ناگفته‌هایی از بازار «آدامس» در ایران

«تابناک» با این مقدمه نوشت: برخی می‌گویند، گردش مالی بازار آدامس ایران 50 برابر گردش مالی کیوسک‌های مطبوعاتی، حدود 50 درصد حجم بازار لوازم آرایشی و بهداشتی، حدود 8 برابر بازار تورهای گردشی داخلی، حدود 4 برابر بازار آب معدنی و یک‌چهارم گردش مالی سالانه‌ بازار سیگار است.

در این میان، یکی از تولیدکنندگان و فعالان بازار آدامس که به صورت اینترنتی هم خرید و فروش آدامس انجام می‌د‌هد، می‌گوید: افرادی هستند که در مرزهای شمال شرقی و جنوبی کشور اقدام به واردات قاچاق آدامس می‌کنند و این آدامس‌ها را از طریق مباشرانی که در بازار دارند، به صورت عمده توزیع کرده و به خریداران و توزیع‌کنندگان هم پورسانت مناسبی می‌دهند.

البته برخی کارشناسان می گویند این آدامس‌ها در کشورهای ترکیه و افغانستان و در کارگاه‌های زیرپله‌ای تولید شده و با جعل برندهای معروف به کشور قاچاق می‌شود.

اگرچه آمارهای رسمی گمرک نشانگر این است که در شش‌ماهه ابتدای سال جاری، 15 میلیون دلار ارز صرف واردات رسمی آدامس شده اما واقعیت بازار آدامس در ایران چیز دیگری است؛ بازاری که فعالانش می‌گویند آدامس‌هایی که به صورت رسمی از مرزهای کشور وارد می‌شود، تنها 15 تا 20 درصد حجم آدامس های وارداتی را به خود اختصاص می‌دهد و بخش عمده یعنی 80 درصد باقیمانده، از راه قاچاق روانه جیب و کیف‌های مردم می‌شود.

آدامس شاید از جمله کالاهایی باشد که اقتصاد پنهانی دارد. ماجرای 50 میلیارد تومانی که سالانه از سوی ایرانی‌ها جویده می‌شود، داستان پیچیده‌ای نیست. بازار ایران در چنبره آدامس‌های قاچاقی است که نه‌تنها قیمت بالایی ندارند، بلکه با تمامی مشکلات کیفی که شاید داشته باشند، جای خود را در جیب و کیف مردم ایران باز کرده‌اند.

از تریدنت و اوربیت و پی‌کی گرفته تا فرش و فایو و آدامس خرسی همه و همه در کنار آدامس شیک، اسمایل و سایر انواع آن در بازار ایران یافت می‌شوند اما واقعیت این است که آدامس‌های قاچاق توانسته‌اند با قیمت‌های پایین‌تر و ظاهر مناسبی که دارند و البته در کنار بازاریابانی که با نازل‌ترین قیمت کار فروش را در بازار به عهده گرفته‌اند، توانسته‌اند گوی سبقت را بربایند و مشتریان بیشتری را به خود جلب کنند.

در این میان البته برخی کارشناسان ارزش بازار آدامس ایران را بالغ بر چند صد میلیارد تومان برآورد می‌کنند و بر این باورند که با بالا رفتن قیمت دلار در سال‌های گذشته، واردات رسمی این کالا به‌شدت کاهش یافته و در مقابل، قاچاق آن از رونق چشمگیری برخوردار شده است.

براساس آمارهای رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران، در سال 1390، بالغ بر 22 میلیون دلار انواع آدامس به صورت قانونی وارد کشور شده است که این رقم، در سال‌های 91 و 92 که بحران ارزی در کشور اوج گرفت و دولت ارز را سهمیه‌بندی کرد و به نوعی واردات هم صرفه چندانی نداشت، به ترتیب به 12.1 میلیون دلار و 2.6 میلیون دلار رسید. امسال هم که مطابق با آمار گمرک در شش‌ماهه، رقم واردات رسمی آدامس به کشور به 1.5 میلیون دلار رسیده است.

