این روزها گمانه زنی در باره کشف قیمت برنج جدید مازندران یکی از موضوعات مورد توجه جامعه است و نکته جالب این که غیر از کشاورزان شالیکار ، سایر بخش های جامعه معتقدند که قیمت این محصول داخلی فنر پرانده است و نگرانند که با افزایش قیمت بیشتر از دسترس بسیاری از مصرف کنندگان طبقه متوسط جامعه خارج خواهد شد.
اگر چه قیمت برنج کیفی مازندران در حال حاضر در بازار خرده فروشی چهار برابر تیر ماه سال گذشته و زمانی است که محصول جدید وارد بازار و کشف قیمت شده بود ، ولی واقعیت این است که اولا قیمت کنونی مبنای اصلی برای کشف قیمت توسط کشاورزان و رزازان نیست و ثانیا بخشی از افزایش قیمت چند مرحله ای را دلالان طی سال گذشته به مصرف کنندگان تحمیل کردند و اکنون نیز به نظر می رسد در حال انجام عملیات روانی برای خارج کردن قیمت گذاری منصفانه برنج داخلی از سوی مبادی ذیربط هستند تا بتوانند با خرید ارزان از کشاورزان ، سود خودشان را تضمین کنند.
تیر ماه پارسال برنج جدید مازندران بین ۲۹ تا ۳۳ هزار تومان کشف قیمت شده بود. این مبلغ بر اساس هزینه های تولید و در نظر گرفتن سود منطقی برای کشاورز کشف و اعمال شد ، اما وقوع چند تحول خارج از اراده کشاورزان از جمله حذف اختصاص ارز نیمایی برای واردات برنج خارجی سبب افزایش قیمت این نوع برنج و بالا بردن قیمت برنج کیفی داخلی در بازار خرده فروشی و سپس عمده فروشی ها و در نهایت توسط کشاورزان شد. البته افزایش نرخ نهاده های کشاورزی در همین بازه زمانی را هم نباید نادیده گرفت ، چون سبب تحریک کشاورزان شد تا وارد زنجیره افزایش قیمت شوند و بتوانند از منافع خودشان دفاع کنند.
به اعتقاد کارشناسان بازار برنج ، افزایش قیمتی که مرداد ماه پارسال برای برنج کیفی داخلی اعمال شد ، برای کشاورزان آورده ای نداشت چون آنها دستکم ۲۰ تا ۲۵ درصد محصولشان را با همان قیمت کشف شده ۲۹ تا ۳۳ هزار تومان فروخته بودند ولی با مشاهده این که حاشیه سود زیادی نصیب رزازان و دلالان شد ، در مرحله بعدی محصولشان را با قیمت حدود ۴۵ هزار تومان به فروش گذاشتند و از این طریق افزایش فواره ای قیمت برنج داخلی شکل گرفت و تا ۶ مرحله پیش رفت و در نهایت قیمت هر کیلوگرم برنج درجه یک طارم محلی و هاشمی را در بازار خرده فروشی طی خرداد ماه جاری به حدود ۱۳۰ هزار تومان رساند.
اصولا کشاورزان برنجکار مازندرانی بر خلاف گذشته ، طی چند سال اخیر محصولشان را یکجا یا دو مرحله ای به فروش نمی گذارند و بسته به نیازشان طی چند مرحله عرضه می کنند. آنها در گذشته به خاطر تاب آوری پایین مالی بیشتر محصولشان را پس از برداشت بلافاصله می فروختند تا بتوانند هزینه های زندگی و کشت و کارشان را تامین کنند و بخش اندکی را هم برای عرضه در روزهای پایانی سال یا اواخر زمستان باقی می گذاشتند.
همین وضعیت سبب شده بود تا عملا بازار برنج داخلی در دست دلالان قرار گیرد و آنها هر ساله دسترنج کشاورزان را با قیمت پایین در فصل برداشت می خریدند و از اواخر پاییز تا پایان بهار سال بعد با افزایش تدریجی و مرحله ای ، هر کیلو برنج را تا چند برابر قیمت خرید وارد بازار می کردند.در واقع در آن سال ها نه تنها کشاورزان برنجکار ، بلکه مصرف کنندگان هم قربانی سودجویی دلالان می شدند و در نهایت این دو گروه زبان انتقاد از دولت باز کرده و دست استمداد برای پایان دادن به این وضعیت دراز می کردند ؛ وضعیتی که طی دهه ۸۰ تا اواسط دهه ۹۰ ادامه داشت و گویی پایانی برای آن متصور نبود.
