روغنی که به ناحق آبروی دامداران را ریخت

براساس هدفگذاری صورت گرفته در برنامه چهارم توسعه، هر ایرانی باید سالانه 165 کیلوگرم شیر بنوشد، این میزان جدای از مصرف سایر فرآورده‌های لبنی است اما متأسفانه شهروندان ایرانی در این زمینه تنبلی به خرج می‌دهند و البته از آن طرف هم بابت این تنبلی هزینه‌های بالایی پرداخت می‌کنند. چنان چه به آمارهای اعلام شده درباره انواع بیماری‌های استخوانی، نداشتن دندان‌های سالم و از همه مهم‌تر، پوکی استخوان توجه شود، نوشیدن شیر اهمیت خود را بیش از پیش نشان می‌دهد. متأسفانه سن ابتلا به بیماری پوکی استخوان که از آن به بیماری خاموش یاد می‌شود در ایران بین سن 50 تا 55 سالگی بوده در حالی که ابتلا به این بیماری در کشورهایی که لبنیات بیشتری مصرف می‌کنند، بالای 75 سال است.

برای دستیابی به عدد ابتدای مطلب یعنی مصرف سرانه 165 کیلوگرم شیر، ایجاد گاوداری‌های صنعتی از سال 1363 در دستور کار قرار گرفت. چنان چه به 15 سال قبل از آن بازگردیم، احداث دامداری‌های صنعتی و استفاده از گاوهای اصیل از سال 1348 آغاز و البته به تعداد محدودی در استان‌های مختلف راه‌اندازی شد که این تعداد گاوداری نیاز کشور را تأمین نمی‌کرد طوری که 80 درصد نیاز جمعیت 36 میلیون نفری کشور به مواد لبنی در سال 1357 از خارج تأمین می‌شد. در آن زمان انواع پنیر، کره و شیرخشک وارد شده و تعداد محدودی کارخانه هم شیرخشک‌ها را به فرآورده‌های لبنی تبدیل می‌کردند.

پس از انقلاب و براساس اصل 43 قانون اساسی که دولت موظف شد کشور را در زمینه تولید مواد غذایی به خودکفایی برساند، کارهای کمی و کیفی خوبی آغاز شد. در همین‌باره برای ایجاد گاوداری‌های صنعتی در سال 1363، یک گله 3 هزارتایی شناسنامه‌دار گاو هلشتاین اصیل از کانادا وارد و به عنوان گله‌های مادری شروع به کار کردند. این واردات از سوی وزارت کشاورزی وقت صورت گرفت و گاوها در برخی گاوداری‌های بخش خصوصی و گاوداری‌های تحت مدیریت بنیاد مستضعفان و جانبازان نگهداری و تکثیر شدند. گاوهای مورد استفاده دامداران برای تولید شیر خام در ایران از 3 نژاد «بومی، دورگ و اصیل» هستند که با روش تلقیح مصنوعی و استفاده از اسپرم‌ گاوهای اصیل روی گاوهای بومی، کار دورگ‌گیری انجام شده است.

این کار به آن دلیل انجام شد که گاوهای بومی، شیر اندکی داشتند اما پس از دو رگ شدن، سالانه 7 تا 8 درصد تولید شیر رشد کرد. این میزان تا آنجا پیش رفت که در سال 1387، کارخانجات لبنی قادر به دریافت شیر خام تولیدی نبودند و آنها را پس زدند. این عمل ضربه سنگینی به تولیدکنندگان زد و انگیزه را از آنها گرفت طوری که توسعه این صنعت از سال 1388، کاهش پیدا کرد. گسترش گاوداری‌های صنعتی کشور برای اینکه پاسخگوی مصرف سرانه 165 کیلوگرم مردم باشد تا آنجا جلو آمد که امروز ظرفیت تولید شیر خام به 12.5 میلیون تن در سال رسیده اما چون تقاضایی در این سطح از سوی مصرف‌کنندگان وجود ندارد، میزان شیر تولیدی بیش از مصرف داخلی بوده و مازاد آن صادر می‌شود.

