به گفته این فعالان مسوولان به‌عنوان متولی اصلی در امر فرهنگ‌سازی مقصر هستند. این عده اعتقاد دارند در گذشته با وجود آسیاب‌های آبی و بادی و نانوایی‌های سنتی، کل فرآیند تولید نان به شیوه سنتی و به دور از هرگونه تکنولوژی انجام می‌شد؛ اما امروز با وجود کارخانه‌های مدرن و تولید صنعتی آرد همچنان در نانوایی‌ها به شیوه سنتی پخت می‌شود.
به نظر کارشناسان این حوزه، دلیل این رشد نامتوازن و ناکامی در صنعت نان بی‌توجهی دست‌اندرکاران به تشکل‌ها و پیشکسوتان این صنعت است. البته تصمیمات ضد و نقیض و ناتمام سال‌های اخیر در صنعت نان نیز مزید بر علت شده است. به گفته این کارشناسان دولت دهم با هدف صنعتی شدن تولید نان، واحدهای ۲۰تنی احداث کرد که روزانه ۲۰تن آرد را به ۲۶تن نان تبدیل می‌کرد. این واحدها که قرار بود تمام‌اتوماتیک باشند در شهرهایی احداث شدند اما مورد استقبال قرار نگرفتند. برای مثال در آمل، ساری و ابهر که مجوز دریافت کرده بودند بازار فروش نیافتند و واحدهای تاسیس‌شده مورد استقبال مصرف‌کنندگان قرار نگرفت؛ البته پایین بودن دستمزد کارگر در ایران نیز به ناکامی فعالیت این واحدهای صنعتی دامن زد.
این کارشناسان در ادامه به تفصیل می‌گویند نان صنعتی به‌دلیل هزینه‌های بسته‌بندی، حمل‌ونقل و آرد، بهبوددهنده و ...گران‌تر از نان‌های سنتی هستند و افراد کمتری از آنها استفاده می‌کنند. بنابراین هزینه تمام‌شده این نان‌ها بیشتر و قدرت خرید مردم پایین است. اما مشکل مهم‌تر تولیدکنندگان، تامین آرد است که به‌دلیل وجود رقیب سرسختی به نام نان سنتی و تفاوت فاحش قیمت آن با نان‌های صنعتی سبب شده است همیشه کفه ترازوی حمایت‌های دولتی به طرف نان سنتی سنگینی کند.
به هر روی با وجود اینکه نان صنعتی در کشورهای دنیا از جایگاه بسیار بااهمیتی برخوردار است، اما در کشور ما هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است. با گذشت بیش از یک دهه از آغاز به‌کار واحدهای تولیدی نان صنعتی در کشور، امروزه بسیاری از این واحدها به جای اینکه بتوانند کسب‌وکار خود را توسعه و در این مسیر به کار خود ادامه دهند، از چرخه فعالیت در این عرصه حذف شده‌اند. این در حالی است که در موقعیت‌های حساس از قبیل بروز بحران‌ها، نان صنعتی است که می‌تواند تامین‌کننده نیاز عموم جامعه باشد؛ همان‌طور که در دوران شیوع کووید-۱۹ بسیاری از خانوارها به خرید و مصرف نان‌های صنعتی روی آوردند. اما سوال این است که اکنون چرا تولید نان صنعتی در ایران به صرفه نیست و چه عواملی سرمایه‌گذاری در این صنعت را از انتفاع خارج کرده است؟
بی توجهی به وعده‌ها
در این راستا مرتضی میثمی‌فرد، رئیس هیات‌مدیره شرکت تک‌نان جنوب در برنامه «ایران‌فود» در پاسخ به این سوالات گفت: تولید نان در کشور شامل دو قسمت نان صنعتی و نان سنتی است. تولید نان سنتی از دیرباز در همه جا بوده؛ اما از سال۱۳۸۶ در دولت احمدی‌نژاد مصوبه‌ای ابلاغ و در پی آن امکاناتی ایجاد شد که واحدهای نان صنعتی راه‌اندازی شود. با توجه به مشوق‌هایی که در این زمینه ارائه شد، واحدهای بسیاری در زمینه تولید نان صنعتی راه‌اندازی شدند که البته با توجه به شرایط نامناسبی که بعدها پیش آمد، کسانی که وارد این صنعت نشدند، کار عاقلانه ای کردند؛ چون متاسفانه دولتمردان به وعده‌های داده‌شده پایبند نبودند. از جمله اینکه قیمت آرد واحدهای صنعتی باید با نرخ آرد نانوایی‌های سنتی یکسان باشد؛ یا نرخ بیمه کارکنان باید مانند نانوایی‌ها باشد؛ نه مانند کارخانه‌ها؛ واحدهای صنعتی از معافیت برخوردار باشند و... اما متاسفانه از این صنعت حمایت نشد؛ درحالی‌که اگر حمایت می‌شد، امروز به این نقطه نمی‌رسید که بسیاری از کارخانه‌ها ورشکسته شوند یا سرمایه خود را از دست بدهند.