دست دلالان از سال ۹۴ با اتخاذ برخی سیاست ها از سوی دولت و افزایش آگاهی کشاورزان به یمن تکنولوژی ارتباطاتی و قرار گرفتن فرزندان تحصیل کرده در کنارشان بتدریج از بازار برنج کوتاه شد و حتی سال گذشته که قیمت برنج طی چند مرحله تا چهار برابر افزایش یافت باز هم دلالان تنها برنده این وضعیت نبودند بلکه کشاورزان نیز با عرضه چند مرحله ای محصولشان بخشی از سود ناشی این افزایش قیمت را به جیب زدند.
جنگ روانی برای تقابل تولید کننده و مصرف کننده
تجربه سال گذشته بازار برنج داخلی نشان داد که دیگر دلالان حرف آخر را در این بازار نمی زنند و اگر خلاء یا تحول غیرمنتظره ای رخ دهد ، کشاورزان قادرند منافع خودشان را مدیریت کنند و اجازه ندهند تمامی حاشیه سود نصیب دلالان و رزازان شود. به اعتقاد کارشناسان اقتصادی همین تجربه سبب شد تا امسال دلالان در کنار منفعت‌بران از واردات برنج خارجی زودتر از موعد جنگ روانی با هدف ایجاد حاشیه سود بیشتر برای خودشان در بازار این محصول راهبردی را آغاز کنند ؛ جنگی که این بار قرار است تولید کنندگان را مقابل مصرف کنندگان قرار دهد.
قرار دادن مصرف کننده در برابر تولید کننده در بازار برنج تاکنون سابقه نداشت. همواره جنگ در این بازار میان دلالان با تولید کنندگان بود که در نهایت به بازنده شدن تولید کنندگان می انجامید و مصرف کنندگان هم طرف کشاورز را به عنوان گروه شکست خورده مظلوم می گرفتند. این بار اما ظاهرا تقابل میان تولید کنندگان و مصرف کنندگان در حالی که هنوز برنج جدید وارد بازار نشده ، آغاز شده است و نشانه آن هم حساسیت بیش از حدی است که در جامعه نسبت به قیمت احتمالی برنج جدید داخلی شکل گرفته است.
اینگونه حساسیت نشان دادن نسبت به قیمت احتمالی برنج داخلی بدون توجه به تحولاتی که در بازار تمامی محصولات و مواد غذایی حتی در سطح جهانی رخ داده است ، به نظر مشکوک می رسد چرا که بر خلاف حساسیت موجود ، نرخ برنج داخلی در مقایسه با سایر محصولات ، کالاها و موادغذایی نه تنها بالا نیست بلکه در بدبینانه ترین حالت همتراز است و حتی با یک حساب سرانگشتی و مقایسه تاریخی می توان نتیجه گرفت که این قیمت حتی پایین تر از روند منطقی می باشد.
به عنوان مثال می توان قیمت برنج داخلی را با انواع خارجی آن و یا با قیمت هر کیلوگرم گوشت قرمز مقایسه کرد. برنج داخلی همواره سه تا سه و نیم برابر برنج خارجی قیمت می خورد . در حال حاضر هر کیلوگرم برنج خارجی بین ۳۵ تا ۴۰ هزار تومان است. اگر قیمت برنج داخلی را هر کیلوگرم ۱۲۰ هزار تومان در نظر بگیریم متوجه می شویم که نه تنها گران نیست بلکه حرکت افزایشی آهسته تری از برنج خارجی داشته است.
گوشت بره یکی دیگر از معیارهای مناسب سنجش قیمت برنج داخلی است. اصولا خانواده های مازندرانی از این معیار برای سنجش استفاده می کنند چون دارای تاریخچه حرکت همتراز است. قیمت هر کیلوگرم گوشت بره همواره فاصله ۳۰ درصدی با برنج کیفی مازندران داشت. بر اساس اطلاعات شاخص قیمت مصرف‌کننده، قیمت هر کیلوگرم گوشت بره از ۳۶ هزار تومان در اسفند سال ۱۳۹۶ اکنون به حدود ۲۰۰ هزار تومان رسیده است . اگر قیمت هر کیلوگرم برنج درجه یک طارم مازندران را هم اکنون ۱۲۰ هزار تومان در نظر بگیریم ، فاصله این دو ماده غذایی ۴۰ درصد می شود که نشانگر عقب ماندگی ۱۰ درصدی برنج از گوشت بره است.