مدیرعامل اتحادیه مرکزی دامداران ایران میزان تولید سالانه شیر خام را بیش از 9 میلیون تن ارزیابی می‌کند. سعید سلطانی سروستانی در گفت و گو با «تسنیم» با اشاره به 17 هزار و 500 واحد گاوداری صنعتی فعال در کشور از نگهداری بیش از یک میلیون و 500 هزار رأس گاو اصیل شناسنامه‌دار در این گاوداری‌ها خبر می‌دهد که از این تعداد، حدود 530 هزار رأس آن گا‌وهای مولد هستند و سالانه بیش از 6 میلیون تن شیر تولید می‌کنند. همچنین 3 میلیون تن شیر نیز در روستاها و گاوداری های سنتی تولید و به بازار عرضه می شود.

بنا به اظهار سلطانی سروستانی جمعیت گاوی کشور حدود 8 میلیون و 700 هزار رأس است که به ازای هر 100 رأس گاو، 4 نفر اشتغال مستقیم و به همین میزان نیز اشتغال غیرمستقیم دارد. او درباره میزان نیاز صنعت دام و طیور کشور به علوفه می‌گوید: سالانه به حدود 60 میلیون تن علوفه نیاز است که 40 میلیون تن آن مواد خشری شامل یونجه، کاه و ذرت علوفه‌ای از داخل تامین می‌شود. علاوه‌بر این به حدود 20 میلیون تن هم مواد متراکم شامل دانه ذرت، جو، کنجاله سویا و... برای همه جمعیت دام و طیور کشور مورد نیاز است که از این میزان، 13 میلیون تن آن در داخل تولید و 7 میلیون تن آن باید وارد شود.

او افزایش قیمت نهاده‌های دامی در سال جاری نسبت به سال 1392 را در حدود 80 تا 120 درصد بسته به نوع خوراک دام اعلام می کند و می گوید از آنجا که این نهاده‌ها، 70 درصد هزینه های دامدار را تشکیل می‌دهد، شیرخام هم گران تولید می شود. به گفته سلطانی سروستانی هم اکنون قیمت هر کیلوگرم شیرخام برای دامدار یکهزار و 465 تومان تمام می‌شود که دامداری های صنعتی شیرخام درجه یک با 3.2 چربی را به قیمت هر کیلوگرم 1075 تومان و دامداری های سنتی به قیمت هر کیلوگرم 956 تومان در دامداری به کارخانجات تحویل می دهند. البته شرکت پشتیبانی امور دام به منظور حمایت از گاوداران در برخی از استان‌ها، نهاده‌ها را ارزان‌تر از بازار آزاد در اختیارشان قرار می‌دهد.

در حال حاضر کشور ایران با رکورد متوسط تولید 12 تن شیر برای هر رأس گاو در مقام پنجم دنیا قرار دارد که این رتبه در سال 1365 بالغ بر 17 بود. این رتبه از نظر کیفی است چراکه متوسط تولید هر گاو شناسنامه دار در شبانه روز بالغ بر 34 کیلوگرم است. حال چنان چه از نظر کیفیت شیر تولیدی مقایسه‌ای با کشور هند به عنوان اولین تولید‌کننده شیرخام در دنیا صورت گیرد، همه چیز روشن می‌شود.

مدیرعامل اتحادیه مرکزی دامداران ایران با اشاره به سفر خود به کشور هند، می‌گوید: در مراکز جمع‌آوری شیر در هند، حتی یک دستگاه شیرسردکن وجود ندارد و شیرها بدون سرد شدن به کارخانجات حمل می‌شوند. در حالی که اکنون چندین سال است که تمام مراکز جمع‌آوری شیر ایران به دستگاه‌های شیرسردکن تجهیز شده و علاوه بر این شیرها در بدو ورود به مرکز، آزمایش و سپس تا 4 درجه خنک شده و پس از آن هم به وسیله تانکرهای استریل دوجداره به کارخانجات حمل می‌شوند.

