سهم عامل تنش سرما و یخبندان نسبت به دیگر عوامل تهدیدکننده در زیربخش‌های زراعی و باغی، وزن بسیار زیادی دارد و پهنه‌ی وسیعی از حاصل‌خیزترین مناطق تولیدی کشور و قسمت عمده‌ی محصولات اقتصادی مهم کشور هر سال در معرض تهدید تنش سرما و یخ‌زدگی هستند.
«ایوب ایرانی‌فام» معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی اظهار کرد: ارقام مختلف یک گونه از نظر تحمل در مقابل یخبندان بطور قابل ملاحظه‌ای با هم تفاوت دارند.
وی افزود: در برخی حالت‌ها گیاهان به سادگی از خطر یخبندان نجات می‌یابند، برخی گیاهان که طول عمر کوتاهی دارند یا به اصطلاح زودرس هستند می‌توان آنها را برای حفظ و حراست از سرمای بهاره دیرتر کاشت.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی درباره‌ی مزایای کشت زودهنگام گفت: کشت زودهنگام از هر نظر مزیت دارد. بطور مثال کشت زودهنگام به کشاورز اجازه می‌دهد تا محصول خود را پیش از بارش باران و یا وقوع سرما به خوبی برداشت کند.
ایرانی‌فام خسارت‌های وارده بر اثر سرمازدگی و یخ‌زدگی را برگشت‌ناپذیر دانست و ادامه داد: در مناطق سرد و نیمه سردسیری مزارع و باغ‌ها در معرض آسیب و عوارض ناشی از سرمای زمستانه هستند بطوری‌که با کاهش دمای هوا و رسیدن آن به درجات زیر صفر، عارضه‌ی یخ‌زدگی به وقوع می‌پیوندد که خسارت‌های وارده در اغلب موارد برگشت‌ناپذیر نیست.
وی با بازگو کردن کاهش میزان تولید در هوای زیر صفر درجه افزود: هنگامی که دمای هوا از صفر درجه پایین‌تر رود، گیاهان حساس آسیب می‌بینند و میزان تولید آنها تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
«سعدالله اسکندری»، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی به ایسنا گفت: مصرف کودهای حیوانی به‌ویژه در سایه‌انداز درختان سبب ایجاد گرما و کاهش سرما می شود.
وی افزود: مصرف کودهای پتاسه در فصل رویش مقاومت گیاهان به سرما را افزایش می‌دهد.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی تصریح کرد: تحمّل دماهای پائین برای گیاهانی که با مقادیر بهینه و متعادل عناصر غذایی رشد می‌کنند به اثبات رسیده است.
اسکندری با عنوان کردن زمان مناسب هرس ادامه داد: درختان 4 تا 6 هفته پیش از یخ زدگی شدید در زمستان باید هرس شوند، امّا پس از وقوع یخبندان می‌توان هرس سبک انجام داد.
وی یادآور شد: هرس شدید در اواخر تابستان و اوائل پائیز با تحریک رشد مجدّد گیاه و تولید شاخه‌های جوان و آبدار سبب کاهش مقاومت درخت به سرما می‌شود.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی درباره‌ی شیوه‌ی دیگر برای مقابله با سرمازدگی در باغ گفت: کُپه‌کاری خاک در اطراف پوست تنه درخت روش موثری برای حفاظت درختان جوان در برابر سرما و یخبندان است و باغداران باید آگاه باشند که بلافاصله پس از خطر یخ‌زدگی این کپه‌ها را حذف کنند.
اسکندری افزود: پیوند زدن گیاهان روی پایه‌های مقاوم به سرما از راه‌های تاثیرگذار برای مقابله با سرما برای درختان است.
«کامران یوسفی‌راد»، مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا افزود: در مناطقی که خطر یخبندان وجود دارد، خاک‌هایی که بتوانند طی روز حرارت زیادی را ذخیره کنند و در شب آن را پَس دهند برای رشد محصولات ایده‌آل است.
وی افزود: خاک‌هایی که به مرور زمان حرارت کمی را ذخیره کرده یا حرارت را به آهستگی به سطح زمین منتقل می کنند طی شب سطح زمین زودتر و بیشتر سرد می‌شود.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی گفت: عمق نوسانات حرارتی در خاک خوب بیشتر است این عمق اغلب برای یک خاک مطلوب حدود نیم متر است.
یوسفی‌راد درباره‌ی ویژگی‌های خاک خوب گفت: خاک خوب اندوخته‌ی حرارت زیادتری را در لایه‌های ضخیم‌تر دارد، بدین جهت در شب‌ها می‌تواند انتقال حرارت بیشتری را به طرف سطح خاک ادامه دهد و سرعت اُفت درجه حرارت را کاهش دهد.
وی یادآور شد: خاک بد مثل خاک‌های آلی یا کوددار شب‌ها خیلی سرد می‌شوند، چون این نوع خاک‌ها بر اثر تشعشع، حرارت خود را زودتر از دست داده و حرارت کمتری از اعماق زمین دریافت می‌کنند.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی با اشاره به تشدید خطرات یخبندان در خاک‌های پوشیده از علف هرز اظهار کرد: خاک پوشیده از علف‌های هرز نیز خطرات سرما و یخبندان را تشدید می‌کند، چون این نوع پوشش‌ها خواه زنده یا مرده لایه‌ای با قابلیت هدایت حرارت کم و ظرفیت حرارتی کمتر در بالای سطح خاک ایجاد و امکان ذخیره‌ی حرارتی در روز و آزاد کردن حرارت تشعشعی را در شب مشکل‌تر می‌کند.
یوسفی‌راد درباره‌ی تأثیر رنگ خاک در افزایش و کاهش خطر یخبندان گفت: رنگ خاک عامل دیگری در افزایش یا کاهش خطر یخبندان است به‌شکلی که خاک‌های تیره می‌توانند حرارت بیشتری را در خود ذخیره کنند در نتیجه قادرند که در شب حرارت بیشتری را از دست بدهند. خاک‌های روشن‌تر بیشتر انرژی مفید خورشید را در طول روز منعکس و در شب خطر یخبندان را افزایش می‌دهند.
بر اساس این گزارش، خسارت عارضه‌ی سرمازدگی و یخ‌زدگی روی گیاهان مختلف اعم از گیاهان زراعی، باغی، گلخانه‌ای، زینتی، دارویی، جنگلی و مرتعی دیده می‌شود. این خسارت روی جوانه‌ها، شکوفه‌ها، سرشاخه‌ها، برگ‌ها، میوه‌ها به‌ویژه در اوایل رشد و برخی مواقع حتی روی شاخه‌ها و تنه‌ها نیز می‌تواند اتفاق بیفتد.
منابع اطلاعاتی کاربردی و ساده‌ای وجود داشته باشد که بتواند زارعان و باغداران را برای مقابله با این مشکل یاری دهد.
گزارش: امیر مسعود طایفه سلطانخانی
ایسنا