انصاف و انتظار
همان گونه که بالاتر گفته شد ، قیمتی که در حال حاضر برای هر کیلوگرم برنج درجه یک کیفی داخلی در بازار وجود دارد ، متاثر از تصمیم کشاورزان نیست بلکه این دلالان و خریداران عمده هستند که از آخرین روزهای باقی مانده تا رسیدن محصول جدید به بازار در حال سوء استفاده هستند. اگر بخواهیم آخرین قیمت برنجی را که کشاورز عرضه کرد در نظر بگیریم ، هر کیلوگرم حدود ۷۰ هزار تومان را باید در نظر داشته باشیم چون آخرین محموله از برنج باقی مانده نزد کشاورز با همین قیمت وارد بازار شد و افزایشی را که از این قیمت به بالا اعمال شده باید حاشیه سود دلالان و خریداران عمده به حساب آورد.
اصولا کشاورزان مازندران هنگام کشف قیمت محصول در آغاز فصل برداشت به چند نکته توجه می کنند تا انصاف را نسبت به مصرف کننده رعایت کرده باشند. هزینه های تولید یکی از این نکات است. علاوه بر این به آخرین قیمت محصول کشت قبل هم نگاه می کند ولی منظورش از آخرین قیمت ، نرخ کنونی بازار نیست بلکه نرخی است خودش در آخرین مرحله محصولش را فروخته بود. در نتیجه می توان انتظار داشت برنجکار مازندرانی امسال در اواخر تیر ماه قیمت حدود ۸۰ هزار تومانی را مبنا کشف قیمت قرار دهد. نکته دیگری که مورد توجه آنهاست ، اعمال افزایش منطقی برای کم کردن اثر تورم بر کشت و کار و زندگیشان است.
اگر این عوامل را مد نظر قرار دهیم ، در صورت جلوگیری از مداخله دلالان می توان انتظار داشت برنج کیفی مازندران امسال در نهایت حتی به قیمت کنونی بازار هم نرسد و پایین تر از این قیمت عرضه شود ولی حساسیت هایی که توسط دلالان در جامعه برای ایجاد تقابل میان مصرف کننده و تولید کننده ایجاد شده ، نشان می دهد که آنها به دنبال به هم زدن تعادل بازار به نفع خودشان هستند و هدفشان هم رساندن وضعیت به جایی است که کشاورز همانند دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ مجبور شود محصولش را بدون رعایت مبانی گفته شده پایین تر از قیمت منطقی وارد بازار کند تا آنها بتوانند با بز خری کردن برنج درجه یک و خالی کردن دست کشاورز ، آن را به قیمت دلخواه به فروش برسانند.
چه خبر از بازار ؟
تازه ترین بررسی میدانی خبرنگار ایرنا از واحد های شالیکوبی مازندران نشان می دهد که هر کیلوگرم برنج طارم محلی و هاشمی کشت اول و دونوچ بسته به درصد شکستگی یا همان داشتن نیم دانه بین ۱۰۵ تا ۱۱۰ هزار تومان خرید و فروش می شود. همین ارقام برنج با همین کیفیت روزهای آخر سال قبل بین ۸۵ تا ۹۰ هزار تومان قیمت می خورد.
هم اکنون طبق اعلام اتحادیه شالیکوبی داران مازندران به طور متوسط در هر شالیکوبی کمتر از ۱۵ تا ۲۰ تن برنج سفید آماده عرضه در انبارها موجود است. با توجه به این که یکهزار و ۵۰ واحد شالیکوبی فعال در استان وجود دارد ، اگر میانگین موجودی هر واحد را ۱۰ تن در نظر بگیریم ، در مجموع حدود ۱۰ هزار تن برنج فقط در این مراکز رسمی موجود است. ارقام برنج همچون طارم صدری و طارم هاشمی که حکم گوشت بره را به لحاظ کیفی دارد تا ۱۱۰ هزار تومان در هر کیلو گرم هم به فروش می رسد ،ضمن این که قیمت های برنج های کیفی پرمحصول نظیر شیرودی و فجر هم به ۶۲ تا ۶۷هزار تومان هم رسید.
