کاهش بارندگی ها و توزیع نامناسب آن در سال های اخیر، خطر بروز خشکسالی را در استانی که به سرزمین چشمه سارها و رودخانه معروف است، بیشتر کرده است.این روند در حالیست که مازندران قطب تولید محصول برنج کشور است و با داشتن بیش از ۲۳۰ هزار هکتار اراضی شالیزاری و تولید یک میلیون و ۵۰ هزار تن برنج سفید ۴۲ درصد نیاز کشور را تامین می‌کند.
تداوم روند خشکسالی و کمبود منابع آبی و همچنین برنامه ریزی نشدن برای مدیریت آبهای سطحی، به باور کارشناسان، بیابانزارهایی را برای شالیزارهای مازندران به ارمغان خواهد آورد.
سختی کار، بی رغبتی جوانان به شالیکاری، بالا بودن سن بهره برداران، نداشتن توجیه اقتصادی و کمبود ماشین آلات سبب شده تا شالیزارهای مازندران همانند گذشته رونق نداشته باشد و فاجعه خاموش تغییر کاربری برنجزارهای استان را تهدید کنداز سوی دیگر با توجه به کمبود منابع آبی در کرانه شمالی کشور و کشت محصولات پرآب در دیگر استان ها نظیر گلستان، لازم است برای مدیریت و پیشگیری از مشکلات احتمالی، کشت در دیگر استان ها با توجه به کمبود شدید منابع آبی محدود شود.
در حال حاضر، بخش عمده‌ای از زراعت در استان مازندران به کشت محصول برنج اختصاص دارد از این رو بحث مکانیزاسیون از سال ۷۱ در کشور و در مازندران هم به صورت پایلوت آغاز شده است که طی ۵ سال اخیر با حمایت‌های دولت و ارایه تسهیلات یارانه‌ای و حمایتی به این بخش در زمینه کاشت این محصول تاکنون ۲۵ درصد اراضی شالیزاری مازندران زیر کشت مکانیزه قرار گرفته است.
عواملی نظیر سختی کار، عدم رغبت جوانان به این شغل، بالا بودن سن بهره برداران، هزینه بالا و عدم توجیه اقتصادی در کشت سنتی برنج موجب شده تا شالیکاران از ورود ماشین آلات تجهیزات مکانیزه کشت برنج استقبال کنند.
نشاکاری برنج شالیزارهای روستای بی بالان استان گیلان
با وجود اینکه برنج از جایگاه ممتازی برخوردار است متاسفانه برنج کاران مازندران با مشکلاتی مواجه هستند که از جمله آن می‌توان به افزایش قیمت نهاده‌های کشاورزی، کمبود کمباین و ماشین‌های مخصوص برنج و پرداخت نشدن تسهیلات کشاورزی اشاره کرد.
یک کشاورز مازندرانی در این زمینه به خبرنگار مهر می گوید: کشاورزان در بخش برداشت با کمبود کمباین و ماشین‌های مخصوص برداشت برنج مواجه هستند.
محمد جعفری افزود: کشت و کار برنج پرزحمت و پررنج است و افزایش قیمت سم، نهاده های کشاورزی، هزینه بالای کارگری و مشکل تامین آب، فعالیت در این عرصه را سخت کرده است.
وی با بیان اینکه نرخ هر کارگر برای نشاکاری تا ۱۲۰ هزار تومان می رسد، گفت: سطح محدود مزارع مان سبب شده تا کشاورزان استقبالی برای یکپارچه سازی نداشته باشند، از این رو هزینه های تولید بسیار بالاست و به صرفه نیست.
این کشاورز افزود: کشاورزان بسیاری متقاضی کمباین هستند در حالی که کمباین به آنها واگذار نشده و این امر عملیات برداشت برنج را با مشکل مواجه کرده است.
طبق بررسی های کارشناسان، بیش از ۸۵ درصد هزینه‌های تولید برج، هزینه تامین کارگر است و هزینه‌های تامین کارگر در تولید برنج بسیار بالاست و ترویج و توسعه مکانیزاسیون می تواند کشت برنج را به صرفه تر کند.
کم آبی مزارع شالیزاری از یکسو و فاجعه خاموش ساخت و ساز غیرمجاز از سوی دیگر دو تهدید عمده برنجزارهای مازندران هستند و تغییر کاربری های شبانه و چراغ خاموش سبب از دست رفتن بخشی عظیمی از منابع کشاورزی، باغی و طبیعی در مازندران شده که این امر، نگرانی ها را در این زمینه بیشتر کرده است.
