مراودات تجاری با کشورهای حاشیه دریای خزر رضایت‌بخش نیست. این موضوع مورد تایید فعالان اقتصادی ایران و کشورهای مستقر در حاشیه دریای خزر است؛ به‌گونه‌ای‌که عنوان می‌شود به‌رغم پیوستگی و وابستگی فرهنگی و اجتماعی این کشورها با ایران، مراودات اقتصادی و تجاری در حد قابل قبولی نبوده است. از این رو در هجدهمین اجلاسیه شورای بین‌المللی همکاری‌های تجاری اتاق‌های بازرگانی حاشیه دریای خزر ضمن اشاره به دلایل عدم توفیق در روابط تجاری بین ایران و این کشورها، راهکارهایی نیز برای توسعه ارتباط با کشورهای حاشیه دریای خزر ارائه شد.
سه پلان برای رشد تجارت
حرکت به سمت سرمایه‌گذاری‌های مشترک، ایجاد مناطق آزاد تجاری و تاسیس بانک مشترک پیشنهادهایی بود که از سوی فعالان اقتصادی ایرانی در این اجلاسیه برای رشد تجارت عنوان شد. براساس اظهارات مطرح شده در اجلاسیه، تجارت با کشورهای حاشیه دریای خزر همچنان به‌صورت سنتی انجام می‌شود که برای توسعه روابط، باید از این نوع تجارت عبور کرد و به سمت تجارت سرمایه‌ای پیش رفت. البته موضوع دیگری که در این نشست مورد توجه قرار گرفت، الحاق ایران به اتحادیه اوراسیا و احیای جاده ابریشم بود. براساس خبرهای مطرح شده، مصوبه پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا حداقل در چند ماه آینده در مجلس شورای اسلامی تصویب و با ابلاغ به دولت اجرایی می‌شود. به اعتقاد فعالان اقتصادی ایرانی، آنچه مانع توفیق در توسعه مراودات تجاری با کشورهای حاشیه دریای خزر شده، انجام نشدن قراردادهای تجارت تلفیقی براساس قرارداد تجارت آزاد است. البته رئیس اتاق ایران نیز عنوان کرده است: متاسفانه کشورهای عضو این اجلاسیه نتوانستند قواعد تجارت آزاد را اجرایی کنند که این خود بزرگ‌ترین ضعف تجاری – اقتصادی منطقه خزر محسوب می‌شود. تا زمانی که همه ما به قراردادهای تجاری فی‌مابین پایبند نباشیم و آن را اجرایی نکنیم هیچ‌گاه به اهداف تجاری خود دست نخواهیم یافت.
رئیس اتاق بازرگانی ایران در اجلاسیه مذکور گفت: متاسفانه هنوز تجارت کشورهای حاشیه خزر مبتنی بر تبادل کالا و دور از انتظار و مقبولیت است. به گفته او، خروجی همکاری‌های اقتصادی و تجاری این کشورها در حد قابل قبولی نیست و باید در این‌گونه نشست‌ها مورد نقد و کنکاش قرار گیرد. غلامحسین شافعی حرکت کشورهای حاشیه خزر به سمت سرمایه‌گذاری‌های مشترک، ایجاد مناطق آزاد تجاری و تاسیس بانک مشترک را مقدمه‌ای برای گسترش روابط اقتصادی و تجاری و پیوستگی و همبستگی بیشتر دانست و تاکید کرد: این اجلاس و همکاری با کشورهای همسایه می‌تواند در شرایط فعلی کارنامه اقتصادی کشور را تغییر دهد و شاید بتوان با تعالی روابط اقتصادی نتایج خوبی کسب کرد. او با اعلام اینکه کشورهای حاشیه خزر با ۲۵۰ میلیون نفر جمعیت، گردش تجاری ۷۰۰ میلیارد دلاری دارند، گفت: باید پذیرفت رقم ناچیزی از این تجارت عظیم با کشورهای حاشیه خزر است و اکثر آن با بیرون از منطقه صورت می‌گیرد.