نبود حمایت از صنعت نوپای نان
وی ادامه داد: تعداد معدود واحدها از جمله «تک‌نان جنوب» هم که در این صنعت باقی مانده‌اند، به‌دلیل بیش از نیم‌قرن تجربه فعالیت در صنعت غلات و آرد و ماکارونی بوده است. در سال۷۳ بنیان تک‌ماکارون گذاشته شد که در آن زمان تقریبا ثبات اقتصادی در کشور حاکم بود و امور ما پیش رفت. اما طی سال‌های اخیر با توجه به جهش شدید نرخ ارز و هزینه‌هایی که از محل واردات تجهیزات و...متحمل شدیم، زحمات زیادی در این مسیر متحمل شدیم. این در حالی بود که در چنین شرایطی، دولت هم حمایتی از صنعت نوپای نان صنعتی نکرد. از این رو به دنبال تبلیغات کاذب فروشندگان ماشین‌آلات خارجی، بسیاری به آن سمت رفتند. اما کسانی که تجربه صنعت و تولید را داشتند، با گام‌های شمرده‌تری پیش رفتند و سعی کردند خسارت کمتری ببینند.
دلایل کاهش مصرف نان صنعتی
میثمی‌فرد با بیان اینکه متاسفانه اکنون توجهی به صنعت نان نمی‌شود و بسیاری از تولیدکنندگان متضرر شده‌اند، افزود: اگر از نان صنعتی حمایت می‌شد، چه بسا امروز این صنعت مسیر دیگری را طی می‌کرد. نکته جالب اینکه در کنار نبود حمایت، در امور صنعت دخالت هم می‌کنند. به‌طور نمونه ناگهان نرخ ماده اولیه اصلی یعنی آرد صنف و صنعت را تا ۲۰برابر افزایش دادند. به دنبال افزایش نرخ آرد، قیمت این محصولات بسیار بالا رفت و مصرف آنها کاهش یافت؛ درصورتی‌که همه اقشار تا پیش از آن توان خرید این محصولات را داشتند.
غفلت از ظرفیت نان صنعتی
این تولیدکننده نان صنعتی با بیان اینکه در تمام دنیا نان سنتی هم به صورت ماشینی تولید می‌شود، تشریح کرد: در دوران شیوع بیماری کرونا بسیاری از افراد به خرید نان صنعتی روی آوردند تا نان بهداشتی و بسته‌بندی‌شده مصرف کنند یا در زمان وقوع سیل خوزستان یا زلزله کرمانشاه، نان صنعتی پاسخ‌گوی نیاز این مناطق بود. بدیهی است که در چنین بحران‌هایی، سرعت و میزان تولید نان صنعتی بسیار بالاتر از نان سنتی است و می‌تواند به راحتی نیاز کشور به نان را تامین کند، با این حال تاکنون کسی به این صنعت گرانبها ارج و قرب لازم را ننهاده است. به گفته وی، سرمایه‌گذاری سنگینی در واحدهای تولیدی نان صنعتی انجام گرفته و ماشین‌آلات موردنیاز با صرف هزینه‌های کلان وارد کشور شده، درحالی‌که راه‌اندازی این واحدها در کشور ما با این وضعیت مقرون به صرفه نیست.
