سهم ناچیز ایران از بازار جهانی ماکارونی

 

اولین واحدهای تولید ماکارونی در ایران «ایتا ماکارون» و سپس «پارس ماکارون» هستند. اولین کارخانه تولید ماکارونی در ایران با نام «ماکارونی سمیرا» در سال ۱۳۵۶ با دستگاه‌های پیشرفته‌تر شروع به فعالیت کرد. قبل از اتمام جنگ ایران و عراق، هنوز وابستگی به واردات ماکارونی در کشور وجود داشت، به ‌‌‌طوری ‌‌‌که عمده سهم بازار ماکارونی در دست شرکت‌های خارجی بود تا اینکه اولین کارخانه تولید ماکارونی صنعتی در سال ۱۳۷۴ در ایران آغاز به کار کرد و در حال حاضر چند کارخانه بزرگ تولید ماکارونی در کشور در حال فعالیت هستند.

 

بر اساس این گزارش سرانه مصرف ماکارونی در کشور ما در مقایسه با کشورهای اروپایی بسیار پایین است. سرانه مصرف ماکارونی در ایران ۶ کیلوگرم و در کشورهای اروپایی ۲۶ کیلوگرم است. به این دلیل که در ایران برنج همواره جزو نخستین محصولات در سبد کالایی خانوار بوده است، اما در کشورهای اروپایی بیشترین تقاضا برای ماکارونی وجود دارد.  از سوی دیگر طی سال‌های اخیر رشد تورم و کاهش قدرت خرید، موجب کاهش تقاضای مصرف ماکارونی در ایران شده و مصرف کننده‌ها بیشتر به سمت مصرف نان رفته‌اند.

 

در این بین طبق اعلام سید یاسر احمدی عضو انجمن صنفی کارفرمایان و تولیدکنندگان ماکارونی، طی ماه‌های اخیر با افزایش قیمت برنج در کشور، مصرف ماکارونی که از ماده اولیه یارانه ‌‌‌ای یعنی گندم برخوردار است، افزایش یافته و برخی خانواده‌‌‌ها ماکارونی را جایگزین برنج کرده‌‌‌‌اند.

 

درواقع با وجود اینکه همواره قیمت ماکارونی از برنج بیشتر بوده، اما گران شدن یکباره برنج، تقاضای خرید ماکارونی را بیشتر کرده است. اخبار حاکی از آن است که اخیرا سرانه مصرف ماکارونی افزایش یافته و به طور میانگین سرانه مصرف این محصول در کشور به حدود ۷کیلوگرم رسیده است و برخی استان‌‌‌های مناطق محروم نیز دارای سرانه مصرف ۱۰ کیلوگرم هستند.

 

اما در کنار این مصرف پایین ماکارونی، اخیرا به دلیل شرایط نابسامانی که در بخش صنایع و تولید کشور به وجود آمده است، تولید ماکارونی نیز کاهش یافته و به گفته تولیدکنندگان ماکارونی و فعالان این حوزه با کاهش ۵۰‌درصدی تولید ماکارونی طی ماه‌های اخیر مواجه شده‌ایم.

 

بر اساس این گزارش دلایل مختلفی در زمینه این کاهش تولید مطرح است که از جمله آنها می‌توان به خشکسالی، کاهش گندم دروم و افزایش هزینه‌های تولید اشاره کرد.

 

بر اساس این گزارش در حالی که ظرفیت تولید ماکارونی در ایران یک‌میلیون و دویست‌هزار تن است؛ اما تنها حدود ۷۵۰‌هزار تن از این محصول در کشور تولید می‌شود. زیرا هزینه تولید در ایران به دلیل افزایش قیمت مواد بسته‌بندی، حمل‌ونقل و نیروی انسانی بالا رفته است. این میزان تولید نیز مربوط به اسپاگتی، رشته آش، رشته پلو، رشته سوپ و... است که به طور میانگین سالانه ۴۵۰‌هزار تن از آن در داخل کشور مصرف و مابقی صادر می‌شود.

 

تولیدکنندگان ماکارونی با انتقاد از اینکه به‌رغم این افزایش هزینه‌های تولید، قیمت اعلام شده از جانب سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان برای ماکارونی از سال ۹۹ تاکنون تغییری نکرده است، میگویند که در چنین شرایطی تولید صرفه اقتصادی چندانی ندارد و باعث شده تا سهم ایران از بازار جهانی ماکارونی به ۷/ ۰ ‌درصد برسد. این در حالی است که سهم کشوری مانند ترکیه از این بازار حدود ۱۰‌درصد است.