رئیس اتاق بازرگانی ایران افزود: باید بازنگری در تجارت و روابط اقتصادی کشورهای حاشیه خزر صورت گیرد تا موانع و نواقص برطرف شود، زیرا زیبنده نیست که با توجه به توان تولید و تجارت منطقه، نیازهای کشورها و مردم حاشیه خزر در جایی دیگر تامین شود. بخش‌خصوصی باید دولت‌های خود را تحت فشار قرار دهند تا موانع تجاری کشورهای حاشیه را برچینند و در این زمینه مطالبه‌گر باشند. شافعی بر ضرورت آینده‌نگری با نگاه درست به تحولات بین‌المللی تاکید کرد و توضیح داد: بزرگ‌ترین اتفاق حال‌حاضر و آینده آسیا و دریای خزر، احیای جاده ابریشم است که به سرعت در حال انجام است و تاهمین‌جا نیز ۶۷ کشور به احیای این کریدور تجاری پیوسته‌اند. رئیس اتاق بازرگانی ایران خواستار تجدیدنظر نگاه کشورهای حاشیه خزر به اقتصاد جاده ابریشم شد و افزود: باید تمام کشورها در احیای جاده ابریشم جایگاه اقتصادی خود را مشخص کنند و موفقیت در این کریدور مستلزم همکاری با همسایگان و همپوشانی تجاری است.
شافعی همچنین از پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا به‌عنوان یک اتفاق مهم یاد کرد و گفت: یکی از دلایلی که باعث شد تا کشورهای حاشیه خزر نتوانند تا کنون مراودات تجاری خود را به حد انتظار برسانند این است که قراردادهای تجارت تلفیقی براساس قرارداد تجارت آزاد انجام نشده است. متاسفانه کشورهای عضو این اجلاسیه نتوانستند قواعد تجارت آزاد را اجرایی کنند که این خود بزرگ‌ترین ضعف تجاری- اقتصادی منطقه خزر محسوب می‌شود. تا زمانی که همه ما به قراردادهای تجاری فی‌مابین پایبند نباشیم و آن را اجرایی نکنیم، هیچ‌گاه به اهداف تجاری خود دست نخواهیم یافت.
ضرورت حذف تجارت بر پایه دلار
هادی تیزهوش تابان، رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه نیز گفت: هدف ایران در حذف دلار همواره با همراهی کشورهای حاشیه دریای خزر با هدف کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد کشورهای منطقه پی گرفته شده است؛ چراکه تجارت مبتنی بر دلار تاکنون هیچ منافعی برای کشورهای منطقه در پی نداشته است. تیزهوش تابان از پیشرفت خوب حذف دلار در روابط تجاری میان ایران و روسیه و برخی اتاق‌های دیگر کشورهای حاشیه دریای خزر خبر داد ولی تاکید کرد که هنوز تا رسیدن به هدف فاصله وجود دارد.
وی افزود: انتظار ما این است که در آینده نه‌چندان دور تمامی اتاق‌های بازرگانی استان‌های ایران و استان‌های دیگر کشورها به اجلاسیه بپیوندند تا شاهد استفاده از تمامی ظرفیت‌های کشورهای حاشیه دریای خزر باشیم. رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه گفت: تا کنون ایران و روسیه قدم‌های مثبتی برای حذف دلار از تجارت فی مابین برداشته‌اند و برای توسعه تجارت و تجارت کم خطر میان کشورهای حاشیه خزر، می‌طلبد کشورها نیز ورود جدی به حذف دلار داشته باشند. حال آنکه تا به امروز پس از گذشت ۲۳ سال از آغاز فعالیت اجلاسیه مذکور، اعضا هنوز نتوانسته‌اند تجارتی در حد توانایی و ظرفیت کشورهای عضو انجام دهند. تیزهوش تابان انتظار از اتاق‌های بازرگانی کشورهای حاشیه خزر را بیشتر دانست و تاکید کرد: تنها راه برون‌رفت کشورهای حاشیه خزر از آسیب‌پذیری اقتصادی، تقویت روابط تجاری و اقتصادی فی‌مابین است و این کار هم به شناسایی نیازها در کنار موانع و برطرف کردن آنها نیاز دارد.
رستم ژیکانشین، رایزن بازرگانی روسیه در ایران هم گفت: انرژی اولویت همکاری‌های دوجانبه بین ایران و روسیه است و این همکاری‌ها با قوت بدون تاثیرگذاری بیرونی ادامه خواهد یافت. به‌زودی برای گسترش همکاری انرژی بین ایران و روسیه نشست مشترکی با حضور شرکت‌های دولتی و خصوصی روسیه در ایران برگزار می‌شود که می‌تواند روابط دو جانبه را عمق ببخشد.
