کاهش سطح زیر کشت از آثاری است که به دنبال کاهش تولید و نبود آب در کشاورزی رخ می‌دهد. در شرایط خشکسالی، محدودیت در دسترسی به منابع آبی می‌تواند باعث کاهش سطح زیر کشت گیاهان شود و این پدیده کاملا در مزارع خراسان رضوی این روز ها مشهود و محسوس است.
کاهش کیفیت آب و افزایش شوری و یا سمی شدن آن یکی دیگر از مشکلاتی است که کیفیت محصولات کشاورزی را نزول می دهد و از طرفی کاهش تولید و افزایش قیمت آب در شرایط خشکسالی می‌تواند باعث افزایش هزینه‌های تولید کشاورزی شود.
با تداوم این مشکلات بنا بر نظر کارشناسان وقتی شاهد افزایش هزینه‌های کشاورزی باشیم به تبع آن روستائیان با کاهش درآمد مواجه شده و در نهایت منجر به فقر کشاورزان خواهد شد.
محدودیت کشت به دلیل کمبود آب
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی کمبود آب را یکی از عوامل محدود کننده تولید در زیر کشت بردن اراضی کشاورزی عنوان کرده و می گوید: کمبود و محدودیت در مصرف آب موجب شده تا بسیاری از کشاورزان از کشت محصولات زراعی به سمت محصولات باغی سوق پیدا کنند.
غلامحسین ساربان می گوید: برای استفاده مطلوب و بهینه از منابع آبی باید به سمت کشت های مکانیزه و از همه مهمتر استفاده از سیستم های نوین آبیاری حرکت کنیم و لذا برای رسیدن به این هدف نیاز داریم تا دولت با حمایت مالی از کشاورزان و پرداخت یارانه آن ها را برای بهره مندی از سیستم های نوین آبیاری کمک کند.
وی با بیان اینکه بیش از دو دهه است که خراسان رضوی با پدیده خشکسالی دست و پنجه نرم می کند می افزاید: همین موضوع موجب شده تا بر اثر تاثیر از اقلیم با کشت محول مواجه شویم.
وی محدودیت استفاده از منابع آبی و هم چنین تغیر اقلیم را دو عامل اساسی در کاهش محصولات و هم چنین عامل تغییر الگوی کشت عنوان کرده و می گوید: کشاورزان خراسان الگوی کشت را تغییر داده‌اند و از سمت محصولات زراعی آبی به سمت محصولات باغی رفته‌اند.
تهدید امنیت غذایی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در پاسخ به این سوال که کمبود آب تا چه میزان بر روی الگوی کشت تاثیر گذاشته است اظهار می کند: طبیعی است که این موضوع در نگاه اقتصادی بهره برداران اثر گذار بوده است.
ساربان بیان می کند: بررسی ها نشان می دهد در طی دو دهه اخیر حدود ۲۰۰ هزار هکتار از محصولات زراعی آبی کم شده است.
وی این کاهش کشت را شامل ۱۱۴ هزار هکتار از مزارع گندم، ۱۹ هزار هکتار از مزارع جو، ۳۱ هزار هکتار از مزارع چغندر قند اعلام کرده و ادامه می دهد: کاهش کشت این محصولات به طور حتم در تامین مواد غذایی ما را با مشکل و تهدید مواجه خواهد کرد و لذا باید این تغییر الگوی کشت و کاهش برخی محصولات با دور اندیشی و برنامه ریزی مدون در دستور کار برنامه ریزان و دولتمردان قرار گیرد.
وی در پاسخ به این سوال که محصولات باغی تا چه میزان در مقایسه با محصولات زراعی می تواند انتظارات اقتصادی و درآمدی کشاورزان را برآورده کند بیان می کند: بسته به آب مصرف باید اذعان کرد درآمد ناخالص ما در محصول پسته در یک متر مکعب حدود ۱۰۰هزارتومان، در زعفران ۴۲هزارتومان، گندم ۱۵هزارتومان و در چغندر ۱۸هزارتومان است لذا در حال حاضر منابع آبی و آبی که در اختیار کشاورزان قرار دارد برای نوع کشت و میزان درآمد شاخص تعیین کننده است و همین موضوع کشاورزان را به نوع محصول کاشت شده هدایت می کند.
