گسترش سطح زیرکشت ارقام پرمحصول کیفی برنج در حالی مورد تاکید محققان و پژوهشگران بخش کشاورزی است که این راهبرد با توجه به افزایش کشت دوباره برنج زیرسوال رفته چراکه به خاطر زمان حدود ۱۱۰ روزه به بار نشستن ارقام پرمحصول، زمانی برای کشت دوم باقی نمی ماند.
طبق آمار رسمی شالیکاران مازندران در چهار سال اخیر بر خلاف برنامه راهبردی کشت ارقام کیفی پر محصول عمل کردند به طوریکه حتی کشت مجدد برنج ارقام محلی امسال تا ۲۰ هزار هکتار بیشتر از عدد مورد نظر ۳۰ هزار هکتار افق ۱۴۰۴ در استان رسیده است، یعنی ۵۰ هزار هکتار از زمین های کشاورزی استان امسال زیر کشت دوباره نشاء رفت.
اینکه کشاورزان مازندران استقبال و میلی به کشت ارقام پر محصول ندارند دلایل مختلفی دارد ، اولا تجربه تلخ معرفی ارقام پر محصول آمل ۱ ، آمل ، آمل ۳ ، ندا و نعمت در دهه ۶۰ و ۷۰ است که در هر یک از این ارقام نه تنها کیفی نبوده بلکه با طول دوره رشد ۱۲۰ روزه ، آفت گیر بودن و از همه مهمتر نداشتن بازار خرید و فروش و بی توجهی به خرید تضمینی سبب شد تا شالیکاران از کشت این ارقام پرهیز کنند.
اگرچه کشت ارقام پر محصول برنج به عنوان یک راهبرد خوداتکایی این محصول استراتژیک مورد هدف کشور است اما تا زمانی که موضوع بازار و خرید تضمینی این ارقام مورد توجه جدی قرار نگیرد ،کشاورزان کشت ارقام محلی و سپس کشت دوم را به کشت ارقام پرمحصول ترجیح می دهند، چراکه در کشت ارقام پرمحصول به دلیل طول دوره رشد بالای ۱۱۰روزه ، زمان برای کشت دوباره نشا از دست کشاورز خارج می شود از طرفی در رقم پرمحصول پرورش ساقه شالی یا به اصطلاح محلی مازندرانی دوباره نوج نیز بدست نمی آید.
کشت دوباره نشاء برنج که از شش سال گذشته مورد توجه کشاورزان قرار گرفته است به دلیل تغییرات آب و هوایی بوده به طوریکه کشت اول تا ۲۵روز زودتر آغاز می شود یعنی کشاورزان نشا کاری را از نیمه دوم فروردین آغاز می کنند و حداکثر تا دهه اول مرداد برداشت انجام می شود و کشت دوم را تا پانزدهم مرداد عملیاتی می کنند و در ۲ سال اخیر انجام کشت دوباره به صورت چشمگیری افزایش یافته است، بدون اینکه به کمبود آب، خطر وجود آفات از جمله نسل سوم و چهارم کرم ساقه خوار و سمپاشی های متعدد و هزینه بالای آن توجه شود.
مشاهدات نشان می دهد که به دلیل فراوانی آب در سال جاری، کشت دوباره نشا به صورت چشمگیری افزایش یافت و طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی به ۹۰ هزار هکتار رسیده است که ۵۰ هزار هکتار آن دوباره نشا و ۴۰ هزار هکتار آن به روش دونوج است.
کشت دوم برنج همانند کشت اول نیازمند صرف هزینه های شخم و شیار، دستمزد نشاکاری، آبیاری و سمپاشی و دیگر کارهای ضروری برای نگهداری است و از سویی دیگر در صورت تاخیر در کشت دوم ،خطر سرما زدگی فصل پائیز و از بین رفتن محصول وجود دارد که غیرقابل جبران خواهد بود.
از سوی دیگر هجوم کرم ساقه خوار علیه شالی های سبز در سالجاری سبب شد تا کشاورزان بر خلاف کشت اول چندین نوبت سمپاشی را انجام بدهند که علاوه بر هزینه ، محیط زیست و خاک زمین نیز دچار مشکل می شود.
بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی مازندران سه سال پیش ۲۵هزار هکتار، ۲سال پیش ۲۸ هزار هکتار و پارسال نیز ۳۵ هزار هکتار از شالیزارهای استان زیرکشت دوم رفت و پیش بینی امسال مسئولان به رغم فراوانی آب و با توجه به منافع اقتصادی که شالیکاران در کشت دوم برخوردار می شوند ،حدود ۴۰ هزار هکتار بوده است اما این رقم اکنون به ۵۰ هزار هکتار رسید.
به اعتقاد کارشناسان کشاورزی ارقام " شیرودی" ، " فجر " ، " روشن " و " تیسا " از رقم های کیفی پر محصول برنج در مازندران است که می تواند مورد استقبال شالیکاران قرار بگیرد چراکه کیفیت ارقام پر محصول ذکر شده نزدیک به رقم بومی طارم محلی و متناسب با ذائقه مردم بوده و بازار خرید و فروش آن نیز همواره وجود دارد.
