانی یکسری کارها انجام شده است اما ثبات و پایداری نداشته و بخش خصوصی هم وارد نشده است چون سرمایه گذاری در این بخش برای بخش خصوصی توجیه ندارد و هیچ افق روشنی را در این کار نمی بیند.

همانطور که می دانید تراز تجاری صادراتی ما سال گذشته ۲۰۰ درصد کم شده است! این چه نوع حمایت از صادرات است و چه کسی متولی آن است؟ متاسفانه وزارتخانه های ما جزیره ای کار می کنند خبر ندارند در چه سازمانی چه تصمیمی گرفته می شود. پس چگونه انتظار داریم یک سرمایه گذار سرمایه گذاری کند و به عنوان مثال کاربوی هوایی و دریایی بزند و یا پایانه احداث کند!؟

*اگر فرض کنیم فضای کار اصلاح شود یعنی دیپلماسی درست شود، حمل و نقل درست شود و دولت هم همراهی کند. فکر می کنید ظرفیت بازار روسیه برای محصولات کشاورزی چقدر است؟ و اینکه کالاهای ایرانی جذاب برای روس ها که با ذائقه آنها سازگار است چه نوع محصولاتی است؟
حقیقتا بازار روسیه یکی از جذاب ترین و بزرگ ترین بازارهای منطقه است چرا که تعداد مولتی میلیاردهای روسیه و خود شهر مسکو از تعداد بیلیونرهای نیویورک بیشتر است. از سوی دیگر مردم روسیه مصرف گرا هستند. اما نکته این است که در روسیه غول فروشگاه های زنجیره ای حرف اول را می زند؛ یعنی اگر بتوانید وارد شبکه فروشگاه های زنجیره ای شوید یک اقیانوس مصرف در مقابل تان است و نظم، زمان و سرمایه گذاری از الزامی ترین عناصر برای کار کردن در این بازار است.

به عنوان مثال اگر بخواهید یک محصول را وارد فروشگاه های زنجیره ای کنید به طور میانگین یک میلیون روبل برای یک محصول باید پرداخت کنید تا بتواند وارد سبدهای یک فروشگاه زنجیره ای شود. در ادامه اگر ظرف ۳ ماه آن محصول فروش رفت تعامل ادامه پیدا می کند اگر نه جنس جمع می شود و این یک میلیون روبل هم سوخت می شود.

آیا در ایران کارخانه ای هست که بتواند این ریسک را بپذیرد؟ آیا کارخانه ای هست که مقررات روسیه را که می گوید هر سه ماه یکبار اگر بازار کشش داشت تنها ۱۰ درصد می توانید افزایش قیمت بدهید آن هم اگر بازار کشش داشت، بپذیرد یا خیر؟ این در شرایطی است که فرایند تجارت خارجی یک زنجیره مرتبط با هم از تولید کننده، تامین کننده، مغز متفکری که مسیرهای لجستیکی را  به درست انجام می دهد تا تیم مارکتینگ بازاریابی، قراردادهای فروش و بعد نظام سیستم بانکی است.

خبر خوشحال کننده اینکه ما مشکل نقل و انتقالات پولی برای تجارت بین ایران و روسیه و ایران و ارمنستان نداریم. به عبارت ساده تر وقتی شما کالایی را قانونی ترخیص می کنید و به روسیه می آورید وجه حاصل از فروش را یا به صورت روبل و یا به صورت یورو می توانید به حساب ارزی تان در ایران واریز کنید.

این خود بزرگترین مانع است که در صادرات با کشورهای دیگر داریم اما با روسیه و ارمنستان نداریم. ای کاش بحث حمایت از EMC ها در راستای ایجاد تیم های قوی و قدرتمند صورت بگیرد. بخصوص اینکه تشکیل تیم ایجاد رانت نمی کند چرا که بازار آزاد و بازار خصوصی به فراخور حالش رانت را حذف می کند. با این حال بنده شخصا به آینده خوشبین هستم و فرایند تجاری را رو به بهبود می بینم بنابراین معتقدم در شش ماه آینده وضعیت بهتری خواهیم داشت.

*محصولات مورد پسند روسیه چه محصولاتی است؟
طبع مردم روسیه گرم است پس  هر محصولی که این طبع را داشته باشد از خرما گرفته تا مشتقات خرما، حلوا، شیرینی و شکلات، نوشیدنی ها، میوه و تره بار به صورت فصلی، میوه های نوبر، اسنک و تنقلات، محصولات فرآوری شده مثل کنسرو و غیره را می پسندند.

از سوی دیگر بحث صنایع شوینده، بهداشتی، شیمیایی صنعت بسته بندی ظروف پلاستیکی، صنعت کریستال، چینی و سرامیک، لوازم ساختمانی، سنگ، سازه های آماده مصرف ساختمانی، اسباب بازی و پوشاک کودک بخصوص اینکه به دلیل تقلباتی که چینی ها در این حوزه صورت داده اند تمایل دارند واردات خود را در بخش پوشاک کودکان از این کشور کاهش دهند، صنایع دکوراسیون داخلی و بسیاری موارد دیگر.

*وضعیت پسته ایرانی در روسیه چگونه است؟
در ابتدا باید بدانید واردات پسته کالیفرنیا به روسیه ممنوع است و قاچاق محسوب می شود اما قیمت آن ۱۲۰۰ روبل است، قیمت پسته ترکیه که طعمی هم ندارد حدود ۹۰۰ روبل است. قیمت پسته احمد آقایی و اکبری ایران اگر صد درصد طبیعی باشد و بهترین شرایط را هم داشته باشد در اینجا ۷۰۰روبل است! این جای تاسف دارد که چه بر سر صادرات مان آورده ایم که اینگونه شده است.

*چرا اینگونه است؟
ضعف عملکرد، عدم فرایندهای تخصصی، تقلب و تخلف، رانت ارزی و غیره تیشه به ریشه این صنعت زده است البته منحصر به پسته نیست و در بسیاری محصولات دیگر هم همین گونه است. در واقع وقتی صادر کننده ما تعصبی روی محصولات صادراتی نداشته باشد و از سوی دیگر با دیگر صادرکنندگان اجماعی نداشته باشند بیشتر از این نباید انتظار داشت. مساله اینجا است که در روسیه ایرانی ها فقط با ایرانی ها رقابت می کنند نه با تجار دیگر کشورها. به عبارت دیگر در اینجا ایرانی فقط هدفش این است که ۵روبل زیر قیمت دیگر صادرکننده ایرانی محصول اش را عرضه کند تا تنها خودش صادر کننده باشد.