آلودگی محصولات کشاورزی و خروج بیشتر این محصولات از سفره ایرانی

مدت های طولانی است که اخبار و اطلاعاتی مبنی بر آلودگی، رنگ آوری، باقیمانده سموم و فلزات سنگین در گوشت، مرغ، شیر، گوجه فرنگی، سبزی و صیفی و پرتقال و غیره در سایت های مجازی و انواع رسانه های مکتوب، تصویری و صوتی منتشر می شود که خیلی از این اخبار جز آنکه سبب نگرانی بیشتر مردم شود، دستاورد مناسبی نداشته و ندارند زیرا در خیلی از موارد پاسخ مناسبی به این مطالب مبنی بر اینکه آیا واقعا محصولات کشاورزی و مواد غذایی تولیدی داخل سالم هستند و یا آلوده داده نمی شود؟

با وجودی که تشدید روش های کنترلی و نظارت های بهداشتی و قرنطینه ای سازمان دامپزشکی کشور و سازمان حفظ نباتات در سال های اخیر سبب شده تا حد زیادی آلودگی های مواد غذایی تولید داخل و وارداتی کاهش یابد و مردم کمتر به بیماری های مرتبط با سموم و قابل انتقال به انسان مبتلا شوند اما تشدید برخی بیماری ها از جمله سرطان، سبب شده که عده ای دلیل آن را ناشی از سالم نبودن تولیدات کشاورزی، هوا و آب مصرفی بدانند.

البته این در حالی است که ایران نه تنها یکی از کشورهای تولیدکننده محصولات ارگانیک و سالم است بلکه سم و کود شیمیایی کمتری نسبت به دیگر کشورهای جهان مصرف می کند.

سال­هاست در ایران، برای حفظ تولیدات کشاورزی از گزند آفات، بیماری ها و علف های هرز هزاران تن سموم شیمیایی در محصولات مختلف مورد استفاده قرار می گیرد و برای ترویج استفاده از سموم شیمیایی و افزایش تولید و اطمینان از غیرمضر بودن آن تحقیقات متنوعی نیز صورت گرفته که منتج به اعلام کارآیی آن­ها در مهار آفات، بیماری­ها و علف­های هرز شده است.

در ایران از 16 میلیون هکتار زمین قابل کشاورزی، حدود 7.12 میلیون هکتار سالانه تحت پوشش محصولات زراعی و باغی قرار دارد که از این میزان معادل ۱۱ میلیون هکتار گیاهان زراعی و 7.1 میلیون هکتار درختان میوه و مابقی در آیش قرار دارد. در حدود 808 هزار هکتار از این اراضی هیچ سم شیمیایی مصرف نمی­شود که از این مقدار حدود 254 هزار و 134 هکتار محصولات باغی و 554 هزار و 478 هکتار آن محصولات زراعی است. البته جدا از مصرف سالانه مقدار زیادی سموم شیمیایی به صورت قانونی، حجم زیادی سم نیز به صورت غیرقانونی وارد و استفاده می شود که آمار دقیقی از میزان آن در دست نیست.

یک کارشناس امور کشاورزی با بیان آنکه کشاورزان به طور معمول در بازار غیررسمی دنبال مواد شیمیایی خطرناک می گردند، در خصوص دلایل این انتخاب، گفت: از آنجا که کشاورزان به دنبال سموم قوی­تر می­گردند و این مواد تنها در این گونه بازارها یافت می­شود، سموم خطرناک تحت نام­های مجاز به کشاورزان فروخته می­شوند.

هاشم بهرامی می گوید: با وجودی که سال هاست استفاده از سموم همراه با آلاینده­های پایدار در کشور ممنوع است، اما همچنان در اراضی کشاورزی از مواد شیمیایی استفاده می­شود که این از وجود ضعف در کنترل و نظارت بر مصرف و واردات این مواد حکایت دارد.

قائم مقام خانه کشاورز نیز معتقد است؛ تمام محصولات کشاورزی تولید داخل کشور سالم و عاری از آلودگی است اما آلودگی هوا و آب نیز می تواند بر تولیدات کشاورزی موثر باشد، این در حالی است که تولیدات کشاورزی ما از محصولات وارداتی که بخشی از سبد غذایی مردم را تشکیل می دهد، سالمتر است.

عنایت الله بیابانی درباره مصرف هورمون گاز اتیلن برای عمل آوری برخی محصولات کشاورزی گفت: معتقدم عمل آوری میوه هایی همچون گوجه فرنگی، پرتقال و نارنگی با استفاده از هورمون اتفن (گاز اتیلن) برای کشاورزان و باغداران هزینه های زیادی دارد، بنابراین بهره گیری از این روش در کشور فراگیر نیست.

وی افزود: حتی اگر عملیات عمل آوری و رنگ آوری نیز در کشور توسط برخی انجام شود، به دلیل هزینه های بالای مصرف آن نمی تواند به میزانی باشد که سلامت جامعه را به خطر بیاندازد.

