در پی این جهش قیمت، مصرف رب گوجه فرنگی در بین عموم مردم کاهش یافت و حتی مردم به طبخ غذاهایی روی آوردند که نیاز به رب گوجه فرنگی نداشت. اما با گذشت مدتی دوباره قیمت رب گوجه فرنگی سیر نزولی به خود گرفت و بهای آن در بازار تعدیل شد و تقریبا به روال منطقی برگشت. اما ظاهرا قصه گرانی رب گوجه فرنگی در سال‌جاری نیز در حال تکرار است و گشت و گذار در بازار از روند افزایشی قیمت این کالا حکایت دارد. به طوری که دوباره طی هفته‌های اخیر شاهد رشد بی‌رویه قیمت رب گوجه فرنگی بوده‌ایم. طبق اعلام اتحادیه بنکداران مواد غذایی، قیمت رب گوجه فرنگی از ابتدای سال‌جاری تاکنون حدود ۶۰درصد افزایش یافته است. اگرچه برخی اظهارات حاکی از آن است که طی هفته‌های گذشته، افزایش قیمت گوجه فرنگی در بازار موجب شده تا قیمت رب گوجه‌فرنگی نیز با افزایش روبه رو شود، اما در واقع عوامل دیگری از قبیل افزایش قیمت مواد مصرفی مانند ورق‌های گالوانیزه، شیشه و کارتن، افزایش قیمت بذر، افزایش دستمزد کارگر، صادرات گوجه فرنگی و همچنین کاهش تولید گوجه فرنگی به علت کم آبی و گرما نیز بر رشد قیمت رب گوجه فرنگی تاثیرگذار بوده و باعث افزایش هزینه تولید رب گوجه فرنگی شده است.
دلایل کاهش تولید گوجه فرنگی
در این میان مسوولان ذی‌ربط درخصوص عوامل اثرگذار بر کاهش تولید گوجه فرنگی می‌گویند: طی دو سال اخیر، قیمت گوجه فرنگی برای تولیدکنندگان توجیه اقتصادی نداشته و همین امر منجر به کاهش چشمگیر سطح زیرکشت و کمبود گوجه فرنگی شده است. به گفته آنها امسال کاهش سطح زیر کشت و به تبع آن افت تولید در واحد سطح، قابل توجه بوده که همین امر منجر به نامتوازنی عرضه و تقاضا و در نهایت افزایش قیمت شده است. پیمان عالمی، سرپرست نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی درخصوص دلایل کاهش تولید گوجه فرنگی معتقد است: طی سنوات گذشته، قیمت گوجه فرنگی جوابگوی هزینه‌های تولید نبوده است. به طوری که در شرایط فعلی کارخانه‌ها هر کیلوگرم گوجه فرنگی را با نرخ ۲ هزار و ۹۰۰ تومان از کشاورز خریداری می‌کنند و با توجه به آنکه قیمت تمام شده بالاتر از این رقم است، عرضه محصول با نرخ فعلی برای کشاورز صرفه اقتصادی ندارد و از این رو رغبتی برای تولید ندارد.
راهکاری برای افزایش تولید
در این میان مسوولان وزارت جهاد کشاورزی و برخی کارشناسان، افزایش سطح زیرکشت را راهکاری برای حل این مساله و تامین گوجه فرنگی در بازار می‌دانند و بر این باورند که از این طریق امکان مدیریت تولید و بازار وجود خواهد داشت. به این معنا که با اجرای کشت قراردادی، تولیدکننده می‌تواند با آسودگی خاطر به تولید ادامه دهد و کشت قراردادی راهی برای تعادل قیمت گوجه فرنگی در بازار است. نکته قابل توجه آن است که در سال‌جاری با وجود کاهش میانگین تولید گوجه فرنگی در واحد سطح، قیمت برای کشاورزان رضایت بخش نبوده است. این در حالی است که به گفته صاحب‌نظران حداقل ۲۰درصد سود برای کشاورز جوابگوی هزینه‌های تولید خواهد بود، اما اختلاف چندبرابری قیمت از مزرعه تا سفره، ناشی از سودجویی واسطه‌ها و دلالان است که متاسفانه این فاصله افزایش چندبرابری قیمت از مزرعه تا سفره تاکنون کنترل و برطرف نشده است. بر اساس این گزارش، عرضه مستقیم کالا و فروش بدون واسطه راهی است که همواره از سوی کارشناسان برای کنترل بازار و پایان دادن به این مشکلات مطرح می‌شود. به عقیده آنها هر از گاهی بازار محصولات کشاورزی از جمله گوجه فرنگی با نابسامانی و آشفتگی روبه‌رو می‌شود که ضرر و زیان تولیدکننده و مصرف کننده‌ها را به همراه دارد، در حالی که با اجرای کشت قراردادی و انعقاد قرارداد کشاورزان با کارخانه‌های تولید رب گوجه فرنگی و اطلاع از قیمت محصول در زمان کشت، دیگر شاهد کمبود یا مازاد محصول نخواهیم بود.
