بی اعتمادی کشاورزان به کیفیت کودهای کشاورزی| کمبود و گرانی؛ چالش کلیدی بازار کود

کودهای معدنی یا شیمیایی به طور گسترده ای برای بهبود حاصلخیزی خاک استفاده می شود. به طور کلی، بازار کود از سه ماده مغذی اصلی «نیتروژن، فسفر و پتاسیم» تشکیل شده است که نقش مهمی در رشد گیاهان دارند. از این میان، نیتروژن مهم ترین است و تقریباً ۵۶ درصد از مصرف جهانی مواد مغذی در سال ۲۰۲۰ را به خود اختصاص می دهد. کلسیم، گوگرد و منیزیم نیز به میزان کمتری در کودها استفاده می شود.
از سوی دیگر بر اساس آنچه سایت آماری تحلیلی statista ارائه داده است در سال ۲۰۲۲، روسیه بزرگترین صادرکننده کودهای کشاورزی در جهان بود و ارزش صادرات آن در آن سال تقریباً ۲۰.۶۵ میلیارد دلار بود. از سوی دیگر کشور کانادا با حدود ۱۴ میلیارد دلار، چین با ۱۱.۳۸ میلیارد دلار، ایالات متحده با حدود ۸ و نیم میلیارد دلار، مراکش با حدود ۸ میلیارد دلار، عربستان با حدود ۷ میلیارد دلار در جایگاه دوم تا پنجم از نظر ارزش صادراتی در مدت نامبرده قرار دارند.
ارزش ۱۹۳.۸ میلیارد دلاری بازار جهانی کودهای کشاورزی
ضمن اینکه اندازه کل بازار صنعت جهانی کود در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۹۳.۸ میلیارد دلار آمریکا ارزش گذاری شد که بر اهمیت اقتصادی عظیم صنعت کود و سهم آن در پایداری کشاورزی جهانی تأکید دارد.

 صادر کنندگان برتر کود در سال ۲۰۲۲
با این وجود بحث کودهای کشاورزی در کشور با مسال و حواشی بسیاری همراه است. به طوری که به گفته کارشناسان، توزیع کودهای تقلبی در بازار به شدت رایج است و این امر باعث شده جامعه کشاورزی اعتماد خود را نسبت به کیفیت این محصولات شیمیایی تا حد زیادی از دست بدهد.
محمد رحیم نیازی یکی از فعالان بخش زراعت در خصوص کیفیت کودهای توزیعی در عرصه های کشاورزی می گوید: همانطور که می دانید پایه های برخی کودها مانند فسفات خارجی است که غالبا توسط شرکت خدمات حمایتی وارد می شود و دستگاه های دولتی نظارت دارند و لذا روی کیفیت این محصولات چندان نمی شود نظر داد. با این وجود در بازار برخی شرکت ها یکسری دخل و تصرف ها می کنند و ماده موثره کودهای کشاورزی را کم و زیاد می کنند و سپس توزیع می کند که این مساله ساز می شود.
توزیع کودهایی با ماده موصره کم؛ عامل بی اعتمادی کشاورزان
نیازی با بیان اینکه اعتماد کشاورزان در حوزه کود بسیار کم شده است افزود: در واقع با توجه به اینکه کشاورزان سابقه ذهنی بدی از چند سال قبل دارند که برخی شرکت ها تقلب کردند و برخی کمبودها نیز در این حوزه هست به این معنا که ماده موثره کم به کودها اضافه می شود لذا کشاورزان ما در این بخش مشکوک هستند. از این بابت درخواست ما این است که وزارت جهاد کشاورزی یک استاندارد خاصی را تعریف کند و در توزیع و اعطای گواهی به این محصولات نیز نظارت کند.
وی ادامه داد: در واقع در خواست ما از وزارتخانه این است که از شرکت های معتبر حمایت کنند و همچنین شرکت هایی که تقلب کرده اند را کنترل کنند. به این معنا که باید مرتب توسط وزارت جهاد مخصوصا توسط «مراکز خدمات» جهاد کشاورزی که شبکه خدمات رسانی به کشاورزان در نقاط مختلف کشور هستند و کارشناسان پهنه دارند کیفیت کودهای توزیعی بین کشاورزان رصد شود. پیشنهاد ما این است یکی از وظایفی که برای این کارشناسان پهنه تعریف شود پیگیری بحث کود باشد؛ یعنی وقتی کشاورز کشت را انجام می دهد نمونه گیری کنند و شرکتی که کود خود را به کشاورز داده را بر اساس کد اقتصادی و شناسه شرکت شناسایی کنند و رصد کنند.
اریتره، مراکش و سوریه؛ تولید کننده با کیفیت ترین کودهای کشاورزی
نیازی افزود: مساله اینجا است که این کارشناسان پهنه می توانند کود مصرفی در مزارع را برای آنالیز تجزیه ای بفرستند و با توجه به نتایجی که به دست می آید مبنای قضاوت و ارزیابی بهتری داشته باشیم و مبنای قضاوت همین آنالیزها باشد.
این فعال بخش زراعت همچنین در خصوص کشورهای تولید کننده با کیفیت ترین کودهای کشاورزی نیز گفت: در واقع کشورهایی که پایه کودی فسفات دارند مثل «اریتره، مراکش و سوریه» که منابع فسفاتی برای کود شیمیایی مصرف می شود بسیار غنی است، تولید کننده با کیفیت ترین کودهای کشاورزی محسوب می شود.
نیازی گفت: پایه ها از خارج وارد می شود اما مساله اینجا است که کود خالص توزیع نمی شود و یکسری ترکیبات مواد غیر موثره و افزودنی ها هست که محصول را حجیم می سازد و باید به این پایه اضافه شود؛ یعنی کود با افزودنی ها مخلوط می شود و به صورت گرانول بعد توزیع می کنند که این توسط شرکت ها کم و زیاد می شود. البته درصد ترکیب ها و افزودنی ها توسط شرکت تولید کننده مشخص می شود. فقط باید وزارت جهاد کشاورزی این ها را کنترل کند اما چون به طور عام در کودهای شیمیایی، کودهای ریزمغذی و در سمومی که از خارج می آید پای منافع تولید کننده ها در میان است و لذا ترکیباتی که اعلام می کنند برخی مواقع ناخالصی دارد وزارت جهاد باید کنترل داشته باشد به خصوص اینکه ارز بخشی را دولت تامین می کند.
بر اساس این گزارش علاوه بر کیفیت یکی دیگر از موارد پیرامون کود بحث قیمت ها است و نیازی در این خصوص می گوید: به طور کلی ما دو مشکل اساسی داریم یکی کمبود و دیگری گرانی کودها است. آن در هم در شرایطی که الان محصولات کشاورزی به قیمت پایین خریداری می شود در حالی که برای تولید این محصولات از کود و سموم گران استفاده می کنند. مساله اینجا است که یکی از ارکان توسعه و افزایش عملکرد کشاورزی تغذیه است اما برای تغذیه محصولات کشاورزی از یکسو کمبود داریم و از سوی دیگر با گرانی مواجه هستیم و کشاورزان نقدینگی برای تامین این محصولات را ندارند.