سلطانی سروستانی در پاسخ به پرسش «تسنیم» درباره وجود و اندازه بارمیکروبی در شیرهای خام تولیدی کشور، از تولید شیرهایی با بارمیکروبی حدود10 هزار خبر می‌دهد و تصریح می‌کند که بیشتر گاوداری‌های صنعتی ایران شیرخام با بارمیکروبی زیر صدهزار تولید می‌کنند در حالی که بارمیکروبی شیرهای تولیدی در اروپا حدود صدهزار است. به تأکید او و با توجه به خنک شدن شیرها در بدو دوشیده شدن در گاوداری‌های صنعتی و خنک کردن آنها در مراکز جمع‌آوری و حمل کاملا بهداشتی، هیچ نگرانی در این باره وجود ندارد.

سلطانی سروستانی اعتقاد دارد آنچه مهم است جلوگیری از انتقال بیماری‌های مشترک میان دام و انسان از جمله سل و بروسلولز (تب مالت) بوده که در این باره سازمان امور دامپزشکی به طور مرتب روی گاوداری‌ها نظارت داشته و کار واکسیناسیون به موقع انجام می‌شود.

او به شهروندان اطمینان می‌دهد شیرخام تولیدی در ایران به مراتب از شیرخشک وارداتی از نظر کیفیت، طعم و مزه بهتر است و شایسته نیست شهروندان از فرآورده‌های تولید شده با شیر خشک استفاده کنند. چنان که از کارخانجات نیز درخواست شده در صورت استفاده از شیر خشک به منظور پایین آوردن قیمت تمام شده محصولات لبنی خود، حتما روی ظروف عبارت «تولید شده با شیرخشک» را درج کنند. سلطانی سروستانی با اشاره به اهمیت مصرف شیرخام از عرضه مستقیم شیرخام در تهران خبر می‌دهد و به شهروندان این نوید را می‌دهد که در آینده نزدیک مراکز عرضه این فرآورده بدون واسطه راه‌اندازی می‌شود.

قابل بیان است میزان سرمایه‌گذاری صورت گرفته در صنعت دامپروری کشور پس از نفت در رتبه دوم قرار دارد و امروز برای راه‌اندازی یک گاوداری صنعتی در صورت فراهم بودن زمین و آب لازم، به ازای هر رأس گاو، 10 تا 12 میلیون تومان سرمایه نیاز است. این در حالی است که اکنون 2.5 میلیون تن از ظرفیت‌ها گاوداری‌های کشور خالی است. واحدهایی که صاحبان آن با سرمایه خویش و استفاده از تسهیلات بانکی، آنها را راه‌اندازی کرده‌اند. شایسته است با توجه به کیفیت بالای فرآورده‌های لبنی ایرانی به دلیل ذائقه‌پسندی منحصر به فردی که در دنیا دارند، از این صنعت حمایت ویژه شود.

در این میان برخورداری از 2 بازار مهم صادراتی عراق و افغانستان را نباید فراموش کرد چراکه در سال 1393 بالغ بر 790 هزار تن شیرخام از کشور در قالب محصولات لبنی صادر شده طوری که 15 هزار و 500 تن آن شیرخشک و مابقی دیگر محصولات لبنی است که در میان آنها کشورهای کانادا و فرانسه هم قرار دارند. دیگر اینکه انواع محصولات لبنی با برندهای ایرانی در تمام فروشگاه‌های کشور عرضه می‌شود و چه خوب است که شهروندان تا آنجا که می‌توانند لبنیات مصرف کنند و حتی آن را در اولویتی بالاتر از نان مصرفی خویش قرار دهند.

