کلزا؛ سرمایه ای مغفول در خراسان شمالی

جالب است اگر بدانیم که اکنون بیش از 90 درصد نیاز کشور به دانه های روغنی خوراکی از طریق واردات تأمین می شود؛ نقیصه ای که از چند سال پیش داد کارشناسان و دلسوزان را درآورده و سبب شده تا برنامه ریزی هایی هر چند اندک با هدف خودکفایی در تولید روغن های خوراکی در کشور صورت گیرد.

در این میان یکی از گیاهانی که با توجه به شرایط آب و هوایی ایران، کاشت آن برای تأمین دانه های روغنی مورد توجه قرار گرفته؛ گونه کلزا است، نیاز کم به آب، پتانسیل عملکرد بالا، کشت تناوبی با زارعت گندم و جو، کنترل بیماری ها، آفات و علفهای هرز مزارع، سازگاری با شرایط اقلیمی متفاوت و ... برخی از مزایای کاشت گونه کلزا به شمار می روند.

در خراسان شمالی با وجود این که سالیانه بیش از 310 هزار هکتار اراضی زراعی زیر کشت گونه های مختلف گیاهی می رود و افزون بر یک میلیون و 200 هزار تن انواع محصولات کشاورزی از این اراضی برداشت می شود؛ اما تأمین آب مورد نیاز برای این زراعت همواره یکی از دغدغه های کشاورزان و مسؤولان خراسان شمالی محسوب می شد؛ دغدغه ای که اگر یک سال آسمان بر زمین بخیل شود؛ روزگار کشاورزان غالبا محروم این استان را سیاه می کند.

نکته قابل تأسف آن که فارغ از این بخل چند ساله آسمان بر زمین در یک دهه اخیر که میزان تولید محصول در اراضی دیم خراسان شمالی را به حد نگران کننده ای کاهش داده، سیستم آبیاری اراضی آبی این استان نیز سنتی بوده و به هیچ عنوان کارآیی لازم را ندارد.

مشکلات موجود در بخش سیستم آبیاری اراضی کشاورزی خراسان شمالی بحث مفصلی می طلبد که در این مقال نمی گنجد اما آن چه مورد نظر این گزارش است؛ توسعه راه چاره های مواجهه با خشکسالی ها و کم آبی ها در وضعیت فعلی است؛ راه چاره هایی که علاوه بر این که در زمره برنامه های کوتاه مدت برای مبارزه با کم آبی قرار دارند می توانند نقش قابل توجهی نیز در برنامه دراز مدت بهبود وضعیت کشاورزی خراسان شمالی و عبور این بخش از سنتی به صنعتی ایفا کنند.

مطابق آن چه که در مورد مزایای کاشت گونه کلزا بیان شد؛ توسعه کشت و کار این گونه در خراسان شمالی می تواند بخشی از مشکلات موجود در این زمینه را مرتفع کند؛ مسأله ای که از چند سال پیش در دستور کار مسؤولان جهاد کشاورزی استان قرار گرفته و شماری از کشاورزان نیز از آن استقبال کرده اند، اما اثرگذاری ملموس این تلاش در گرو توسعه این تفکر و ترویج بیش از پیش کشت گونه کلزا در اراضی کم بازده خراسان شمالی و در عین حال تأمین نیازهای پایه ای و تکمیلی کشت این گونه در استان است.

در روزهای اخیر برداشت کلزا در خراسان شمالی در سطح هزار و 100 هکتار از اراضی زیر کشت این گونه آغاز شده و پیش بینی می شود که از این سطح حدود هزار و 700 تن محصول برداشت شود؛ اگر چه کارشناسان و مسؤولان جهاد کشاورزی استان معتقدند این سطح کشت و میزان برداشت می تواند تا چندین برابر افزایش یابد.

توسعه کشت کلزا گامی در جهت مهار کم آبی در خراسان شمالی

محسن گوهری، کارشناس ارشد تولیدات گیاهی در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد گونه کلزا و مزایای کاشت آن در اراضی کشاورزی خراسان شمالی، می گوید: کلزا گیاهی علفی، با دوره رشد یک ساله و ارتفاع بوته 50 تا 170 سانتیمتری است که ساقه آن راست، منشعب و تقریبا مدور بوده و ریشه عمودی این گیاه در شرایط مناسب تا عمق 80 سانتیمتری خاک و حتی بیشتر نفوذ می کند.

به گفته وی عمق نفوذ و گستردگی ریشه گونه کلزا نقش مهمی در مقاومت گیاه به خشکی دارد به گونه ای که ریشه عمیق آن می تواند به لایه های زیرین آب دسترسی پیدا کند.

گوهری اضافه می کند: برگ های کلزا در مرحله اولیه رشد بیضی شکل و دارای دمبرگ هستند اما در مراحل بعدی، برگها نوک تیز و تا حدودی به ساقه چسبیده می شوند.

این کارشناس ارشد کشاورزی اظهار می کند: گلهای کلزا زرد رنگ و گل آذین آن خوشه ای بوده و غلاف پنج الی 10 سانتیمتری این گیاه دارای 15 الی 40 عدد دانه روغنی کروی شکل با وزن هر دانه 3.5 الی پنج گرم است.

وی در ادامه با اشاره به شرایط آب و هوایی خراسان شمالی کاشت این گیاه را یکی از راهکارهای مبارزه به خشکسالی و کم آبی در استان ذکر و اضافه می کند: کلزا می تواند در تناوب با زراعت گندم و جو قرار گرفته و از فشار بیماری ها، آفات و علفهای هرز بکاهد و علاوه بر این دارا بودن تیپهای بهاره، زمستانه و حد واسط امکان کشت این گیاه را در شرایط متفاوت اقلیمی شهرستان های مختلف خراسان شمالی فراهم می کند.