ساربان اظهار می کند: محدودیت منابع آبی موجب شده تا در قبال کاهش سطح زیر کشت محصولات زراعی اما توسعه باغات با روند چشمگیری همراه شود و لذا مشاهده می کنیم که در حال حاضر سطح باغات پسته خراسان رضوی به ۱۳۱هزار هکتار، زعفران ۹۲هزار هکتار و گیاهان دارویی به ۲۸ هزار هکتار رسیده است.
وی در پاسخ به این سوال که تا چه میزان مزارع استان از فناوری های روز و سیستم های آبیاری نوین مجهز هستند اذعان می کند: در این راستا افزون بر ۲۰۰هزار هکتار از سطوح زیر کشت از این مزیت اسفاده می کنند اما برای توسعه این سیستم ها ضرورت دارد تا دولت با حمایت از کشاورزان این امکان را توسعه بیشتری بدهد.
تاثیر خشکسالی بر تولیدات گیاهی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با شاره به این نکته که ۳۷ درصد سطح زیر کشت دارویی کشور به صورت زراعی در این استان انجام می شود و مقام نخست را در میان سایر استان‌ها داریم ابراز می کند: متاسفانه خشکسالی بر سطح کشت گیاهان دارویی نیز تاثیر گذاسته است و شاهد بیش از ۱۱ درصد کاهش سطح زیر کشت هستیم.
ساربان با اشاره به اینکه سطح زیرکشت محصول استراتژیک زعفران نیز از مجموع ۱۲۱ هزار هکتار سطح زیر کشت زعفران در کشور ۹۱ هزار هکتار و در حدود ۷۶ درصد متعلق به خراسان رضوی تعلق دارد ادامه می دهد: محصول زعفران به شدت تحت تأثیر شرایط اقلیمی به ویژه دمای هوا و بارندگی است لذا از کاهش ۵۰ درصدی سطح زیر کشت زعفران در سال گذشته می توان به عنوان یک فاجعه یاد کرد.
محصول پوک
ابراهیم هاشم آبادی یکی از پسته کاران سبزواری اظهار می کند: امسال گرمای شدید هوا از یک طرف و خاموشی چاه موتورها از طرف دیگر موجب وارد آمدن خسارت فراوان به باغ های پسته شد.
وی اظهار می کند: افزایش دما در ابتدای سال جاری خسارت زیادی به محصول پسته وارد کرد به طوری که پسته پوک یا حالت مغز نیمه خشک به خودش گرفت از طرفی کاهش کیفیت محصول در سال جاری باعث شد که پسته به ارزش واقعی خود به فروش نرسد و این در حالی است که دستمزد ها و هزینه برداشت بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته است.
وی با بیان اینکه متاسفانه دولت چاه موتور ها را با هدف مدیریت منابع آبی و هم چنین کمبود برق در ساعات تنش آبی خاموش می کند به ما می گوید: بلایای طبیعی مانند سرما و تگرگ را شاید نتوان کاری کرد اما با بلایای این چنینی که با دست مسئولان بر سر باغات ما نازل می شود چگونه می توان کنار آمد؟
هاشم آبادی با بیان اینکه برداشت پسته در این منطقه امسال با کاهش محسوس روبرو بوده است به ما می گوید: امسال قطعی برق چاه‌های کشاورزی نسبت به سال گذشته افزایش یافت و روزانه به ۵ تا ۶ ساعت رسید لذا این موضوع برنامه ریزی باغداران را بر هم زد و تبعات آن سال آینده نمایان خواهد شد.
این باغدار سبزواری با اشاره به اینکه تبعات خسارت آور خاموشی چاه موتور ها سال آینده خودش را نشان می دهد به ما می گوید: جوانه‌های گل درختان پسته سال آینده تحت تأثیر خشکسالی امسال خواهد بود و سال آینده نیز با کاهش محصول روبرو خواهیم شد.
وی با بیان اینکه رقم کله قوچی و احمدآقایی بیشترین ارقام کشت شده در این شهرستان را به همراه دار می افزاید: البته سایر رقام پسته مانند کله قوچی، اکبری و یا سفید فیض آباد در سبزوار کاشت می شود اما دو رقم نام برده شده سطح کشت بیشتری در باغات این شهرستان دارد.
رد پای خسارت آب
کشاورزان خراسان رضوی در طی سال های گذشته خسارات بسیاری را متحمل شدن چنانچه که در سال ۱۴۰۰ خشکسالی موجب کاهش ۵۵ درصدی تولید گندم آبی در این استان شد و ۸۰ درصد گندم دیم از دست رفت.