نشاکاری برنج شالیزارهای روستای بی بالان استان گیلان
ضعف نظارت، سهل انگاری، مشخص نبودن متولی پیشگیری و برخورد با تخلفات، کم توجهی به مقوله پیشگیری، بازدارنده نبودن مجازات ها سبب شده تا مزارع مازندران حال و روزگار خوشی نداشته باشند. این وضعیت درحالیست که طبق برآورد اولیه هیئت هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصاد و حفظ حقوق بیت المال که چندی پیش به مازندران سفر کرده اند، بیش از ۲۰ هزار هکتار از مزارع مازندران تغییر کابری غیرمجاز داده شده اند.
با این حال مکانیزاسیون راه علاج برون رفت از مشکلات بخش شالیزاری و مدیریت کشت در این حوزه است و یک استاد دانشگاه و فعال در حوزه کشاورزی مازندران نیز به خبرنگار مهر گفت: در مرحله کاشت، کشت مکانیزه، استفاده از ماشین آلات مناسب، کاهش مصرف سموم و بکارگیری روش‌های مبارزه در رشد بهره وری تولید برنج موثر است.
طبق برآورد اولیه هیئت هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصاد ی و حفظ حقوق بیت المال که چندی پیش به مازندران سفر کرده اند، بیش از ۲۰ هزار هکتار از مزارع مازندران تغییر کابری غیرمجاز داده شده اند.
علی اسدی بیان داشت: همچنین استفاده از ماشین آلات به جای نیروی انسانی و مکانیزه کردن عملیات برداشت برنج نیز در افزایش راندمان تولید برنج تاثیر بسزایی دارد.
وی خاطرنشان کرد: برای استفاده از نیروهای انسانی و بیکار نشدن آنها، باید کارگاه‌هایی به منظور افزایش بهره‌وری و توسعه صنایع تبدیلی، تکمیلی و جانبی در روستاها ساخته شود که این امر سبب اشتغال زایی و افزایش بهره وری برنج خواهد شد.
این کارشناس، کمبود آب را معضلی جدی برای آینده شالیزاری در مازندران بیان کرد و گفت: هم اینک نیز شاهدیم کشاورزان بسیاری از مناطق به دلیل مشکلات ناشی از کم آبی، سطح کشت را کاهش داشته اند و اقدام به تغییر کاربری اراضی و ساخت ویلا کرده اند.
وی یادآور شد: با توجه به اهمیت توسعه مکانیزاسیون برنج ایجاد و راه اندازی بانک نشای مکانیزه برنج و ترغیب کشاورزان به این امر، مهم است.
بررسی برآیندها حاکی از آنست که برنجکاری فعالیتی بسیار سخت و دشوار است به طوری که بیش از ۹۰ درصد از این مراحل به صورت سنتی و با رنج و زحمت بسیار زیاد انجام می شود و همین سختی های بسیار سبب شده تا جوانان استقبال چندانی از این حرفه نداشته باشند. کارشناسان امر صرفه جویی در وقت، انجام به موقع عملیات کاشت، کاهش هزینه تولید، افزایش بهره وری نیروی کارگری و افزایش تولید محصول را از جمله اهداف مکانیزاسیون برشمردند.
طبق بررسی‌های انجام شده مصرف بذر در نشاکاری به صورت مکانیزه نسبت به سنتی از ۶۰ کیلوگرم در هکتار به ۳۰ تا ۳۵ کیلوگرم در هکتار می‌رسد که خود منجر به کاهش مصرف بذر و کاهش هزینه تولید می‌شود، همچنین در روش مکانیزه بیشترین استفاده از نیروی کارگری ۲۱ نفر روز است در حالی که در روش سنتی ۹۵ نفر روز نیروی کارگری مورد نیاز است.
آشور گیلدی طراج از کارشناسان آب و خاک اداره کل جهاد کشاورزی استان مازندران در گفتگو با خبرنگار مهر، افزایش بازده تولید برنج، مکانیزه کردن کشت، امکان کشت دوم، بهبود حفاظت از آب و خاک، مدیریت و صرفه جویی آب، افزایش بهره وری آبیاری، ارتقای وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه کشاورزان، کاهش سختی کار، کاهش استفاده از نهاده های کشاورزی، افزایش بهره وری و امکان یکجا زراعی و کشت یکپارچه را از مزایای طرح ملی تجهیز و نوسازی اراضی بیان کرد.
وی گفت: طرح تجهیز، نوسازی و یکپارچه سازی اراضی شالیزاری شامل تجمیع ویکپارچه سازی اراضی، تسطیح علمی اراضی، احداث کانال‌ها، زهکشی‌های زیرزمینی و سطحی، ایجاد کرت های مستطیل شکل هندسی و ساخت جاده‌های بین مزارع است که علاوه بر استفاده بهینه از پتانسیل های آب و خاک مزارع از هدر رفت آب جلوگیری کرده و بازده محصولات کشاورزان را افزایش می دهد.
