1. واکنش سخنگوی دولت به خاموشی‌ها
هفته گذشته فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، در برنامه‌ای تلویزیونی اظهار کرد که دولت به دلیل آلودگی‌های ناشی از مازوت‌سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان تصمیم به توقف استفاده از مازوت گرفته است. او همچنین پیشنهاد کرد که به‌جای تولید “سم” برای عموم، “خاموشی منظم” جایگزین شود.
تصویر 1: نمودار درصد آلودگی‌ها در نتیجه مازوت‌سوزی و رشد مصرف در سال‌های اخیر.
هرچند مسئولان دولت چهاردهم تلاش دارند تا خاموشی‌های فعلی را به دلیل عدم مصرف مازوت و حفظ سلامتی مردم توجیه کنند، اما بررسی آمارهای موجود نشان می‌دهد که این ادعا با واقعیت تطابق ندارد.
2. تاریخچه مصرف مازوت در دولت‌های گذشته
طبق آمار وزارت نفت (تصویر 1)، بیشترین رشد مصرف مازوت در نیروگاه‌ها مربوط به سال 1399 و در دوران دولت دوازدهم بوده است که 36 درصد رشد داشت. در دولت سیزدهم، این روند کاهش یافت و مصرف مازوت به حدود 4 تا 5 درصد از کل تولید برق کشور رسید.
تصویر 2: مقایسه روند رشد مصرف مازوت در سال‌های اخیر.
تصویر 3: کاهش 17 درصدی مصرف مازوت در سال 1402 نسبت به سال 1401.
این کاهش در مصرف مازوت می‌توانست به جلوگیری از بحران خاموشی‌ها کمک کند و این سوخت را به تدریج از سبد انرژی نیروگاه‌ها حذف کند.
3. آمار ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها
وزیر نفت در اظهارات اخیر خود به کمبود گازوئیل نیروگاه‌ها اشاره کرده و آن را عامل اصلی خاموشی‌ها دانسته است. او گفته که ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها در 5 ماهه نخست سال جاری 45 درصد کاهش یافته است.
تصویر 4: مقایسه میزان ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها در سال‌های مختلف و تأثیر آن بر عملکرد نیروگاه‌ها.
اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که مخازن گازوئیل نیروگاه‌ها در شهریور 1403 به میزان 1.8 میلیارد لیتر بود که اگرچه نسبت به سال 1402 کمتر است، اما در سطحی مشابه سال‌های گذشته قرار دارد.
4. تخلیه مخازن گازوئیل در دولت چهاردهم
یکی از دلایل اصلی مشکلات انرژی در پاییز امسال، کاهش ذخایر گازوئیل و تخلیه سریع این مخازن است. از شهریور 1403 تا آبان‌ماه، میزان پرشدگی مخازن گازوئیل نیروگاه‌ها از 50 درصد به 35 درصد کاهش یافته است.
تصویر 5: روند تخلیه مخازن گازوئیل نیروگاه‌ها از شهریور تا آبان 1403.
تصویر 6: آمار مصرف روزانه گازوئیل در نیروگاه‌ها و تغییرات آن در سه ماه اخیر.
این تخلیه ذخایر در شرایطی اتفاق افتاده که در دولت سیزدهم میزان تحویل گازوئیل به نیروگاه‌ها بیشتر بوده و حتی در پنج ماهه نخست سال 1403 نسبت به سال 1402، 24 درصد افزایش داشته است.
5. تأثیر گرمای تابستان بر مصرف برق
افزایش شدید مصرف برق در تابستان امسال، ناشی از گرمای بی‌سابقه، موجب شد که ناترازی انرژی کشور بیشتر از سال‌های گذشته شود. این افزایش مصرف باعث شد که میزان نیاز به سوخت مایع برای تولید برق 2 میلیارد لیتر بیشتر از سال 1402 باشد.
تصویر 7: افزایش ناترازی برق و نیاز به سوخت مایع در تابستان 1403.
این امر نیز یکی از عوامل اصلی کاهش ذخایر گازوئیل در نیروگاه‌ها و بروز خاموشی‌ها بود.
6. علت کمبود گاز: ناترازی انرژی
یکی از عوامل اصلی مشکلات تأمین سوخت برای نیروگاه‌ها، کمبود گاز در کشور است. به‌ویژه در تابستان 1403 و به‌طور عمومی در زمستان‌های آینده، ناترازی گاز از وضعیت فصلی به وضعیت دائمی تبدیل خواهد شد.
تصویر 8: برآورد میزان ناترازی گاز در سال‌های آینده.
این ناترازی باعث می‌شود که بخش بزرگی از نیروگاه‌ها مجبور شوند از سوخت‌های مایع مانند گازوئیل و مازوت استفاده کنند.
7. نتیجه‌گیری: دولت و بحران انرژی
بررسی وضعیت کنونی نشان می‌دهد که بحران خاموشی‌ها در پاییز نه تنها ناشی از عدم مصرف مازوت بلکه به دلیل مشکلات ساختاری در تأمین سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها، به‌ویژه گازوئیل، به وجود آمده است. تخلیه ذخایر گازوئیل و عدم مدیریت صحیح منابع انرژی می‌تواند بحران‌های مشابهی را در آینده ایجاد کند.
تصویر 9: تحلیل وضعیت انرژی کشور و پیشنهادات برای بهبود مدیریت بحران.
به‌نظر می‌رسد که دولت چهاردهم باید به‌طور فوری برنامه‌هایی برای بهینه‌سازی مصرف سوخت در نیروگاه‌ها، به‌ویژه در زمستان 1403، و حل ناترازی‌های انرژی اتخاذ کند.
این مطلب به‌طور جامع به بررسی عوامل مختلف ایجاد خاموشی‌ها و بحران انرژی در پاییز 1403 پرداخته است. با توجه به کاهش ذخایر گازوئیل و ناترازی انرژی، واضح است که دلیل خاموشی‌ها نه‌تنها به دلیل استفاده از مازوت، بلکه به‌خاطر کم‌کاری در مدیریت منابع انرژی و سوخت‌های مایع است. پیشنهاد می‌شود که دولت با ایجاد سیاست‌های بهینه‌سازی انرژی، از بحران‌های مشابه در آینده جلوگیری کند.