لزوم یکسان‌سازی قیمت آرد
میثمی‌فرد با تاکید بر اینکه مانند کشورهای پیشرفته باید قیمت آرد که در اختیار واحدهای تولید نان قرار می‌گیرد، یکسان باشد، افزود: فرضا قیمت هر کیلوگرم آرد برای نانوایان ۸۰۰تومان و برای ارگان‌ها ۱۲۰۰تومان است ولی برای نان صنعتی این قیمت تا ۱۶هزار تومان هم می‌رسد! این روند ناشی از یک ناهماهنگی یا ندانم‌کاری است یا دلایلی دارد که ما از آنها آگاه نیستیم؛ اما به هر حال با این سیاستگذاری‌ها از پیشرفت صنعت نان در کشور جلوگیری می‌شود. سرمایه‌گذاران ناگزیر تا یک نقطه‌ای امکان سرمایه‌گذاری در این صنعت دارند و از یک جایی به بعد، به‌دلیل محدودیت سرمایه قادر به تامین هزینه‌ها برای ادامه فعالیت نخواهند بود و باید از محل حاشیه سود و درآمد، بتوانند این صنعت را توسعه دهند و پیش ببرند.
وی با بیان اینکه دولت هر سال قیمت خرید گندم از کشاورزان را تعیین می‌کند که به نظر من قیمت خوبی است، ادامه داد: اما متاسفانه در حوزه فروش قیمت آرد چندنرخی است؛ مانند قیمت ارز که چندنرخی است و در کشور چهار پنج نوع قیمت ارز داریم؛ در آرد هم به همین ترتیب است و با چهار پنج نوع قیمت آرد مواجهیم که این امر تشتت به‌وجود می‌آورد و سلامتی جامعه را نشانه می‌گیرد. به همین جهت اگر به نانوایی‌ها مراجعه کنید، می‌بینید که سرشان شلوغ است؛ به این دلیل که می‌توانند نان را ارزان‌تر از ما در اختیار مصرف‌کننده قرار دهند؛ چراکه آرد با قیمت ارزان‌تر از واحدهای صنعتی در اختیار آنها قرار می‌گیرد؛ از سوی دیگر هزینه بسته‌بندی پرداخت نمی‌کنند و هزینه پلاستیک را هم از مصرف‌کننده‌ها می‌گیرند.
شیوه‌نامه تولید نان کامل به کجا رسید؟
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» اخیرا شیوه‌نامه تولید نان کامل از طرف وزارت صمت ابلاغ شده است. میثمی‌فرد در پاسخ به اینکه ارزیابی شما از این شیوه‌نامه چیست، گفت: در خوزستان سازمان غذا و دارو جلسه‌ای را برگزار کرد و طی یک برنامه واحد تولیدی ما را برای تولید نان کامل انتخاب کرد که در این راستا ما آرد کامل را از کارخانه گرفتیم. اما مساله این است که در تولید آرد دو خط وجود دارد. خط اول سبوس درشت را جدا می‌کند و خط دوم سبوس‌های ریز و نرم را جدا می‌کند. جداسازی سبوس‌های درشت مقدور و الزامی است؛ چون آلوده است و به لحاظ سلامتی قابل اطمینان نیست. اما از سبوس‌های ریز می‌توان چشم‌پوشی کرد. مدعی هستند که سبوس‌گیری ۵درصد است؛ درحالی‌که به عقیده ما ۵درصد امکان ندارد و باید حدود ۷ تا ۸درصد سبوس‌گیری انجام شود تا آرد کامل به‌دست بیاید. وی ادامه داد: با این حال، هنوز نه نرخی، نه ابلاغیه‌ای و نه بخشنامه‌ای در این زمینه اعلام یا صادر شده و تا این لحظه عملیات اجرایی در تولید نان کامل صورت نگرفته است.
