گندم یک کالای اساسی است که نقش بسیار مهمی در سبد تغذیه جامعه دارد و خودکفایی در آن بسیار اهمیت دارد. سالانه حدود ۲۵۰ تا ۲۲۰ میلیون هکتار گندم در دنیا کشت و از این سطح به طور متوسط سالانه ۸۰۰ میلیون تن گندم برداشت می‌شود. این محصول بالاترین و بیشترین سطح زیر کشت و تولید محصولات کشاورزی در جهان را به خود اختصاص داده است. گندم در جهان به طور متوسط حدود ۲۰ درصد از انرژی و پروتئین مردم جهان را تامین می‌کند. در ایران نیز به طور متوسط طی ۳۰ سال گذشته سطح زیر کشت گندم حدود ۲ میلیون هکتار گندم آبی و ۴ میلیون هکتار گندم دیم بوده است و از این سطح بین ۱۲ تا ۱۵ میلیون تن تولید گندم انجام می‌شود. در ایران به طور میانگین ۴۰ درصد انرژی و ۴۴ درصد از پروتئین مردم از گندم تامین می شود و به همین دلیل برنامه‌های خودکفایی گندم همیشه سرلوحه برنامه‌های وزارت جهادکشاورزی بوده است.
قانون خرید تضمینی با هدف حمایت از نظام تولید و ترغیب کشاورزان به کشت محصولات استراتژیک (گندم، برنج، جو، ذرت، چغندرقند، پنبه، دانه‌های روغنی، چای، سیب‌زمینی، پیاز و حبوبات) در دهه ۶۰ به تصویب رسید و بر اساس آن در صورتی که کشاورز نتوانست محصول خود را در بازار آزاد با قیمت مناسب بفروشد، در این صورت دولت با نرخ تضمینی، خریدار این محصولات خواهد بود. از میان محصولاتی که مشمول خرید تضمینی می‌شوند شرایط گندم و چغندرقند متفاوت‌تر است، زیرا خریدار و عرضه‌کننده اصلی این دو محصول دولت است اما کم‌توجهی به اجرای سیاست‌های حمایتی از خرید گندم در سال‌های نخست دهه ۹۰ موجب شد قیمت خرید گندم در دو سال ثابت بماند و در سال‌های بعدی این دهه قیمت این محصول به صورت جزئی افزایش پیدا کند. در سال زراعی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ با اینکه میزان تولید گندم قابل توجه بود، اما قیمت خرید کیلویی ۵۰۰۰ تومان در نظر گرفته شد و دولت فقط توانست چهار میلیون و ۳۰۰ هزار تن گندم از گندمکاران تحویل بگیرد.
نرخ خرید تضمینی گندم امسال چند است؟
اما در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ ورق برگشت و سیاست‌های حمایتی مدنظر شورای قیمت‌گذاری قرار گرفت و این شورا قیمت تضمینی خرید گندم را کیلویی ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان اعلام کرد؛ این موضوع گندمکاران را تشویق کرد که محصول خود را به دولت بفروشند و در نتیجه خرید تضمینی در آن سال از مرز هفت میلیون تن عبور کرد که جهش ۵۵ درصدی را نسبت به مشابه سال گذشته تجربه کرد.
میزان تولید گندم از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ از ۹ میلیون تن به ۱۵ میلیون تن رسیده و پرداخت امسال دولت به گندمکاران حدود ۲۲۰ هزار میلیارد تومان بوده است که به گفته مدیران وزارت جهاد کشاورزی حمایت از کشاورزان برای تولید تداوم خواهد داشت. همچنین قیمت گندم امسال به ۲۰ هزار و ۵۰۰ تومان رسید و این افزایش قیمت باعث خودکفایی شده است. ۱۱ میلیون و ۹۸۳ هزار تن خرید تضمینی گندم انجام شده که خوزستان، کردستان و گلستان سه استان برتر در این زمینه هستند. تا یکم مهر ماه ۱۱ میلیون و ۹۷۵ هزار تن خرید تضمینی گندم صورت گرفته که نسبت به مدت مشابه سال گذشته یک میلیون و ۶۳۴ هزار تن معادل ۱۶ درصد رشد نشان می‌دهد.
حالا در شرایطی قرار داریم که بر اساس این مصوبه قیمت خرید تضمینی گندم برای سال آینده در ازای هر کیلوگرم 20 هزار و 500 تومان تعیین شد. حتی اگر تاخیر در پرداخت مطالبات گندمکاران که هر ساله رخ می‌دهد را نیز نادیده بگیریم، نرخ مشخص شده نارضایتی بسیاری از کشاورزان و گندمکاران را به همراه داشته است.
نرخ خرید تضمینی گندم کم است
عطاالله هاشمی - رئیس بنیاد ملی گندم کاران ایران - در گفت‌وگو با ایسنا، درباره نرخ مشخص شده، اظهار کرد: این نرخ تعیین شده برای زمانی است که قیمت دلار حداکثر ۵۷ هزار تومان بود، اما در حال حاضر دلار از زمان تعیین آن نرخ حداقل ۳۰ درصد افزایش داشته و این درحالی است که تمام امور وابسته به دلار و قیمت آن است. به نظر من نرخ منطقی خرید تضمینی گندم حداقل ۲۴ هزار تومان است.
وی تاکید کرد: درصورتی که حمایت از کشاورز صورت نگیرد و کشاورز مورد توجه واقع نشود و نرخ خرید تضمینی پایین باشد، راندمان کاهش می‌یابد و کشاورز دیگر به سمت کاشت و برداشت گندم نمی‌رود. باید از این خودکفایی صورت گرفته و کشاورزان مراقبت و حمایت شود. تا سال گذشته قیمت‌ها نسبتا خوب بود و خریدها هم تقریبا به خوبی انجام می‌شد، اما قیمت‌ها با توجه به شرایط فعلی قابل قبول نیست و پایین است. برای تداوم شرایط تولید سال گذشته و این خودکفایی باید از کشاورزان حمایت شود.