صادرات بی موقع گوجه فرنگی
در همین حال کاهش صادرات گوجه فرنگی به عنوان یکی دیگر از راهکارها برای کنترل قیمت گوجه فرنگی در بازار عنوان می‌شود. در همین رابطه قاسمعلی حسنی، دبیر اتحادیه بنکداران ضمن تایید این موضوع و با اشاره به دلایل افزایش قیمت رب می‌گوید: صادرات این کالا موجب افزایش قیمت در بازار داخل شده است. با توجه به اینکه صادرات سود بیشتری برای تولیدکنندگان نسبت به عرضه در بازار داخلی دارد، تولیدکنندگان تمایل بیشتری نسبت به صادرات این گونه کالاها به خارج از کشور دارند. البته کارشناسان اقتصادی معتقدند با توجه به رقابت‌های شدید در بازار جهانی برای فروش کالا و خدمات، کمتر کشوری بازار صادراتی خود را برای کاهش قیمت‌ها در داخل به رقبا واگذار می‌کند. نایب رئیس کمیسیون اقتصادی اتاق اصناف تهران نیز در این باره می‌گوید: موافقت مسوولان وزارت صمت و وزارت جهاد کشاورزی با صادرات بی‌موقع و بدون کارشناسی، باعث کمیابی گوجه و افزایش قیمت رب گوجه فرنگی شد. ضمن اینکه خشکسالی و سرمازدگی موجب شد تا امسال گوجه فرنگی به اندازه کافی برداشت نشود. حسین مصطفی‌زاده افزود: قیمت رب گوجه‌فرنگی در حالی با رشد ۶۰درصدی مواجه شده است که این افزایش همچنان با سرعت بالایی ادامه دارد و اگر مردم مصرف خود را کنترل نکنند، قیمت آن بیش از این افزایش خواهد یافت.
ممنوعیت صادرات گوجه‌فرنگی بوته‌ای
در چنین شرایطی دبیر سندیکای صنایع کنسرو ایران نیز از دولت خواسته که صادرات گوجه فرنگی بوته‌ای که در کارخانه تبدیل به رب می‌شود را ممنوع کند، اما در عین حال گفته است که تولیدکنندگان با صادرات گوجه فرنگی گلخانه‌ای مشکلی ندارند، چرا که به دلیل گرانی این محصول امکان تبدیل آن به رب گوجه نیست. بنا به گفته سید محمد میررضوی به دلیل اینکه رب گوجه طی سال‌های گذشته افزایش قیمت چندانی نداشته، اکنون گرانی آن بیشتر از سایر محصولات کنسروی خود را نشان داده است. از طرف دیگر سال گذشته به دلیل تمدید مقطعی صادرات، صادرات رب گوجه به درستی انجام نشد و مقدار زیادی رب در کشور ماند. بنابراین انتظار می‌رود صادرات رب گوجه فرنگی ممنوع نشود، چون هم به کارخانه‌ها و هم به کشاورزان لطمه وارد می‌شود. دبیر سندیکای صنایع کنسرو ایران در حالی این مطالب را عنوان کرده است که در حال حاضر صادرات رب گوجه فرنگی آزاد است. ستاد تنظیم بازار در اردیبهشت ماه سال‌جاری، اعلام کرد که صادرات رب گوجه تا اطلاع ثانوی آزاد است. در همین راستا سالانه بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تن رب گوجه فرنگی در کشور تولید می‌شود که ۳۰۰ هزار تن آن به مصرف داخلی می‌رسد و بر اساس آمار جهانی، ایران جزو ۱۰ تولیدکننده اول رب گوجه فرنگی در جهان است.
استمرار و پایداری در تولید
درمجموع، در سال‌جاری کشت گوجه فرنگی تحت تاثیر بازار فروش محصول در سنوات گذشته که مطابق میل کشاورزان نبود، افت چشمگیری را تجربه کرد که نتیجه آن کمبود تولید و عرضه در بازار بود. در مقابل، مازاد تولید محصول هم بازار را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به طور نمونه طی برخی سال‌ها تولید گوجه فرنگی به حدی زیاد بود که ارزش جمع‌آوری محصول را به دلیل پوشش ندادن هزینه‌ها نداشت و درنهایت همین امر ضربه سنگینی را به بخش تولید وارد کرد. به طوری که برای بسیاری از کشاورزان، امکان کشت مجدد وجود نداشت.