نشست خبری با حضور مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها و کارشناس آب شبکه کانون‌های تفکر ایران برگزار شد و در آن دلایل وقوع سیل و بروز خسارات‌های زیانبار به استان‌های شمالی و جنوبی کشور بررسی شد.
در این نشست تأکید شد: عدم اجرای کافی آبخوانداری و آبخیزداری در سطح کشور بی‌توجهی دولت به اهمیت آبخیزداری طی سال‌های گذشته کاهش منابع طرح های آبخیزداری، تعارض منافع وزارتخانه‌ها، بی‌توجهی به تقویت جوامع محلی از عوامل بروز سیل و تشدید خسارت بوده است.
* اعتبارات کافی برای آبخیزداری تخصیص نمی‌یابد
ابتدا هوشنگ جزی مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها اعلام کرد: طرح آبخیزداری در برنامه پنجم توسعه که قرار بود در سطح ۸ میلیون هکتار انجام شود تنها یک سوم آن اجرایی شد.
وی دلیل عدم تحقق برنامه پنجم توسعه در زمینه آبخیزداری را کمبود بودجه و اعتبارات عنوان کرد و گفت حتی در برنامه ششم هم که قرار است ۱۰ میلیون هکتار طرح آبخیزداری انجام شود اعتبار کافی در اختیار نیست.
به گفته جزی، برای انجام ۱۰ میلیون هکتار عملیات آبخیزداری که در برنامه ششم توسعه آمده است ۱۰ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است که تنها یک سوم آن تخصیص یافته است.
مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها گفت: سال گذشته به دستور مقام معظم رهبری ۲۰۰ میلیون دلار معادل ۷۰۰ میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی به اجرای عملیات آبخیزداری تخصیص یافت که از محل این اعتبار توانستیم ۸۵۰ هزار هکتار عملیات آبخیزداری انجام دهیم و همچنین اجرای طرح کاداستر در سطح ۳ میلیون هکتار از زمین‌های جنگلی انجام شد.
جزی همچنین افزود: برای امسال نیز از محل صندوق توسعه ملی ۱۵۰۰ میلیارد تومان تخصیص یافته اما هنوز ابلاغ نشده است.
* پس از ادغام وزارت جهاد با وزارت کشاورزی آبخیزداری به محاق رفت
وی ادامه داد: متأسفانه در سال‌های گذشته نگاه سطحی به مقوله آبخیزداری باعث شد اهمیت آن در سال‌های گذشته سال به سال کمرنگ شود نقطه عطف آن سال ۸۱ بود که با ادغام جهاد با وزارت کشاورزی، آبخیزداری که آن زمان به عنوان معاونت بود به سازمان جنگل‌ها منتقل شد و زیر نظر این سازمان فعالیت کرد که به تناسب آن سال به سال اعتبارات آبخیزداری کاهش یافت و به حدی رسید که حتی اعتبار کافی برای مطالعات طرح‌ها هم نداشتیم.
مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها با بیان اینکه اهمیت فرسایش خاک از آب هم مهم‌تر است، گفت: متأسفانه ۱۲۶ میلیون هکتار از مراتع کشور تحت فرسایش خاکی هستند و این مسئله آسیب‌پذیری آنها را در برابر سیل به شدت کاهش داده و با کوچک‌ترین روان آبی سیل جاری میشود.
وی گفت: ۵۵ میلیون نفر در کشور در معرض سیل قرار دارند و در سال‌های گذشته با تغییر اقلیم خطرات سیل افزایش یافته و زنگ هشدار به صدا درآمده است.
جزی افزود: آبخیزداری بدون مطالعه اولیه امکانپذیر نیست و ساختار کنونی هم برای انجام این کار کافی نیست و پس از ادغام جهاد در وزارت کشاورزی نتوانستیم به تعهدات خود عمل کنیم و سال به سال دچار رکود و کاستی شدیم.
* آبخیزداری سیل را در کانون‌های اولیه کنترل می‌کند
در ادامه این نشست حمید سینی‌ساز کارشناس آب کانون‌های تفکر ایران با بیان اینکه پیشگیری بهتر از درمان است، گفت: با انجام اقدامات پیشگیرانه می‌توانستیم حجم خسارت را کاهش دهیم.
