طرح توسعه کشت ارقام پرمحصول برنج در استان‌های گیلان و مازندران در وزارت جهاد کشاورزی دولت تدبیر و امید از چهار سال پیش برنامه ریزی و در حال پیگیری و اجرا بوده است، اما کاهش بارندگی و خشکسالی و به دنبال آن کاهش حدود ۵۰ درصدی ذخیره آب پشت سدها و آببندان های مازندران در سال گذشته سبب شد تا سطح زیر کشت این ارقام از میانگین ۴۵ هزار هکتار سه سال قبل در سال ۹۷ به حدود ۳۰ هزار هکتار برسد.
بر اساس طرح خوداتکایی برنج، سطح زیر کشت ارقام پر محصول در شالیزارهای ۲ استان مازندران و گیلان باید به ۲۵۵ هزار هکتار افزایش یابد که هم اکنون در کمتر از ۱۳۰ هزار هکتار از زمین‌های شالیزاری استان‌های شمالی رقم پر محصول کشت می‌شود.
مازندران و گیلان دارای حدود ۵۵۰ هزار هکتار زمین شالیزاری هستند که سالانه حدود ۸۵ درصد برنج کشور را تولید می‌کنند.
مهم ترین ارقام برنج مورد توجه کشاورزان در مازندران از نوع محلی و کم محصول نظیر طارم و هاشمی است و ارقام پرمحصولی مانند " شیرودی "، " فجر" و " ندا " نیز در این استان بنا بر شرایط آب دهی رودخانه‌ها، ذخیره آب پشت سدها و آ ببندان ها و مکانیزاسیون کشت می‌شود.
طول دوره رشد ارقام پرمحصول بر اساس اعلام کارشناسان حدود ۲۵ تا ۳۵ روز بیشتر از ارقام محلی است و به همین دلیل هم نیاز آبی آنها هم سه هزار متر مکعب در هکتار بیشتر است.
میزان آب مصرفی اراضی شالیزاری به ازای هر هکتار به طور میانگین در ارقام محلی هشت تا ۹ هزار مترمکعب است ولی در ارقام پر محصول تا ۱۲ هزار متر مکعب می‌یابد.
همچنین عملکرد برنج رقم شیرودی و فجربه عنوان کشت قالب در کشت ارقام پر محصول در هر هکتار هفت تن شلتوک است و برای رقم ندا هم به هشت تا هشت و نیم تن می‌رسد و میزان عملکرد ارقام سنتی مانند طارم محلی و هاشمی حدود پنج تن شلتوک است.
** سیرابی مخازن سنتی و مدرن
طبق آمار شرکت آب منطقه ای مازندران بارش باران آخرین روزهای سال گذشته و اوایل سال جدید در مناطق جلگه ای و برف در مناطق کوهستانی و ییلاقی مازندران سبب شد تا در حال حاضر مخازن سد های استان به میزان حدود ۳۳۰ میلیون متر مکعب آبگیری شود که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل ۹۰ درصد بیشتر است.
استان مازندران دارای ۲ سد بزرگ شهید رجایی ساری و البرز در سوادکوه و ۶ سد کوچک با ظرفیت ذخیره ۳۵۰ میلیون مترمکعب است.
بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی هم اکنون تا ۹۵ درصد زمین‌های شالیزارهای استان نشا کاری شده است و عمده زمین‌های ۱۱۰ هزار هکتاری حوزه آبریز هراز در شهرستان های آمل، بابل، بابلسر، فریدونکنار و قائمشهر نیز در مرحله پنجه دهی و درآستانه به بار نشستن خوشه قرار دارند. همچنین استان مازندران با ۸۰۰ قطعه آببندان با ظرفیت حدود ۳۷۰ میلیون متر مکعب نقش مهمی در تأمین آب مورد زمین‌های کشاورزی و پرورش ماهی دارد که بر اساس گزارش آب منطقه‌ای امسال صد درصد از ظرفیت آببندان ها پر شده است.
یکی از شالیکاران جویباری با اعلام اینکه امسال نیمی از زمین یک هکتاری خود را با رقم شیرودی به عنوان ارقام پر محصول نشا کاری کرد، گفت: وجود آب مهم ترین عامل برای کشت این رقم است که با افزایش تولید، درآمد بیشتری نصیب کشاورز می‌کند.
عباس رضا زاده توضیح داد: بارندگی مناسب امسال سبب شد تا آببندان هفت هکتاری بالا دست زمین کشاورزی منطقه ما پر آب شود و رقم کیفی شیرودی علاوه بر فروش مناسب، برای مصرف مورد نیاز خودم هم جوابگو است.
وی افزود: شرکت خدمات کشاورزی منطقه نیز بذر شیروردی و فجر را امسال به قیمت مناسب در اخیتار کشاورزان قرار داده است و از سوی دیگر تقاضا برای خرید نیز در فصل برداشت از سوی تاجران همواره وجود دارد.
** حمایت انگیزشی دولت
معاون مؤسسه تحقیقات برنج کشور مستقر در آمل علاوه بر فراوانی آب، توزیع بذر اصلاح شده پرمحصول، مکانیزاسیون و توجه به بازار خرید و فروش را مهم‌ترین عوامل برای رسیدن به اهداف طرح خود اتکایی تولید برنج با گسترش کشت ارقام پر محصول برشمرد.