قائم مقام خانه کشاورز درباره مصرف واکس خوراکی میوه نیز گفت: هم اکنون برای نگهداری و زیبایی برخی محصولات همچون سیب از واکس استفاده می شود که مصرف واکس خوراکی ضرری برای بهداشت عمومی جامعه ندارد اما باید با تشدید نظارت ها از مصرف واکس های شیمیایی برای براق کردن و زیبا جلوه دادن میوه ها جلوگیری شود.

وی درباره میزان سم و کود شیمیایی مصرفی کشور، اظهار داشت: طبق آمارها، سم مورد مصرف کشاورزی کشور ما نسبت به اکثر کشورهای جهان بسیار کمتر است به طوری که نگرانی درخصوص باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی نداریم.

وی اضافه کرد: طی سالهای اخیر به ویژه در دولت یازدهم با تشدید نظارت ها برمصرف سم و کودهای شیمیایی و حضور فعال مسئولان وزارت جهاد کشاورزی در عرصه های تحقیقات، آموزش و ترویج موجب شد تا کشاورزان از سم و کودشیمیایی کمتر و متناسب با نیاز خاک و گیاه استفاده کنند.

سالانه حدود ۳۹ میلیون نفر از مردم جهان در اثر سموم شیمیایی آفت­کش مسموم می­شوند، در حالی که سازمان بهداشت جهانی آمار مسمومیت­ها را حدود سه میلیون نفر و مرگ و میر ناشی از آنرا 220 هزار نفر اعلام کرده است. آمار دیگری نشان می­دهد که تعداد مسمومین ۲۵ میلیون نفر و تعداد موارد منتهی به مرگ فقط شامل مواردی است که برای معالجه به مراکز بهداشتی مراجعه نکرده­اند.

رئیس سازمان دامپزشکی ایران با تاکید براینکه فرآورده های خام دامی کشور سالم است و مردم می توانند بدون هیچ نگرانی از تولیدات داخلی استفاده کنند، گفت: سازمان دامپزشکی در سلامت جامعه و تحکیم اقتصاد ملی در عرصه های تولید و واردات محصول سالم نقش بسزایی دارد لذا باید اهداف و اقدامات واکنش سریع این سازمان در کنترل و مقابله با بیماری ها در اذهان مردم و مسئولان تبیین شود.

مهدی خلج یکی از متولیان اصلی سلامت جامعه را سازمان دامپزشکی دانست و افزود: طی سال های اخیر نگرانی هایی در مورد سلامت و بهداشت محصولات تولیدی بوجود آمده که معتقدم برای بدست آوردن محصول سالم، باید نظارت های بهداشتی بر تمام حلقه های تولید از مزرعه تا سفره مردم برای تولید یک فرآورده خام دامی یا گیاهی با کیفیت و سالم اعمال شود که در این راستا مخاطرات شیمیایی، بیولوژیک و فیزیکی آن از حداکثر مجاز تعیین شده نیز کمتر و برای برخی آلاینده ها باید صفر باشد.

وی با بیان اینکه این استاندارد محصولات کشاورزی در کشورهای مختلف حد مشخصی دارد، گفت: در کشور ما بنا بر سبد غذایی مردم حداکثرهایی که مجاز است مورد ارزیابی قرار گرفته است در واقع سبد غذایی کشورمان تعیین می کند حداکثر مجاز هر یک از مخاطرات چه میزان باید تعیین شود به طور مثال عدد مخاطرات در کشوری که سه برابر ما شیر مصرف می کند و کشوری که یک سوم ما شیر مصرف می کند، متفاوت است.

به هر حال عدم استفاده از کودهای شیمیایی اگرچه تولید محصولات کشاورزی را به لحاظ کمیت دچار مشکل می کند، اما سلامت محصولات کشاورزی و مصرف کنندگان را تضمین می کند.

کارشناسان بخش کشاورزی معتقدند: استفاده از سم و کود در کشور ما به نحوی است که کمتر از ۳ درصد آن در مواد غذایی باقی می ماند که این نشان از سلامت و مزیت محصولات کشاورزی ما در مقایسه با محصولات وارداتی دارد.

آنها گرانی کود شیمیایی را به نفع مصرف کنندگان محصولات کشاورزی دانسته و می گویند: گرچه گران شدن و یا در اختیار قرار نگرفتن سموم و کودهای شیمیایی سبب افزایش آسیب به محصولات کشاورزی می شود اما در نهایت میوه سالم تری به لحاظ نداشتن مواد سمی و شیمیایی تولید شده و در اختیار مصرف کننده قرار می گیرد.

طبق آیین نامه سازمان حفظ نباتات که در سال ۱۳۴۶ تدوین شده، وزارت بهداشت موظف به نظارت بر باقیمانده سموم در محصولاتی است که وارد میادین میوه و تره بار می­شوند و در صورت آلودگی به سموم شیمیایی باید از توزیع آنها ممانعت به عمل آورد. بررسی­ها نشان می­دهد علیرغم تصویب برنامه­ ملی کاهش مصرف سموم و استفاده بهینه از کودهای شیمیایی که در سال ۱۳۷۴ به اجرا درآمد، خرید سموم شیمیایی افزایش داشته است. شاید برای اجرای کنترل بیولوژیک به عنوان مهمترین شیوه­ جایگزین روش­های خطرناک شیمیایی، آموزش کارشناسان یک ضرورت بوده که متاسفانه انجام نشده است.