این آمار و ارقام، در کنار حضور برندهای متنوع خارجی اما قاچاق در بازار، نشان می‌دهد که آدامس قاچاق توانسته سهم بیشتری از بازار را برباید و همواره هم در میان محموله‌های قاچاقی که کشف می‌شود، آدامس پای ثابت کشفیات است.

در کنار این واردات رسمی و غیررسمی آدامس، بسیاری معتقدند که ایرانی‌ها سالانه 500 میلیارد تومان آدامس می‌جوند و این آدامس‌ها، اعم از داخلی و خارجی توانسته‌اند بدون اینکه سر و صدایی به پا کنند، نقدینگی زیادی را از جامعه جمع کنند، آن هم برای کالایی که چندان به چشم نمی‌آید و خیلی‌ها از کنار تجارتش ساده رد می‌شوند.

تجارت رسمی و غیررسمی آدامس در ایران در حالی آرام و بدون دغدغه ادامه می‌یابد که طی سال‌های گذشته، تولیدکنندگان ایرانی تلاش بسیاری کردند تا بتوانند اندکی سهم خارجی‌ها را در بازار کم کنند و در مقابل، خود جای آنها بنشینند اما هیچگاه چنین توفیقی حاصل نشد و آدامس‌های ایرانی تنها در مواردی خاص آن هم نبود پول خرد در مغازه‌ها، به مشتریان داده می‌شوند، در غیر این صورت کمتر مشتری با اراده خود تن به خرید آدامس‌های ایرانی می‌دهد و حاضر است معادل پول یک آدامس خارجی را برای خرید یک آدامس ایرانی هزینه کند؛ موضوعی که باید ریشه‌های آن را در بحث‌هایی همچون طعم، بسته‌بندی و ظاهر آدامس‌های ایرانی آسیب‌شناسی کرد.

در حال حاضر صنعت تولید آدامس در ایران جزء صنایع زیرمجموعه شیرینی و شکلات است و با وجودی که ایران صادرات قابل توجهی در صنعت شیرینی و شکلات دارد، به نظر می‌رسد تولید آدامس‌ به یکی از پاشنه‌های آشیل‌ این صنعت تبدیل شده است؛ صنعتی که براساس بررسی‌های انجام شده ارزش بازار داخلی آن 450 تا 500 میلیارد تومان برآورد می‌شود.

طاهره سخت‌باز، از فعالان این صنعت در ایران می‌گوید: در حال حاضر بازار آدامس کشور به دو بخش آدامس‌های قندی و غیرقندی تقسیم شده که در بخش قندی، سهم تولید داخل 70 درصد و در بخش غیرقندی 50 درصد است.

وی با بیان اینکه مصرف روزانه آدامس کشور بین 14 تا 15 تن است، می‌افزاید: قاچاق آدامس به معضل اصلی برای تولید این محصول در کشور تبدیل شده است. در حال حاضر سالانه حجم بسیار زیادی آدامس از ترکیه و از طریق مرزهای استان‌های آذربایجان غربی شرقی وارد کشور می‌شود و قیمت این آدامس‌ها نیز بسیار نازل است و همین باعث می‌شود که رقابت تولید داخل با این آدامس‌های قاچاق دشوار شود.

به گفته سخت‌باز، به نظر می‌رسد هیچ نظارت بهداشتی و استانداردی روی آدامس‌های قاچاق‌شده به کشور وجود ندارد، به عنوان مثال در آدامس تریدنت که یکی از آدامس‌های پرفروش موجود در بازار است و عمدتا نیز به کشور قاچاق می‌شود، بیش از حد مجاز ماده آسپارتام استفاده شده که باعث می‌شود مدت طعم‌دهندگی این آدامس بیشتر شده و حتی 40 تا 50 دقیقه هم طعم داشته باشد که البته استفاده بیش از حد از این ماده در تولید آدامس مجاز نیست.

وی معتقد است،‌ آدامس‌هایی که به کشور قاچاق می‌شوند هیچ برچسب قیمتی ندارند و مغازه‌داران و فروشندگان هر طور که بخواهند و با هر قیمتی این آدامس‌ها را در بازار می‌فروشند.