وی تأکید کرد: ما باید با عملیات آبخیزداری مسیر سیل را در کانون‌های اولیه کنترل می‌کردیم.
کارشناس آب کانون‌های تفکر ایران در اهمیت طرح‌های آبخوانداری و آبخیزداری برای کشور گفت: وجود باران‌های موسمی با شیب‌های زیاد و تبخیر بالا در کشور اهمیت طرح‌های آبخیزداری را دو چندان کرده است.
* آبخیزداری آب را زیر زمین ذخیره می‌کند
وی گفت: متأسفانه آب‌هایی که به صورت ماندآب در پشت سدها می‌ماند تبخیر بسیار بالایی دارد که می‌توانیم با عملیات آبخیزداری قبل از ورود آنها به پشت سد آنها را به داخل خاک نفوذ دهیم که امکان ذخیره‌سازی آنها با اینگونه طرح‌ها تا ۸۰ درصد وجود دارد.
وی با طرح این موضوع که برخی معتقدند نفوذ آب در داخل خاک آن را از دسترس ما خارج می‌کند، گفت: حقیقت این است زمانی که آب جاری را به داخل زمین نفوذ می‌دهیم به ذخیره مطمئنی تبدیل میشود و ذخایر زیرزمینی ما را تکمیل می‌کند.
سینی‌ساز در ادامه به دلایلی که طرح‌های آبخیزداری در کشور به خوبی تحقق نیافته است اشاره کرد و گفت:یکی از دلایل آن کاهش منابع سازمان جنگل‌ها است که به ویژه با ادغام جهاد با وزارت کشاورزی انجام شد.
* مقایسه سدسازی و آبخیزداری در کنترل سیل
وی به تعارض وزارتخانه‌‌های نیرو و کشاورزی اشاره کرد و گفت: تمام تلاش وزارت نیرو این است که آب بیشتری را پشت سد جمع‌آوری و آنها را بفروشد. اما وزارت جهاد کشاورزی رسالتش این است که این آب‌ها را قبل از رسیدن به سدها به زیر زمین نفوذ بدهد و این دو با هم در تعارض است و تا زمانی که تعارض در بین وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها وجود دارد هیچکدام از این طرح‌ها ضمانت اجرا نخواهد داشت.
کارشناس آب کانون‌های تفکر ایران با تشریح بر اینکه سدسازی‌ها نقش بسیار کمرنگ‌تری نسبت به آبخیزداری در کنترل سدها دارند، گفت: برای ساخت یک سد ۱۰ هزار میلیارد تومان هزینه میشود در حالیکه هزینه یک سال آبخیزداری ۲ هزار میلیارد تومان است.
سینی‌ساز در ادامه دلایل عقب‌ماندگی اجرای طرح‌های آبخیزداری در کشور گفت: نگاه به آبخیزداری همچنان با بودجه دولتی است و این عامل کندی اجرای طرح‌ها است.
* جوامع محلی باید در اجرای طرح‌های آبخیزداری مشارکت داده شوند
وی با تأکید براینکه باید جوامع محلی تقویت شود، گفت: باید مردم را در اجرای طرح‌های آبخیزداری دخالت دهیم که در این صورت فشار بر بودجه هم کاهش خواهد یافت.
کارشناس آب کانون‌های تفکر ایران افزود: اما متأسفانه برای اجرای طرح‌ها مجوز به مردم نمی‌دهند و اجازه نمی‌دهند که آنها اقدام به کشت درختان مثمر کنند و یا دام خود را برای تعلیف ببرند.
سینی‌ساز ادامه داد: در صورتی که مجوزی هم صادر شود نظارتی بر آنها نیست.
وی تأکید کرد: کاداستر و نقشه منابع طبیعی و جنگل‌ها هم مشخص نیست یعنی محدوده زمین‌های واگذاری هنوز تعیین نشده است.