سموم شیمیایی مصرفی شامل ۲۴۰ نوع حشره­کش، کنه­کش، قارچ کش، علف­کش و سایر زیست­کش­ها است.

رئیس سازمان حفظ نباتات کشور درباره وضعیت سموم در سال ۷۵ در کشور گفت: در این سال حدود ۲۱ درصد سموم کشور در گروه کم خطر، ۵۰ درصد در گروه متوسط خطر و ۲۹ درصد در گروه پُرخطر اما طی سال گذشته ۶۴ درصد سموم در گروه کم خطر، ۱۷.۲ درصد در گروه متوسط خطر و ۸.۶ درصد در گروه پُرخطر قرار داشتند.

به هر حال اجرای طرحهای الگوی کشت، پرداخت تسهیلات به کشاورزان تولید کننده محصولات ارگانیک، مبارزه بیولوژیکی با آفات و فرهنگ سازی تولید و عرضه محصولات سالم و ارگانیک از جمله اقداماتی است که در جهت تولید محصولات ارگانیک در کشور در حال انجام است.

رئیس سازمان حفظ نباتات کشور نیز سازمان حفظ نباتات را متولی سلامت تولید و واردات گیاه و محصولات غذایی برشمرد و درباره شایعات مربوط به آلودگی میوه و گوجه فرنگی و ضرر گاز اتیلن، گفت: گاز اتیلن (اتفون) با نام تجاری (Finish)که از کشور چین وارد می شود، نوعی ماده شیمیایی هورمونی است که از آن برای عمل آوری برخی محصولات از جمله گوجه فرنگی استفاده می شود.

محمدعلی باغستانی میبدی اظهار داشت: هم اکنون هورمون اتفون (گاز اتیلن) در اکثر کشورهای دنیا برای عمل آوری و رنگ اوری میوه ها به ویژه موز استفاده می شود.

وی ادامه داد: اما این هورمون به صورت قاچاق وارد کشور می شود، هرچند وزارت جهادکشاورزی و سازمان حفظ نباتات تاکنون مجوزی برای واردات این ماده شیمیایی به کشور صادر نکرده اند.

وی افزود: به تازگی نیز نامه ای از سوی سازمان حفظ نباتات کشور به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مبنی بر اینکه مصرف ترکیب اتفون (گاز اتیلن) مورد تایید است یا خیر، مورد پیگیری قرار گرفت و هم اکنون در انتظار پاسخ وزارت بهداشت در این خصوص هستیم.

باغستانی افزود: هم اکنون در انتظار جوابیه معاونت غذا و دارو وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هستیم تا مصرف گاز اتیلن برای تولید گوجه فرنگی تایید شود.

وی گفت: سالانه حدود 21 میلیون لیتر سم (تناژ) برای مبارزه با آفات در 16 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی کشور مصرف می شود این بدان معنی است که ممکن است برای یک محصول سه بار از سم استفاده کنیم پس سطح عملیاتی با سطح زیر پوشش اراضی، ماده موثر سم با میزان تناژ آن متفاوت است.

وی میزان مصرف سم کشور ما را نگران کننده ندانست و اضافه کرد: به طور میانگین در دنیا هزار گرم ماده مؤثر در هر هکتار استفاده می شود اما در کشور ما در هرهکتار 562 گرم ماده مؤثر سم بکارگرفته می شود که این امر نشان می دهد ما 44 درصد سم کمتر از دنیا مصرف می کنیم.

به گفته باغستانی، مصرف سم در بخش کشاورزی برای کنترل آفات و بیماری ها امری اجتناب ناپذیر است اما معتقدیم باید سم درست مصرف شود.

وی افزود: هم اکنون در پیشرفته ترین کشورهای دنیا 5 درصد و در دیگر کشورها بین 2 تا 3 درصد محصولات به صورت ارگانیک تولید می شود این درحالیست که در کشورما بین 3 تا 4درصد محصولات تولیدی ارگانیک تولید می شود که به دلیل هزینه های بالا، گران تر نیز به فروش می رسد.

وی تولید محصولات کشاورزی ارگانیک با مدیریت تلفیق آفات را متفاوت دانست و ادامه داد: طبق قانون باید 25 درصد محصولات کشاورزی به صورت ارگانیک و 25 درصد محصولات تولیدی تحت پوشش مدیریت تلفیق آفات قرار گیرد.

به هر حال سموم کشاورزی باید در زمان مناسب استفاده شود زیرا این سموم دوره کارنس(یا حداقل زمان لازم تا برداشت بعد از سمپاشی) دارد که اگر رعایت نشود بخشی از این سموم در محصول می ماند که به باقیمانده سم معروف است و اگر بیش از حد مجاز باشد خطرات فراوانی را به انسان و محیط زیست وارد می سازد.