در حال حاضر، بیش از ۸۴٪ صادرات ایران تنها به ۵ کشور (چین، عراق، امارات، ترکیه و هند) اختصاص دارد. این تمرکز بالا، اقتصاد کشور را در برابر بحران‌های اقتصادی، سیاسی یا حتی تغییرات تقاضا در این کشورها آسیب‌پذیر می‌کند. به عبارتی، اگر یکی از این کشورها دچار بحران شود، اقتصاد ایران به شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
درس‌هایی از کشورهای موفق در صادرات:
بررسی نمونه‌هایی مانند ترکیه، مالزی و حتی کشورهای تک‌محصولی مانند قطر و شیلی نشان می‌دهد که تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی، نه تنها امکان‌پذیر است، بلکه یک ضرورت برای تاب‌آوری اقتصادی است.
ترکیه: ۵۲٪ صادرات خود را به بیش از ۲۰۰ کشور انجام می‌دهد و هیچ مقصدی بیش از ۱۰٪ از صادرات این کشور را به خود اختصاص نمی‌دهد.
مالزی: با صادرات ۳۵۰ میلیارد دلاری، ۳۰٪ از صادرات خود را به بیش از ۲۰۰ کشور ارسال می‌کند.
قطر: با وجود اقتصاد وابسته به نفت، صادرات خود را به ۱۰ کشور اصلی متنوع کرده است.
چالش‌های پیش روی ایران:
تمرکز بالا در صادرات: بیش از ۷۶٪ صادرات غیرنفتی ایران به ۵ کشور محدود شده است.
وابستگی به کالاهای خاص: تغییر در ساختار اقتصادی کشورهایی مانند عراق (یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان سیمان ایران) می‌تواند به کاهش تقاضای این کالاها منجر شود.
کاهش قدرت چانه‌زنی: وقتی تنها چند کشور مقصد صادراتی هستند، در مذاکرات سیاسی و اقتصادی، دست ایران بسته‌تر خواهد بود.
راهکار چیست؟
تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی: باید به دنبال گسترش روابط تجاری با کشورهای بیشتری باشیم.
توسعه محصولات صادراتی: تمرکز بر تولید محصولات متنوع و با ارزش افزوده بالا می‌تواند به گسترش بازارها کمک کند.
استفاده از تجربیات موفق: کشورهایی مانند ترکیه و مالزی نشان داده‌اند که تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی، امنیت اقتصادی را افزایش می‌دهد.