وی در ادامه با ابراز گله‌مندی از اظهارات وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره اعلام وجود روغن گیاهی(پالم) در شیرهای مصرفی و این که وزیر در این باره اشتباه کرد، به «تسنیم» می‌گوید حدود 1080 کارخانه لبنی در کشور کار می کنند و فعال هستند که اظهارنظر وزیر، آبروی آن‌ها را برد. سلطانی با تصریح این که درنهایت از سوی همین وزارتخانه اعلام شد که تنها دو کارخانه در این زمینه تخلف کرده و هم اکنون نیز مشکل برطرف شده، ادامه می دهد این موضوع باعث شد تا مردم نسبت به مصرف شیر و لبنیات دچار تردید شوند که همین کاهش مصرف، آسیب‌های جدی به سلامت جسمی آن ها می‌زند.

مدیرعامل اتحادیه مرکزی دامداران ایران اضافه می‌کند که اجازه اضافه کردن پالم به محصولات لبنی در دولت قبل صادر شد چراکه آن‌ها می‌خواستند قیمت محصولات لبنی بالا نرود و راه علاج را در این دیدند که برای جبران قیمت، روغن گیاهی به محصولات لبنی اضافه کنند.

سلطانی با اشاره به آمار رسمی واردات 650 هزار تن پالم در سال 1392 که بخشی از این روغن‌ها نیز اکنون در انبارهای دولتی نگهداری می‌شود، عنوان می‌کند که هم اکنون به انواع شیرینی‌های خامه‌ای، بستنی‌ها، خامه‌ها، کیک‌ها، پنیرها و روغن‌های سرخ کردنی، پالم اضافه می‌شود.

وی درباره مصرف شیر و لبنیات و تأثیر آن بر سلامتی مردم می‌گوید: مصرف شیر و لبنیات علاوه بر جلوگیری از پوکی استخوان و حفظ سلامتی مصرف کنندگان، موجب پیشگیری از ابتلای خانم ها به سرطان پستان هم می‌شود. همچنین از خراب شدن دندان های بچه های جلوگیری کرده و دندان‌های اصلی جایگزین دندان‌های شیری از استحکام بیشتری برخوردار خواهند شد.

او شیر را واکسن سلامتی مردم می‌داند که مصرف آن از بیماری های گوناگون جلوگیری می‌کند؛ بیماری‌هایی که به دلیل مصرف نکردن شیر و لبنیات درمیان مردم شایع شده و هزینه‌های زیادی برای درمان آن‌ها بر دوش بیماران و دولت تحمیل می‌شود.

مدیرعامل اتحادیه مرکزی دامداران ایران در ادامه گفت‌وگوی خود با «تسنیم» درباره استفاده از روغن پالم در شیرخام تولیدی دامداران به این نکته اشاره می کند که روغن پالم، روغن جامدی است که برای استفاده در شیرخام باید ذوب و داخل آن ریخته شود که این امر باعث باقی ماندن یک لایه چرب زردرنگ روی شیر می‌شود که به‌طور خودکار مشتری آن را پس می‌زند از سوی دیگر شیر تحویلی دامداران به کارخانه‌های صنایع لبنی با حضور نماینده نظارت بر مواد غذایی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و پس از انجام 8 تا 10 آزمایش، صورت می‌گیرد و چنان‌چه کوچک‌ترین ناخالصی حتی آب در آن وجود داشته باشد، مشخص و دامدار خطاکار جریمه می‌شود.

بنا به‌ تأکید سلطانی سروستانی، تلاش‌های زیادی برای افزایش سرانه مصرف لبنیات و شیر در این سال‌ها انجام شد ولی انتشار چنین خبری برای مصرف لبنیات ضدتبلیغ بزرگی بود. در حالی که مردم از وزیر بهداشت، انتظار دارند از سلامتی آنها دفاع کند. بنابراین سیاست کتمان حقایق در دستور کار وزارت بهداشت نیست.

به اعتقاد او وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی باید قبل از رسانه‌ای کردن این موضوع، جلوی تخلف را می‌گرفت. اداره نظارت بر مواد غذایی هم وظیفه داشت قبل از اعلام این خبر با آن برخورد کند تا به منافع تولیدکننده و مصرف کننده ضربه نخورد.