در این میان برخی کارشناسان معتقدند که سیاستگذاری‌های دولت‌های قبلی و فعلی در جهت تسهیل واردات انواع آدامس به کشور صورت گرفته است. به این معنا که طی هشت سال گذشته تعرفه واردات آدامس از 60 به 15 درصد کاهش یافته است که تداوم این روند باعث از بین رفتن صنعت تولید آدامس در کشور خواهد شد.

یکی از تولیدکنندگان و فعالان بازار آدامس که به صورت اینترنتی هم خرید و فروش آدامس انجام می‌د‌هد، می‌گوید: افرادی هستند که در مرزهای شمال شرقی و جنوبی کشور اقدام به واردات قاچاق آدامس می‌کنند و این آدامس‌ها را از طریق مباشرانی که در بازار دارند، به صورت عمده توزیع کرده و به خریداران و توزیع‌کنندگان هم پورسانت مناسبی می‌دهند.

وی می افزاید: حاشیه سود فروش آدامس در بازار ایران بسیار بالاست و با توجه به علاقمندی ذاتی که مردم ایران به جویدن آدامس دارند، آدامس‌های وارداتی هیچگاه بدون مشتری نمی‌ماند.

او می‌گوید: بعد از نوسانات نرخ ارز در سال‌های گذشته، شرایط به گونه‌ای شد که واردات رسمی سود چندانی برای واردکنندگان ندارد چراکه بالاخره بازار ایران کشش مالی خاصی دارد و مردم اگر جنسی را گران بخرند، تداوم خریدشان چندان امیدوارکننده نخواهد بود.

یکی دیگر از فعالان بازار آدامس که در متروهای تهران به فروش این کالا مشغول است، می‌گوید: آدامس‌هایی با برند خاص که هم‌اکنون در بسیاری از خطوط متروی تهران در حال فروش است را از بازار بزرگ و یا کوچه مروی خریداری کرده و در مترو می‌فروشیم.

او می‌افزاید: البته حاشیه سود این آدامس‌ها برای توزیع‌کنندگان بالا نیست ولی مردم استقبال خوبی از آنها داشته‌اند و به خصوص خانم‌ها در واگن‌های بانوان، حتما به طور متوسط هفته‌ای سه تا چهار بسته از این آدامس‌ها را خریداری می‌کنند.

این فعال فروش آدامس می‌گوید: مردم بدون اینکه توجه خاصی به نو بودن برند این آدامس‌ها داشته باشند، آن را‌ می‌خرند و به نظرشان می‌آید که این آدامس در مقایسه با ظاهری که دارد و مشابه تریدنت است، قیمت مناسب‌تری دارد.

اما یک عمده‌فروش آدامس در بازار تهران بر این باور است که سالانه نیمی از حجم آدامس‌های وارداتی، از مبادی غیرقانونی و به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود و البته به این نکته هم اشاره می‌کند که بیش از 80 درصد آدامس‌های قاچاق را آدامس‌هایی تشکیل می‌دهند که یا تقلبی بوده یا زمان زیادی از تاریخ مصرف آنها باقی نمانده است و به همین دلیل، قاچاقچیان آنها را ارزان و به ثمن بخس خریداری کرده و با سودهای کلان در بازار می‌فروشند.

او می‌گوید: این آدامس‌ها حداقل 4 تا 6 دست و واسطه را پشت سر می‌گذارد تا به دست مصرف‌کننده داخلی برسد، بنابراین باید انتظار داشت که شرایط نگهداری مناسبی نداشته باشد و عمدتا در طول زمان، مشکل‌آفرین شود.

این فعال فروش آدامس ادامه می‌دهد: برای هر کالایی که تقاضایش در بازار وجود داشته باشد، باید برنامه‌ریزی کرد، در غیر این صورت، قاچاق جایگزین خواهد شد و مردم هم به دلیل مشکلات مالی که دارند، تلاش می‌کنند که جنس ارزان‌تری را بخرند اما این کالا را نمی‌توان از سبد خرید روزانه آنها حذف کرد.