رییس اداره مدیریت بحران و کاهش مخاطرات کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی خسارت های ناشی از خشکسالی را ادامه دار دانسته و می گوید: محصولات کشاورزی در خراسان رضوی با تنش آبی مواجه بوده و این موضوع خسارات بسیاری به مزارع و باغات وارد کرده است.
شال فروشان اظهار می کند: امسال هم به میزان ۳۷۰ هزار هکتار محصولات زراعی خراسان رضوی در سال زراعی جاری از تنش های آبی تاثیر گرفته است.
وی بیان می کند: ۱۸۶ هزار هکتار از باغ‌های استان خراسان رضوی متاثر از خشکسالی است که در این بخش بیشترین خسارت با هفت هزار و ۵۴۰ میلیارد تومان ثبت شده است و بین ۱۵ تا ۳۰ درصد افت محصول را در پی دارد.
وی با اشاره به این که خشکسالی ۱۸ هزار و ۱۵۶ میلیارد تومان به بخش کشاورزی خراسان رضوی خسارت وارد کرده است بیان می افزاید: این میزان خسارت در بخش های مختلف زراعی، باغی، دام و طیور، شیلات، حوزه آب و خاک و زیربنایی سنجش و برآورد شده است.
رییس اداره مدیریت بحران و کاهش مخاطرات کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه در حوزه زراعی پنج هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان خسارت به محصولات وارد شده است می افزاید: بیشترین میزان خسارت در بخش غلات خصوصا کشت دیم با ۸۵ درصد خسارت و کشت آبی نیز با حدود ۳۰ درصد بوده است.
وی ادامه می دهد: این مسوول در جهاد کشاورزی خراسان رضوی بیان کرد: در حوزه دام و طیور نیز به میزان چهار هزار و ۶۱۰ میلیارد تومان خسارت برآورد شده که شامل افت عملکرد حاصل خسارتهای ناشی از کمبود علوفه، آب و تغذیه دامها، ضعف مراتع، کاهش مقاومت نسبت به بیماری در دام، افزایش تلفات و غیره می شود.
وی با بیان اینکه میزان خسارت وارده به حوزه آب، خاک و بخش زیربنایی نیز ۴۳۷ میلیارد تومان برآورد شده است، اظهار کرد: میزان آبدهی قنوات خراسان رضوی رضوی بین ۱۰ تا ۵۰ درصد کاهش یافته است و هزار و ۷۵۰ رشته قنات استان، شامل ۲۵ درصد قنوات نیز دچار خسارت شده اند.
اثرات سوء خشکسالی
اثر خشکسالی بر زندگی روستایی نیز می‌تواند در چندین زمینه مختلف تاثیر گذار باشد. در روستاها به دلیل وابستگی شدید به آب برای کشاورزی و دامداری، در شرایط خشکسالی به طور مستقیم تحت تاثیر قرار می‌گیرند در صورتی که منابع آبی کافی در دسترس نباشد، ممکن است محصولات کشاورزی و دامداری کاهش یابند.
در بسیاری از روستاها، کشاورزی و دامداری دو عامل اصلی در تامین نیازهای مالی مردم هستند. کاهش تولید در این صنایع می‌تواند باعث کاهش درآمد و افزایش فقر در روستاها شود. در شرایطی که کشاورزی و دامداری در روستاها کاهش یابد، بسیاری از مردم ممکن است برای به دست آوردن درآمد بیشتر به شهرها مهاجرت کنند.
خشکسالی می‌تواند باعث کاهش تنوع زیستی، تخریب خاک، کاهش کیفیت آب و افزایش تخریب جنگل‌ها شود. در شرایط خشکسالی، برای تامین آب مورد نیاز برای مصرف روزمره، بسیاری از افراد باید به منابع آب دورافتاده و خطرناکی مثل چاه‌های عمیق، رودخانه‌ها و دیگر منابع آبی ناامن و کثیف نزدیک شوند که این می‌تواند برای سلامت آن‌ها خطرناک باشد.
به طور کلی، خشکسالی می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر زندگی روستایی داشته باشد، کاهش آمار تولید دام، کاهش جمعیت روستایی، کاهش آمار مناطق سبز و افزایش جمعیت شهرنشین برخی از این تاثیرات بودند.