یک کارشناس اقتصادی و از دست اندرکاران بازار برنج مازندران با هشدار نسبت به ایجاد حساسیت بیش از حد در مصرف کنندگان در باره قیمت برنج داخلی ، به خبرنگار ایرنا گفت : وجودی چنین حساسیت های قمیتی روی برنج اصلا منطقی نیست و به نظر می رسد عده ای می خواهند روی موج روانی برای رسیدن به منافع خودشان سوار شوند.
دکتر اسماعیل یزدان پناه افزود : برنج کیفی مازندران امسال باید با توجه به هزینه های تولید ۲.۵ تا سه برابر قیمت گذاری اولیه سال قبل توسط شالیکاران به فروش برسد تا تداوم کشت برای کشاورز به صرفه باشد و به دنبال فروش زمین و یا تغییر کاربری نیفتد.
دکتر اسماعیل یزدان پناه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : در دو سال اخیر به دلیل شرایط کرونایی و کاهش مصرف برنج بخصوص برنج های وارداتی در تالارها و رستوران ها ، نرخ تورم نقطه به نطقه هم به قیمت برنج نرسیده است و اگر امسال به دلایل مختلف قیمت برنج به ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان رسید اصلا جای تعجب نیست.
مدیرعامل مرکز بین المللی تجارت و پایانه صادرات برنج ایران مستقر در شهرستان آمل با اظهار این که همواره برنج کیفی دارای مشتری است که عمده آنان قشر متوسط به بالای جامعه هستند، ادامه داد: از نظر من برنج اصلا گران نشد بلکه اگر با دیگر محصولات کیفی از جمله گوشت بره مقایسه شود، قیمت برنج باید بیشتر از این باشد.
وی توضیح داد : در یک مقایسه بسیار ساده می توان اثبات کرد که قیمت برنج داخلی گران نیست چرا که قیمت هر کیلوگرم برنج کیفی طارم در سال ۱۳۹۶ با قیمت دلار سه هزار و ۵۰۰ تومان ، ۱۰ هزار تومان بود. این قیمت در آن زمان نسبت به ارزش پول ملی برای کشاورز و خانوارها راضی کننده بود. حال اگر بخواهیم قیمت برنج داخلی را امسال با دلار ۲۸ هزار تومانی محاسبه کنیم ، اکنون قیمت برنج طارم و هاشمی کیفی شمال به حدود ۸۰ هزار تومان در هر کیلو گرم رسید.
یزدان پناه افزد : به هر حال همواره عده زیادی از مردم کشورمان مصرف کنندگان برنج های خارجی هستند و این نکته نیز مهم است که اختلاف قیمت برنج های خارجی با قیمت برنج های کیفی تولید داخل هم مبنا قرار می گیرد و همواره نرخ این دو نوع برنج با سرعت یکسان به موازات هم حرکت می کرد.
این کارشناس اقتصادی و آگاه به بازار برنج مازندران تاکید کرد: قیمت برنج فعلی بدون محاسبه نرخ تورم سال گذشته است، برنج کیفی شمال می بایست سال قبل که ارز ترجیحی حذف شده بود ، خودش را نشان می داد ، اما به دلیل کرونا و کاهش شدید مصرف برنج خارجی در تالارها که مصرف کنندگان اصلی برنج وارداتی بودند ، اینگونه نشد و با افزایش عرضه برنج های خارجی قیمتب برنج داخلی سرکوب شده بود.
یزدان پناه به اهمیت حفظ زمین های کشاورزی در مازندران اشاره کرد و اظهار داشت : کشاورز هر ساله با نگاه به قیمت محصول و قیمت زمین ، صرفه یا ضرور زیانش را می سنجد و اگر قیمت محصول به صرفه نباشد تصمیم به فروش زمین یا تغییر کاربری می گیرد.
وی بیان داشت : این که این روزها گفته می شود قیمت برنج کیفی شمال تا ۱۵۰ هزار تومان رسیده ، کذب محض است. متاسفانه برخی از رسانه های داخلی به دام تبلیغات رسانه های خارجی می افتند و برخی از مرفعان که برنج کشت دوم را که تولید آن نیز بسیار ناچیز است و ۳۰ درصد بیشتر از برنج های کیفی کشت اول می خرند ، مبنای قیمت برنج قرار می دهند که اصلا درست نیست.