او افزود: شرایط برای برقراری روابط تجاری و اقتصادی سودمند بین ایران و روسیه بیش از گذشته فراهم است و باید از این فرصت‌ها برای اهداف دوجانبه اقتصادی بهره‌مند شویم. ژیکانشین تهاتر را بهترین راهکار برای گسترش تجاری دو جانبه برشمرد و خواهان بهره‌گیری از این روش برای توسعه روابط دوجانبه در حوزه صادرات و واردات شد. رایزن بازرگانی روسیه در ایران گفت: ما برای گسترش روابط دو جانبه نیاز به شناسایی بازارهای دوجانبه، توانمندی و ظرفیت‌های و نیازمندیهای دوجانبه براساس آمار و اطلاعات دقیق داریم و این کار از سوی بخش‌خصوصی درحال انجام است. وقار زینال اف، معاون اتاق بازرگانی جمهوری آذربایجان نیز در این نشست گسترش روابط و نزدیک‌تر شدن کشورهای حاشیه خزر به یکدیگر را منوط به افزایش روابط تجاری و اقتصادی دانست و گفت: هر چقدر بتوانیم روابط تجاری و اقتصادی بین کشورهای حاشیه دریای خزر را افزایش دهیم؛ روابط دو جانبه ما در حوزه سیاسی و فرهنگی نیز افزایش خواهد یافت.
او افزود: با آمادگی که در بین کشورهای حاشیه خزر برای گسترش همکاری‌های اقتصادی وجود دارد به نظر می‌رسد در آینده شاهد گسترش این روابط باشیم و این کار ما را بیش از گذشته به هم نزدیک می‌کند. ساختار اقتصادی کشورهای حاشیه دریای خزر درحال رشد و توسعه است و ما باید از امکانات یکدیگر برای این توسعه بیش از گذشته بهره مند شویم.
معاون استاندار استان ولگاگراد روسیه نیز در این اجلاسیه گفت: تشکیل کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران - روسیه در سال ۲۰۱۵ نشان داد که دو کشور خواهان گسترش همکاری‌های اقتصادی- تجاری و فرهنگی دوجانبه هستند. رئیس‌جمهوری روسیه و مقامات ارشد ولگاگراد به تمامی برنامه‌ها و تفاهم‌نامه‌های دو جانبه همکاری بین ایران- روسیه پایبند هستند و به نظر می‌رسد ایران نیز این اراده قوی ما را برای روابط دو جانبه به درستی درک کرده است. سفیر ایران در اسپانیا که به نمایندگی از وزارت امورخارجه در این نشست شرکت کرده بود، گفت: براساس پیگیری وزارت امور خارجه مصوبه پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا حداقل در چند ماه آینده در مجلس شورای اسلامی تصویب و با ابلاغ به دولت اجرایی می‌شود. با اجرایی شدن قانون پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا در مرحله اول تعرفه ۸۰۰ قلم کالاهای صادراتی ایران به کشورهای عضو این اتحادیه کاهش خواهد یافت و این موفقیت خوبی برای صادرات کالاهای غیر نفتی ایران به اتحادیه است. در اواخر ماه جاری نیز کمیسیون مشترک ایران و روسیه با شرکت حدود ۳۰۰ شرکت دولتی و خصوصی روسی در ایران برگزار می‌شود و این نشست می‌تواند کارگشای خوبی برای توسعه تجارت دو جانبه باشد. قشقاوی برگزاری کارگروه استانی این کمیسیون را زیر نظر وزارت کشور با حضور معاونان استانداری‌های سراسر کشور از دیگر مزیت‌های این نشست برشمرد و توضیح داد: استان‌ها می‌توانند در این نشست ظرفیت‌های دوجانبه خود را برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی ارائه کنند. وی از بنادر آستاراخان، آفتاب، باکو و ترکمن‌باشی به‌عنوان مهم‌ترین زیرساخت‌های ایجاد شده برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی بین کشورهای حاشیه دریای خزر یاد کرد و خواهان بهره‌گیری از این زیرساخت‌ها برای گسترش روابط تجاری و بازرگانی شد. سفیر ایران در اسپانیا با اشاره به شرکت هیات تجاری این کشور در هجدهمین اجلاس شورای بین‌المللی همکاری‌های تجاری اتاق‌های بازرگانی حاشیه دریای خزر، از آمادگی حضور و سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی اسپانیا در ایران خبر داد.