رحمان عرفانی با بیان اینکه کشت ارقام پرمحصول برنج با هدف دستیابی به خودکفایی در تولید این محصول راهبردی از دهه ۶۰ در دستور کار قرار داشت، افزود: این مؤسسه در کنار معرفی ارقام کیفی پرمحصول توقع دارد تا مقوله تأمین آب با انجام سد سازی، لایروبی رودخانه ها، مدرن سازی سردهنه ها، یکپارچه سازی زمین های شالیزاری و استفاده از ماشین آلات پیشرفته کشاورزی نیز گسترش بیابد.
وی با اعلام موسسه تحقیقات برنج مازندران در صدد معرفی ارقام کیفی پرمحصول متناسب با شرائط جدید اقلیمی شمال کشور است، توضیح داد: در یک دهه اخیر چندین رقم پرمحصول کیفی در موسسه تحقیقات برنج کشور به کشاورزان معرفی شد، اما هر بار به دلایل مختلف از جمله واردات بی رویه، نبود خرید تضمینی با قیمت مناسب، پرداخت نکردن بموقع مطالبات شالیکاران و کمبود آب سطح کشت ارقام پرمحصول کم و زیاد می‌شود.
عرفانی از رقم شیرود، فجر و ندا به عنوان ارقام کیفی پر محصول برنج در مازندران نام برد و گفت: در سال زراعی جاری نیز رقم " تیسا " و " روشن "به عنوان ارقام کیفی پرمحصول جدید به کشاورزان معرفی شد که نسبت به آفات مقاوم و کم آب برند، می‌توان از هر هکتار ۸ تا ۹ تن شلتوک برداشت کرد ضمن اینکه پا کوتاه بوده و در مقابل ورس شدن (خوابیدگی) مقاوم هستند.
وی از توزیع سه تن بذر اصلاح شده رقم تیسا بین شالیکاران مازندران در سال زراعی جاری خبر داد و افزود: این رقم بر گرفته از بذر ارقام محلی و بومی طارم و " بهنام " است که در فرایند رگه گیری از آنها تلاش شده تا عطر، طعم و کیفیت پخت ارقام کیفی کم محصول را با خود داشته باشد.
طارم رقم کم محصول بومی مازندران و بهنام نیز رقم پرمحصول محسوب می‌شود.
این مسئول تاکید کرد: مکانیزاسیون در کشت شالی هم باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد، اگر چه با توجه به رویکرد حمایتی دولت تدبیر و امید در چند سال اخیر تسهیلات مکانیزاسیون قابل توجهی به کشاورزان پرداخت شده است
** پیش بینی افزایش ۲۷۰ هزار تنی تولید شالی
رئیس اداره برنج سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم با اعلام اینکه امسال محدودیت و خط قرمزی در کشت برنج استان بر خلاف سال قبل وجود نداش، گفت: با توجه به وضعیت مناسب آب، کشت رقم پرمحصول کیفی از جمله فجر و شیرودی امسال تا ۲ برابر بیشتر از سال گذشته شده است.
ابراهیم قربان نژاد توضیح داد: امسال سطح زیر کشت ارقام پر محصول تا ۶۰ هزار هکتار رسیده است که با توجه به میانگین تولید هفت تن شالی در هکتار در کشت ارقام پر محصول کیفی، تولید ۲۱۰ هزار تن شالی بیشتر از سال گذشته پیش بینی می‌شود.
وی افزود: فراوانی آب همچنین سبب شد تا امسال سطح زیر کشت شالی در مازندران تا ۱۰ هزار هکتار نسبت به سال قبل افزایش یابد. پارسال حدود هشت هزار هکتار از زمین‌های شرق مازندران به دلیل کمبود آب بویژه کاهش ۷۰ درصدی ذخیره آب پشت سد شهید رجایی ساری زیر کشت برنج نرفته بود و حدود ۲ هزار هکتار از زمین‌های شالیزاری این منطقه هم پس از نشا کاری به دلیل خشکسالی به مرحله رشد و برداشت نرسیده بود. اگر میانگین تولید شالی از افزایش سطح کشت ۱۰ هزار هکتاری امسال را ۶ تن محاسبه کنیم، ۶۰ هزار تن نیز در این بخش به تولید برنج در کشت اول اضافه می‌شود.
قربان نژاد گف: امسال حدود ۸۰۰ تن بذر شالی گواهی شده که عمده آن ارقام پر محصول بوده از طریق شرکت خدمات حمایتی کشاورزی مازندران بین کشاورزان توزیع شد.
رئیس اداره برنج سازمان جهاد کشاورزی مازندران با بیان اینکه امسال کشت مکانیزه از ۵۵ هزار هکتار سال گذشته تا ۶۵ هزار هکتار در سال جاری افزایش یافته است، ادامه داد: امسال تعداد بانک نشا نیز از ۸۰ واحد به ۸۵ واحد افزایش یافت.
قربان نژاد وضعیت آب در سدها و آببندان های مازندران را بسیار مطلوب و خوشحال کننده توصیف کرد و بیان داشت: شرایط برای کشت دوباره به ۲ روش رتون و نشا مجدد امسال مهیا تر است و افزایش چشم گیری خواهد داشت.
پارسال حدود ۲۵ هزار هکتار از زمین‌های شالیزاری مازندران دوباره نشاکاری و ۳۵ هزار هکتار نیز به روش " دونوچ " یا پرورش ساقه شالی کشت دوباره شد.
مازندران با تولید سالانه حدود یک میلیون تن ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور را تأمین می‌کند.