ذخیره آرد ناکافی است
حال این سوال مطرح است که چه میزان از آرد مصرفی تولید نان صنعتی در داخل تولید می‌شود و چه سهمی از آن وارداتی است؟ رئیس شرکت تک‌نان جنوب در این‌باره توضیح داد: خوشبختانه در سال گذشته برداشت محصول گندم در حد مطلوبی بود و به نظر می‌رسد که در سال جاری نیز از محصول خوبی برخوردار باشیم. البته ذخیره‌سازی نداشتیم؛ درحالی‌که هم دولت و هم بخش خصوصی به دنبال نهضتی که در سال‌های قبل ایجاد شد، سیلوسازی گسترده را برای ذخیره گندم انجام دادند؛ اما سیلوها پر نشد. وی هشدار داد: از این رو اگر بحرانی پیش بیاید، شاید ذخیره آرد به اندازه کافی نباشد. کشور ما حداقل برای ۶ماه باید ذخیره آرد داشته باشد که به نظر من چنین ذخیره‌ای وجود ندارد. از طرفی وقتی که محصول برداشت می‌شود، همان موقع نمی‌توان گندم تازه را آسیاب و به آرد تبدیل کرد. به این معنا که گندم تازه باید دو سه ماه باقی بماند تا قوام بگیرد و قابل استفاده باشد.
میزان واردات گندم چقدر است؟
وی ادامه داد: ما تقریبا حدود ۱۲میلیون تن مصرف داریم که حدود ۱۰میلیون تن از آن برای نان سنتی مصرف می‌شود و ۲میلیون تن نیز برای نان‌های فانتزی و صنف و صنعت به‌کار می‌رود. درواقع کشاورزان ما در حدود ۱۲میلیون تن آرد در کشور تولید می‌کنند و به دولت تحویل می‌دهند؛ از این بابت جای نگرانی نداریم اما تا جایی که اطلاع دارم، ذخیره آن‌چنانی و مطمئن در کشور نداریم. این فعال صنعت نان ادامه داد: به نظر می‌رسد در حال حاضر میزان واردات گندم به کشور کاهش یافته است و واردات آرد تنها در حدود دو، سه یا چهار میلیون تن از روسیه انجام می‌شود که آن هم جنبه ذخیره‌سازی دارد.
وضعیت نامناسب تولید گندم در دنیا
وی با اشاره به وضعیت تولید گندم در کشورهای دنیا بیان کرد: در شرایط کنونی به خاطر وضعیت جوی نامناسبی که در تمام دنیا به وجود آمده است، کشورهای هند، آرژانتین و حتی آمریکا با کسری گندم مواجه شده‌اند. در اوایل دهه۵۰ شمسی کشورهای آمریکا، کانادا و استرالیا جزو اولین فروشندگان گندم در دنیا بودند و هنوز کشورهایی مانند روسیه، اوکراین و آلمان وارد فروش گندم نشده بودند. اما اکنون وضعیت جوی به‌گونه‌ای شده است که کشورهایی مانند آمریکا و استرالیا گندم مازاد برای فروش ندارند. میثمی‌فرد خاطرنشان کرد: از این رو امروزه بازار فروش گندم در دنیا در دست روسیه است و روسیه است که این بازار را در اختیار دارد. از این رو کل آرد وارداتی ما از روسیه تامین می‌شود. سابق بر این از اوکراین نیز آرد وارد کشور می‌شد که اکنون به نظر نمی‌رسد امکان خرید آرد و واردات آن از اوکراین را داشته باشیم.