نقش ویتامین «دی» در داشتن استخوان‌های سالم

دکتر فرشته محمدی، استاد دانشگاه علوم پزشکی گیلان با اشاره به اهمیت این ویتامین اظهار کرد: ویتامینD یک ویتامین محلول در چربی است که چندین نقش مهم در بدن دارد؛ به جذب کلسیم و فسفر از دستگاه گوارش کمک می‌کند و باعث سرکوب ترشح هورمون پاراتیروئید می‌شود که عامل برداشت کلسیم از استخوان‌هاست.

وی افزود: در کنار این عملکردها، ویتامین D به طبیعی بودن سطح کلسیم و فسفر در خون کمک می‌کند و در نتیجه باعث سلامت استخوان‌ها می‌شود. ویتامین D باعث بهبود قدرت عضلانی و کارکرد سیستم ایمنی نیز می‌شود.

وی به منابع طبیعی ویتامین D اشاره کرد و گفت: ویتامین D در پوست، تحت تاثیر نور خورشید ساخته می‌شود. مقدار تابش نور خورشید برای ساختن مقدار کافی ویتامین D متفاوت بوده و به سن شخص، رنگ پوست، تماس با نور خورشید و بیماری‌های زمینه‌ای بستگی دارد. تولید این ویتامین در پوست با افزایش سن کاهش می‌یابد. همچنین افرادی که پوست تیره‌تر دارند، برای تولید ویتامین D کافی، زمان بیشتری باید در تماس با نور آفتاب بویژه در فصل‌های سرد سال باشند. منبع مهم دیگر ویتامین D غذاها هستند که شامل روغن ماهی و در مقادیر کمتر تخم مرغ است.

محمدی با بیان دلایل کمبود ویتامین D تصریح کرد: کمبود ویتامین D در رژیم غذایی به خصوص در کنار تماس کم با نور آفتاب، اختلال جذب ویتامین D در دستگاه گوارش و اختلال در پردازش ویتامین D به دلیل بیماری‌های کبد و کلیه از جمله دلایل کمبود این ویتامین در بدن است.

وی مصرف ناکافی ویتامین D را یکی از دلایل کمبود این ویتامین بیان کرد و گفت: نوزادان، کودکان و افراد مسن به دلیل خوردن ناکافی ویتامین D در ریسک کمبود این ویتامین قرار دارند. در شیر مادران ویتامین D کم بوده و بیشتر شیرخواران ویتامین D کافی را از این طریق به دست نمی‌آورند. در رژیم غذایی افراد مسن غذاهای دارای ویتامین D کم است و این در حالیست که جذب ویتامین D در دستگاه گوارش افراد مسن کاهش یافته است.

این استاد دانشگاه تماس ناکافی با نور خورشید، بیماری‌ها یا جراحی‌هایی که جذب چربی را مختل می‌کنند و بیماری‌های کبد و کلیه را از دیگر دلایل کمبود این ویتامین در بدن دانست و افزود: در اغلب موارد والدین فرزندان خود را از نور خورشید، به دلیل عوارض نور خورشید (سرطان پوست) دور می‌کنند که این خود باعث کمبود ویتامین D می‌شود. بزرگسالانی که تماس کافی با نور خورشید ندارند به خصوص افراد با پوست تیره در معرض کمبود ویتامین D هستند. علاوه بر آن با افزایش سن، ساخت و ذخیره ویتامین D در پوست کاهش می‌یابد. در فصل‌های سرد سال بویژه در مناطق سردسیر که اکثرا هوا آفتابی نیست و در طی تابستان، با استفاده از کرم‌های ضد آفتاب تماس با نور خورشید کاهش می‌یابد.

وی ادامه داد: بیماری‌های مشخصی بر توانایی روده‌ها در جذب کافی ویتامین D اثر می‌گذارند. این بیماری‌ها شامل سلیاک، کرون و کیستیک فیبروز هستند. در جراحی‌هایی که معده و روده برداشته می‌شوند جذب ویتامین D کاهش می‌یابد. یک مثال در این مورد، جراحی‌های معده به جهت کاهش وزن است.

این استاد دانشگاه افزود: کبد و کلیه، حاوی آنزیم‌های مهمی هستند. این آنزیم‌ها ویتامین D غیرفعالی که از طریق غذا و نور خورشید تامین شده است را به فرم فعال ویتامین D تبدیل می‌کنند. افرادی که مبتلا به بیماری‌های کلیه و کبد هستند در ریسک کاهش فرم فعال ویتامین D به دلیل کمبود این آنزیم‌ها هستند. از دلایل نادر کمبود ویتامین D، اختلال مادرزادی آنزیم‌های موجود در کبد و کلیه است که برای تولید فرم فعال ویتامین D لازم است.

محمدی در پاسخ به این سوال که چه کسانی نیازمند سنجش ویتامین D هستند؟ گفت: در مواردی که شخص به مدت طولانی دور از نور خورشید بوده یا مدتی طولانی بستری باشد، نیاز به بررسی سطح ویتامین D است. همچنین در مواردی از جمله مبتلایان به بیماری‌ها یا مصرف داروهایی که سطح ویتامین D را کاهش می‌دهد، مبتلایان به پوکی استخوان، پایین بودن سطح کلسیم یا فسفر خون و سابقه شکستگی به دنبال ضربه‌های خفیف، نیاز به اندازه‌گیری سطح ویتامین D است.

وی در خصوص درمان کمبود ویتامین D، گفت: فرم‌های متفاوتی از مکمل‌های ویتامین D برای درمان در دسترس هستند. در اغلب موارد VitD3 ترجیح داده می‌شود. طی درمان با ویتامین D باید میزان کافی کلسیم مصرف شود. این میزان در مردان و زنان قبل از یائسگی 1000 میلی گرم روزانه و در زنان بعد از یائسگی 1200 میلی گرم روزانه است. این میزان کلسیم از طریق غذاها یا مکمل‌های حاوی کلسیم فراهم می‌شود.

وی در خصوص عوارض درمان گفت: عوارض درمان با ویتامین بسیار نادر است. مگر در مواردی که سطح ویتامین D بیش از 100 نانوگرم بر میلی‌لیتر باشد و همزمان مقدار زیادی کلسیم مصرف شود. در این مورد سطح کلسیم خون افزایش یافته و سنگ کلیه ایجاد می‌شود.