در این میان برخی کارشناسان می‌گویند که این آدامس‌ها در کشورهای ترکیه و افغانستان و در کارگاه‌های زیرپله‌ای تولید شده و با جعل برندهای معروف به کشور قاچاق می‌شود. ضمن اینکه آدامس، کالایی است که تاریخ مصرف یک‌ساله دارد اما برخی افراد سودجو آدامس‌هایی را که چند ماه از تاریخ مصرفشان بیشتر باقی نمانده، در کشورهای مبداء با نصف قیمت خریداری کرده و پس از بسته‌بندی در کارگاه‌های زیرپله‌ای و ذکر مجدد تاریخ مصرف یک‌ساله در بازارهای داخلی به فروش می‌رسانند و از این راه سودهای کلانی به جیب می‌زنند.

برخی آمارهای غیررسمی حکایت از آن دارد که مافیای واردکننده آدامس، آدامس‌های وارداتی را با قیمتی بیش از 400 درصد قیمت واقعی به فروش می‌رسانند. در این میان، بیشتر تقلب‌ها نیز مربوط به آدامس‌های پرفروشی چون PK، اربیت و ریلکس صورت می‌گیرد. ضمن اینکه به گفته فعالان بازار، چینی‌ها گوی رقابت در تولید نوع تقلبی آدامس‌های گران‌قیمتی چون وی وی دنت را از دیگر رقبای این عرصه ربوده‌اند.

یکی دیگر از فعالان بازار آدامس می‌گوید: در حال حاضر آدامس‌های PK، شیک و خرسی به دلیل ارزان‌قیمتی و آدامس‌های تریدنت، فرش، ریلکس و اربیت از لحاظ کیفیت جزء پرفروش‌ترین آدامس‌های موجود در بازار هستند.

او می‌افزاید: بیشتر آدامس‌های‌ وارداتی از کشور ترکیه وارد شده و اغلب آمریکایی هستند. البته طی ماه‌های گذشته، واردات آدامس از آمریکا به مراتب کمتر شده است اما همین آدامس‌های آمریکایی از طریق واسطه‌هایی در امارات متحده عربی، وارد مرزهای جنوبی کشور شده و از آنجا در بازار بوشهر و بندرعباس و سایر نقاط توزیع می‌شود.

وی در رابطه با نوسانات قیمت آدامس در داخل می‌گوید: به هرحال آدامس‌های وارداتی اعم از واردات رسمی و قاچاق، باید با صرف ارز وارد کشور شوند، بنابراین وقتی که قیمت ارز بالا می‌رود، به طور قطع روی قیمت این کالاها هم اثرگذار است، البته در مجموع، آدامس کالای پرکششی نبوده و نوسان قیمت چندانی ندارد و به طور متوسط قیمت آن همه ساله، حدود 10 درصد افزایش پیدا می‌کند. البته در برخی سال‌ها به دلیل نوسانات نرخ دلار، قیمت تا 35 درصد هم افزایش یافته است.

به گواه آمارها، طی چند سال گذشته از 65 کارخانه تولید آدامس تنها 21 کارخانه پابرجا مانده و چرخ بقیه شرکت‌ها از حرکت بازایستاده است.

این آمارها در حالی مطرح می‌شود که مرکز مشاوران اقتصاد توسعه در بررسی بازار اعلام کرده است که حدود 49 درصد مردم تهران آدامس را در سبد هزینه‌ای خود قرار می‌دهند. همچنین 13 درصد مردم مشهد، 12 درصد مردم اصفهان، 8 درصد مردم شیراز و تبریز و حدود شش درصد مردم اهواز نیز اعلام کرده‌اند که آدامس مصرف می‌کنند.

بررسی‌های میدانی خبرنگار ما نشان می‌دهد که هم‌اکنون هر بسته آدامس با قیمت‌هایی بین 50 تا 6000 تومان در بازارهای مصرف خرید و فروش می‌شود.

هم‌اکنون هر بسته آدامس تریدنت در متروی تهران 3 هزار تومان و در سوپرمارکت های سطح شهر 5000 تومان است، آدامس فرش نیز در مترو 1000 تومان عرضه می‌شود.