کارشناس آب کانون‌های تفکر ایران در پاسخ به اینکه چه کسی مسئول نظارت بر تعارض منافع وزارتخانه‌ها است، گفت: زمانی که آب به عنوان کالا محسوب میشود نگاه به حفظ آب برجسته‌تر میشود. بنابراین اهمیت استفاده منطقی رنگ می‌بازد.
* نخست‌وزیر استرالیا با شعار مدیریت یکپارچه آب و خاک به قدرت رسید
سینی‌ساز تأکید کرد: مدیریت آب نباید به صورت پراکنده در بخش‌های مختلف باشد و باید تجمیع شود. بخش صنعت و کشاورزی مجوز را از وزارت نیرو می‌گیرد در حالیکه هر کدام از اینها باید مجوز‌های تأمین آب خود را به صورت یکپارچه اداره کنند.
وی به تجربه‌ای در استرالیا اشاره کرد و گفت: مدیریت یکپارچه آب و خاک در استرالیا اجرا میشود و در سال ۲۰۱۵ با همین شعار نخست‌وزیر این کشور به کرسی نشست.
* بودجه‌های مدیریت آب به جای جهاد کشاورزی به وزارت نیرو می‌رسد
در ادامه نشست هوشنگ جزی مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک گفت: باید تلاش کنیم که آب در زمان طولانی‌تری از حوزه خارج شود باید نفوذ آب را بیشتر کنیم که در این صورت فرسایش کم و سیل کاهش خواهد یافت که در این صورت آب قنوات هم پر خواهد شد و این همان توزیع عادلانه آب است که در سدسازی‌ها عکس این مسئله اتفاق افتاده است.
وی تأکید کرد: مدیریت جامع حوزه آبخیز باید اتفاق بیافتد. اما مشکلی که وجود دارد این است که به جای تلفیق برنامه وزارتخانه‌ها تلفیق بودجه ایجاد میشود. مثلاً بودجه‌های مدیریت ابی که باید در وزارت کشاورزی استفاده شود به وزارت نیرو می‌دهند و این وزارتخانه هم ۹۸ درصد بودجه خود را برای آب‌های سطحی و تنها ۲ درصد آن را برای آب‌های زیرزمینی در نظر می‌گیرد.
جزی در ادامه در پاسخ به اینکه چرا بخش خصوصی در طرح‌های آبخیزداری مشارکت داده نمی‌شود، گفت: کل عملیات آبخیزداری در کشور ۱۱ میلیون هکتار است. به دلیل اینکه اجرای این طرح‌ها برای بخش خصوصی جذاب و درآمدزا نیست آنها رغبتی برای این کار ندارند.
وی گفت: حتی آماده شده‌ایم که با شرایط ویژه‌ای طرح‌های آبخیزداری را به بخش خصوصی واگذار کنیم اما آنها قبول نکردند.
مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک افزود:در زمینه انجام مطالعات و تهیه نقشه کاداستر از ظرفیت‌های سازمان‌های بین‌المللی نظیر فائو هم استفاده کردیم و قرار است این سازمان از نظر تکنیکی همکاری کند تا بتوانیم نقشه‌برداری‌ها را با ۱۰ رزولیشن انجام دهیم و امسال قرار است کاداستر جنگل‌ها در ۷۲۵ حوزه پایان یابد.
* وزارت نیرو به تکلیف آبخیزداری در بالادست سدها عمل نمی‌کند
جزی با بیان اینکه کنترل فرسایش خاک در آبخیزداری بسیار اهمیت دارد، گفت: سالانه ۲۵۰ میلیون متر مکعب آب به سدها می‌ریزیم مفهوم آن این است که سالانه سدی به اندازه سد کرج را از دست می‌دهیم.
وی گفت: عملیات لایروبی کانال‌ها را باید وزارت نیرو انجام دهد اما متأسفانه این کار را انجام نمی‌دهد. عملیات خاکبرداری معادن هم به فرسایش و پر شدن سدها کمک کرده است.
مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک تأکید کرد: طبق قانون باید بخشی از بودجه را به عملیات آبخیزداری بالای سدها انجام دهند که این کار هم انجام نمی‌شود.