این کارشناس اقتصادی گفت : هم اکنون قیمت گوشت بره نیز در برخی از قصابی ها ۲۸۰ تا ۳۰۰ هزار تومان هم عرضه می شود ولی اینها استثنایی و بسیار کم هستند و اصلا مبنای قیمتی محسوب نمی شوند.
وی افزود : شالیکاران شمال بخصوص مازندرانی ها تنها از طریق فروش محصول برنج خود ارتزاق می کنند و امروز شالیکاران به خصوص فرزندان آنان آشنا به بازار برنج در همه نقاط کشور هستند و محصولشان را طبق قیمت روز و وضعیت عرضه و تقاضا می فروشند ، صد البته قیمت فروش محصولشان را با دیگر اقلام از جمله گوشت و روغن نیز مقایسه می کنند.
سقف و کف احتمالی قیمت برنج جدید
احمد قربانی مدیر یک واحد شالیکوبی در بابل و از آگاهان بازار برنج مازندران هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت : در حال حاضر قیمت برنج طارم هاشمی که البته به لحاظ موجودی در انبار بسیار کم است، حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ هزار توان قیمت می خورد که البته تقاضا هم بندرت وجود دارد.
وی با اظهار این که نشاءکاری در شالیزار های این منطقه به اتمام رسیده و کشاورزان سخت مشغول داشت و در مرحله وجین هستند ، افزود : از آن جایی که اوقات فراغت آنان بیشتر شده است، حضور و گفت و گو های آنان از هزینه تولید بخصوص قیمت های دیگر نشان می دهد که حاضر نیستند محصول امسالشان را طبق روال هر سال با اندک قیمت نسبت به سال قبل بفروشند.
قربانی توضیح داد: معمولا هر ساله قیمت برنج بر خلاف دیگر کالاهای اساسی مطابق نرخ تورم بالا نمی رفته است و از آن جایی که دولت مستقیم در این مقوله با واردات برنج های خارجی بازار را مدیریت می کرده است، کشاورزان در زمان برداشت قیمت محصولشان را حدود ۲۰ درصد بیشتر از سال قبل می فروختند ، اما تغییرات صعودی چند مرحله ای برنج طی سال گذشته تا کنون و افزایش قیمت دیگر کالاها سبب شد تا از هم اکنون قیمت گذاری بالای ۹۰ هزار تومان توسط کشاورزان زمزمه شود.
این کارشناس بازار برنج مازندران تصریح کرد : وقتی اکنون قیمت یک کیلو گوشت راسته بره ۲۲۰ تا ۲۵۰ هزار تومان خرید و فروش می شود، روغن یک لیتری هشت هزار تومانی اکنون به حدود ۸۰ هزار تومان رسید، شالیکاران با همه هزنیه های سرسام آور ، حاضر به فروش محصولش با قیمت پایین نخواهند شد.
قربانی با اظهار این که در باره قیمت گذاری یا کشف قیمت برنج جدید باید به چند نکته توجه داشت ، توضیح داد : اول این که برنج کیفی همواره مشتری خودش را دارد ، دوم این که ارقام طارم صدری ، هاشمی ، فجر و شیرودی که برنج کیفی هستند تا ۹۵ درصد ارقام تولیدی استان های شمالی بخصوص مازندران را تشکیل می دهند و نکته سوم هم این که ذائقه مردم ایران به این ارقام عادت کرده است چون اصلا قابل مقایسه با ارقام وارداتی هندی و پاکستانی نیست و به همین دلایل قیمت برنج های کیفی تولیدی امسال مازندران کمتر از ۹۰ هزار تومان نخواهد بود.
وی با توضیح این که با توجه به بالا رفتن قیمت برنج کیفی تولیدی داخل ، علاوه بر کاهش مصرف برنج در بخشی از خانوارهای ایرانی و حتی مازندرانی ، مصرف برنج خارجی بیشتر خواهد شد ، گفت : قیمت برنج های وارداتی نیز بر اساس قاعده ارز آزاد نسبت به قدرت خرید مردم بالا است و کشاورز هم در تعیین قیمت نگاهی به قیمت این برنج ها خواهد داشت ضمن این که هزینه تولید و هزینه زندگیش را هم در نظر می گیرد.
بر اساس اعلام رسمی سازمان جهاد کشاورزی مازندران در حال حاضر از ۲۱۵هزار هکتار زمین شالیزاری استان که خزانه گیری آن انجام شده است، حدود۲۰۰ هزار هکتار از شالیزار استان نشاکاری شد.