 

طی سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری زیادی در صنعت تولید ماکارونی انجام شده است و ماکارونی ایرانی به کشور‌‌‌های مختلفی نظیر کشور‌‌‌های CIS، کانادا، آمریکا، عراق، افغانستان، آلمان، سوئد و فرانسه صادر می‌شود. با این حال بدیهی است که کاهش اخیر تولید ماکارونی منجر به کاهش صادرات این محصول نیز شده است. درواقع با توجه به مشکلاتی که در شرایط کنونی برای تولید و تامین سرمایه در گردش وجود دارد، تولیدکننده‌های ماکارونی بخشی از بازارهای صادراتی خود را از دست داده‌اند. در کنار این موضوع نوسانات نرخ ارز و افت کیفیت محصولات ایرانی باعث از دست رفتن برخی بازارهای صادراتی، به‌ویژه در عراق شده است.

 

از سوی دیگر، در شرایط کنونی ۲۲ ارگان دولتی و خصوصی برای صادرات در ایران تصمیم می‌گیرند، این در حالی است که در کشورهای دیگر تنها یک ارگان برای صادرات تصمیم‌گیری می‌کند. از این رو صدور مصوبات و دستورالعمل‌های بخشی، صادرات کالاها ازجمله ماکارونی را تحت‌تاثیر قرار داده است.

 

در حال حاضر یکی از چالش‌های اصلی تولید ماکارونی در کشور کمبود گندم دروم است. از آنجا که طی سال‌های اخیر به دلیل سود آوری بیشتر برنج، برخی از مزارع تولید گندم دروم در استان‌هایی مانند خوزستان و فارس تبدیل به شالیزار برنج شده است، تولید گندم مخصوص ماکارونی و صنایع غذایی در کشور کاهش یافته و این صنایع را با مشکل جدی مواجه کرده است. به طوری که آرد ویژه تولید ماکارونی باید از طریق واردات تامین شود.

 

در عین حال گندم یارانه‌ای با نرخ ۲۷۰۰ تومان به ازای هر کیلوگرم برای تولید ماکارونی در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌گیرد که البته میزان اختصاص یافته برای این منظور به اندازه کافی نیست. از سوی دیگر در توزیع این محصول میان کارخانه‌های ماکارونی گاهی اوقات به صورت سلیقه‌‌‌ای عمل می‌شود و شرکت‌هایی که با شرکت بازرگانی دولتی ایران روابط نزدیک‌تری دارند سهمیه بیشتری دریافت می‌کنند. از این رو تولیدکنندگان به اندازه ظرفیت تولید خود نمی‌توانند گندم از دولت خریداری کنند و مجبور می‌شوند تا بخشی از نیاز خود را از بازار آزاد تامین کنند که این امر منجر به بالارفتن قیمت تمام شده ماکارونی می‌شود.

 

در این بین یکی از مباحثی که اخیرا مطرح شده، افت کیفیت ماکارونی است که ارتباط مستقیم با گندم به کار رفته در تولید ماکارونی دارد. میراحمدی، عضو انجمن صنفی کارفرمایان و تولیدکنندگان ماکارونی در این زمینه می‌گوید: نوع گندمی که در حال حاضر به تولیدکننده‌های ماکارونی داده می‌شود، ویژه تولید ماکارونی نیست و ویژه تولید نان است، به همین دلیل کیفیت پایینی برای تولید ماکارونی دارد. به عبارت دیگر، برای تولید آرد ویژه ماکارونی هر کیلو گندم تنها ۳۰‌درصد از آن آرد را تامین می‌کند، اما درباره آردهای معمولی این‌گونه نیست.

 

در چنین وضعیتی مسلما تامین آرد باکیفیت کمک می‌کند تا شرکت‌ها بتوانند تولید محصولات خود را افزایش دهند و ارزآوری بیشتری از طریق صادرات ماکارونی داشته باشند. بر این اساس به عقیده فعالان این حوزه و مسوولان انجمن کارفرمایان و تولیدکنندگان ماکارونی، به طور قطع اختصاص سهمیه گندم وارداتی برای توسعه صادرات می‌تواند یک راه‌حل موثر برای این مساله باشد.