وی با تأکید بر اینکه با بهتر شدن راندمان آبیاری از هدر رفت آب جلوگیری می شود، گفت: امکان کشت دوم و گاهی سوم بدلیل رفع شرایط ماندابی در طرح تجهیز و یکپارچه سازی اراضی فراهم می شود که علاوه بر کاهش حدود ۳۰ درصد از هزینه های تولید موجب افزایش ۱۰ تا ۲۰ درصدی عملکرد در واحد سطح و توسعه دامداری با کشت گیاهان علوفه ای و افزایش قدرت اقتصادی کشاورزان را در پی خواهد داشت.
بر اساس آمارها، ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی ۲۱۰هزار هکتاری این استان نیاز به تجهیز و نوسازی دارد که باید طی سه سال آینده با استفاده از تسهیلات داخلی و اعتبارات خط فاینانس خارجی، حدود ۵۰ هزار هکتار از آن انجام شود
طبق اعلام جهاد کشاورزی مازندران، یکی از برنامه های خاصی که در بودجه سال ۹۴ پیش بینی شده است ، تجهیز و نوسازی ۱۰۵هزار هکتار از اراضی شالیزاری است تا مازندران در کنار دو استان گیلان و گلستان، این برنامه را ظرف سه سال آینده عملی کند.
عزیزالله شهیدی فر معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران با بیان اینکه، تاکنون ۱۷۸ هزار و ۷۴۴ هکتار معادل ۸۵ درصد از شالیزارهای مازندران نشاکاری شد گفت: در حال حاضر ۲۰۹ هزار و ۷۳۰ هکتار معادل ۹۹.۸ درصد از شالیزارهای مازندران آب تخت اولیه شد و گفت: ۱۰۰ درصد عملیات خزانه گیری و بذر پاشی زمین های کشاورزی مازندران به پایان رسیده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران با بیان اینکه تاکنون ۱۷۸ هزار و ۷۴۴ هکتار معادل ۸۵ درصد از شالیزارهای مازندران نشاکاری شد گفت: از سطوح نشاکاری شده ۳۸ هزار و ۹۳۰ هکتار به صورت مکانیزه و ۱۳۹ هزار و ۸۱۴ هکتار به روش سنتی نشا شد و ۱۹۵ هزار و ۸۳۷ هکتار معادل ۹۳ درصد از شالیزارهای استان آب تخت و آماده نشاکاری است.
نشاکاری برنج شلیزارهای روستای بی بالان استان گیلان
وی اظهار کرد: تاکنون ۱۰ هزار و ۹۳۸ هکتار معادل ۵ درصد از سطوح شالیزاری استان تحت پوشش بیمه زراعت برنج در قالب بیمه عمومی و تضمین تولید قرار گرفته است.
به گزارش مهر، در ایران بیش از ۶۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی در ۱۶ استان هر ساله به کشت انواع برنج اختصاص می‌یابد که طبق برخی آمارها، میزان برداشت شلتوک در این سطح به بیش از سه میلیون تن شلتوک و حدود دو میلیون تن برنج سفید می‌رسد و در این میان استان‌های گیلان، مازندران و گلستان مهمترین قطب‌های تولید برنج کشور محسوب می‌شوند.
در مجموع برنج یکی از کشت‌های پر آب طلب است که در سالهای اخیر در برخی استانها در بیش از چهار تا پنج برابر الگوی کشت برنج تولید شده این درحالیست که کارشناسان، معتقدند باید الگوی کشت با توجه به کمبود منابع آبی رعایت شود.
خشکسالی سالهای اخیر و کاهش سطح نزولات آسمانی که موجب قرار گرفتن منابع آبهای زیرزمینی در وضعیت قرمز شده، نگرانی را در بین کارشناسان و متولیان امور آب استان افزایش داده تا حدی که به گفته کارشناسان در صورت تداوم کشت برنج در این سطح در سالهای آتی بایددر انتظار پایین آمدن سطح آبهای زیرزمینی و شور شدن آنان و در نتیجه خشک شدن اقلیم استان و تبدیل این استان سرسبز به بیابانی وحشتناک بود.
آمارهای آب منطقه ای مازندران نیز حکایت از کاهش ۱۶ درصد بارشها در هشت ماهه اول سال آبی جاری از مهر ۹۳ تا اردیبهشت سال جاری را نشان می دهد که این بدان معناست تداوم چنین روندی، جز بیابانزایی و شوره زار شدن شالیزارهای مازندران نتیجه ای نخواهد داشت.
همچنین بارش سال آبی جاری عمدتاً غیر مؤثر و یا باشدت بسیار بالا در مدت زمان کوتاه بوده که منجر به وقوع سیلاب متعدد در منطقه غرب و مرکزی مازندران شده است که هر یک از سیلاب خسارت فراوان مالی را در پی داشته که نمونه اخیر آن بارش مربوط به فروردین ماه در منطقه پلور و بلده بوده است که خسارت فراوانی مالی به بخش بلده و هراز وارد کرده است.
گزارش: علیرضا نوری کجوریان
مهر