گوهری می گوید: این گونه در کشت پاییزه نیاز به آبیاری کم دارد و امکان استفاده از نزولات آسمانی پاییزه و زمستانه در کاشت آن وجود دارد، همچنین کلزا دارای پتانسیل عملکرد بالا بوده و درصد روغن آن 40 الی 45 درصد است که به نسبت سایر دانه های روغنی درصد بالایی به شمار می رود.

به گفته وی علاوه بر این کلزا پس از روغن کشی منبع مناسبی برای تامین کنجاله مورد نیاز دام و طیور محسوب می شود.

نبود کارخانه روغن کشی و خروج خام تمامی دانه های روغنی از خراسان شمالی

مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار می کند که در این استان سالانه حدود هزار و 100 هکتار زیر کشت کلزا می رود و از این سطح نیز حدود هزار و 700 تن دانه روغنی برداشت می شود.

مهدی ملکشی ارقام کلزای کشت شده در کشتزارهای استان را از نوع اکاپی، لیکورد، طلایه و هایولا عنوان می کند و می گوید: قسمت اعظم محصول تولیدی کلزا در خراسان شمالی مربوط به شهرستان مانه و سملقان است.

وی اظهار می کند: با این وجود تمامی کلزای تولیدی در خراسان شمالی به علت نبود کارخانه روغن کشی از استان خارج می‌شود و علی رغم این که خراسان شمالی ظرفیت راه اندازی کارخانه روغن کشی را دارد؛ متاسفانه تاکنون سرمایه گذاری برای ایجاد چنین کارخانه ای در استان اقدام نکرده است.

ملکشی با اشاره به این که علاوه بر کلزا در خراسان شمالی گیاهان دیگری با منشاء دانه‌های روغنی شامل آفتاب گردان، پنبه، گلرنگ و کنجد نیز کشت می‌شود، اضافه می کند: در مجموع سالانه 15 هزار هکتار از عرصه های کشاورزی خراسان شمالی زیر کشت این گیاهان با منشاء دانه های روغنی می رود و از این سطح بیش از 70 هزار تن انواع دانه های روغنی برداشت می شود.

وی عنوان می کند: این حجم از تولید در کنار برنامه های سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی برای توسعه کاشت گیاهان با دانه های روغنی در استان، راه اندازی یک واحد کارخانه روغن کشی در استان را بسیار مقرون به صرفه می کند.

ملکشی با اشاره به این که ستاد کشت دانه های روغنی در سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی تشکیل شده است، می گوید: این سازمان با برنامه ریزي های مناسب سعی می کند با حمایت از کشاورزان سطح زیر کشت دانه های روغنی در استان علی الخصوص کلزا را افزایش دهد.

وی یکی از این حمایت ها را خرید تضمینی محصول کلزای کشاورزان استان می داند و می افزاید: امسال با توافقی که با سازمان تعاون روستایی استان صورت گرفته؛ کلزای تولیدی با قیمت تضمینی هر کیلوگرم هزار و 900 تومان از کشاورزان خراسان شمالی خریداری می شود.

خرید تضمینی کلزا از کشاورزان خراسان شمالی

مدیر سازمان تعاون روستایی خراسان شمالی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، از آغاز خرید تضمینی کلزا در استان خبر می دهد و می گوید: امسال پنج مرکز خرید وابسته به اتحادیه ها و شرکتهای تعاون روستایی برای خرید این محصول راه اندازی شده است.

علیرضا توسلی نیا با بیان این که مراکز مزبور در شهرستانهای شیروان، اسفراین، جاجرم و مانه و سملقان اقدام به خرید تضمینی کلزا از کشاورزان خراسان شمالی می کنند، می افزاید: فعالیت این مراکز تا اواسط مرداد ماه و پایان فصل برداشت کلزا ادامه دارد.

به گفته وی نرخ مصوب خرید هر کیلوگرم کلزا با افت ناخالصی دو درصد و رطوبت 10 درصد هزار و 900 تومان است.

توسلی نیا یادآور می شود: پارسال 203 تن دانه روغنی کلزا به صورت توافقی از کشاورزان خراسان شمالی خریداری شد، در حالی که میزان تولید این محصول در استان هزار و 700 تن بود و کشاورزان بخش اعظم محصول تولیدی خود را به مراکز خصوصی و با قیمت هایی به نسبت مناسب تر فروخته اند.

لزوم توجه و حمایت بیشتر کاشت کلزا

سازگاری مناسب با شرایط آب و هوایی خراسان شمالی و کم آبی در این استان، سوددهی بالا، تامین مواد اولیه تولید روغن خوراکی در کشور و خودکفایی در این زمینه و کشت تناوبی کلزا با غلات از جمله مزایایی توسعه کشت این گونه گیاهی در خراسان شمالی به شمار می رود.

در این میان راه اندازی صنایع تکمیلی از جمله کارخانه روغن کشی، تأمین کمباین مورد نیاز برای جمع آوری کلزا، شناسایی و معرفی و ترویج ارقام پرمحصول کلزا در خراسان شمالی، حمایت از کشاورزان کلزا کار با ارائه تسهیلات و بیمه محصولات آنها و ... از جمله راه کارهایی است که می تواند زمینه توسعه کشت این گونه ارزشمند در خراسان شمالی را فراهم و از طرف دیگر نیز سهمی در کاهش واردات این مواد و خودکفایی کشور ایفا کند.