عملکرد ارقام شیرودی ، فجر ، تیسا و روشن شش تا هفت تن شلتوک در هر هکتار است که نسبت به ارقام محلی حدود ۲تن بیشتر است.
یکی از کارشناسان کشاورزی مازندران گفت که توسعه مکانیزاسیون و توزیع بذور اصلاح شده می تواند توجه کشاورزان را به کشت ارقام پرمحصول به عنوان راهبرد خود اتکایی تولید این محصول استراتژیک جلب کند.
سید احمد طاهری افزود: مدیریت جهاد کشاورزی در شهرستان های مختلف مازندران برای توسعه کشت ارقام پر محصول و دوباره نشاء متناسب با وضعیت منابع آبی برنامه ریزی کردند و اگر شالیکاران نسبت به این برنامه ها بی توجهی کنند، به طور قطع با شکست و ضررو زیان مواجه می شوند.
وی توضیح داد: کشت دوم برنج باید در شالیزارهایی که دارای منابع آبی مناسبی هستند،صورت گیرد، کشت اول زودتر از موعد مقرر انجام شود و صد البته مطابق با مقولات فنی کشاورزی اقدام شود، در این صورت می تواند متناسب با هزینه های تولید، برای کشاورز درآمد کسب شود.
طاهری اظهار داشت: از آنجایی که در کشت دوباره نشاء کشاورز همانند کشت اول باید هزینه شخم و شیار، آب تخت کردن، خزانه سازی ، پرداخت دستمزد نشاکاران ، وجین و برداشت را متقبل شود و از سویی با خطر احتمالی سرمای فصل پائیز نیز مواجه خواهد شد، باید حساب شده عمل کند.
وی گفت: تجربه کشت دوم نشان داده است که با نگاه خوشبینانه و مساعد بودن همه شرایط از جمله آب و هوایی و منابع آبی هزینه کشت اول ، حداکثر تولید برنج ارقام محلی تا سه تن در هکتار است که عملکرد کشت اول در ارقام پرمحصول نیز بدون انجام هزینه به همین مقدار می رسد.
این کارشناس کشاورزی برنج مازندران ،کشت ارقام پرمحصول کیفی بهنام ، شیرودی ، فجر ، روشن و تیسا را متناسب برای بیشتر شالیزارهای استان مازندران دانست و گفت: مهمترین مساله در کشت ارقام کیفی پرمحصول بازار فروش آن است.
وی توضیح داد: تجربه تلخ کشت ارقام پر محصول آمل ۱ ، ۲ و سه و رقم ندا که علاوه بر کیفیت پائین پخت ،بازار مناسبی نداشته و حتی به دلیل مخلوط کردن آن با ارقام بومی محلی ، به ارقام اصلی استان صدمه زده بود، سبب شد تا همچنان شالیکاران به این ارقام روی خوشی نشان ندهند.
طاهری به نقش مهم موسسه تحقیقات برنج مازندران در معرفی ارقام کیفی جدید پرمحصول اشاره کرد و گفت که با کشت این ارقام علاوه بر عملکرد مناسب بازار پسندی خوبی دارد و با ذائقه مردم نیز سازگار است.
معاون موسسه تحقیقات برنج کشور مستقر در آمل با اعلام این نکته که جایگزینی ارقام بومی و محلی با حفظ عطر و طعم اما با افزایش عملکرد همواره در حال انجام است، گفت که امروز طارم محلی که در ۲دهه ۶۰ و ۷۰ با متوسط تولید ۲.۵ تا سه تن شلتوک کشت می شده است ، در یک دهه اخیر با خالص سازی بذر به نام طارم هاشمی و طارم صدری به حدود ۴تن در هکتار رسیده است.
رحمان عرفانی با بیان اینکه در ۲ سال اخیر نیز رقم روشن و تیسا برگرفته از ارقام بومی و محلی به عنوان ارقام کیفی پر محصول به کشاورزان معرفی شده است، تصریح کرد: توزیع بذر اصلاح شده پرمحصول مهم ترین پیش نیاز اختصاصی کردن کشت برنج در دو استان شمالی است.
عرفانی توضیح داد : کشت ارقام پرمحصول برنج با هدف دستیابی به خودکفایی در تولید این محصول راهبردی از دهه ۶۰ در دستور کار قرار گرفت ولی به علت آماده نبودن زیرساخت ها از جمله عدم ساخت سدها و از طرفی تغییرات اقلیمی به ویژه خشکسالی هشت سال اخیر سبب شد تا کشت ارقام پر محصول مورد توجه قرار نگیرد.
معاون موسسه تحقیقات برنج کشور مستقر در مازندران اجرای طرح تسطیح یکپارچه سازی زمین های شالیزاری و آبیاری تناوبی را هم از دیگر راهکار های مهم برای رسیدن به اهداف گسترش کشت ارقام پرمحصول و خود اتکایی برنج برشمرد.
عرفانی افزود: بر اساس برنامه ، با توجه به اهمیت استفاده از زمین شالیزاری، رعایت مقولات زیست محیطی و منابع آبی با هدف خوداتکایی به تولید برنج داخلی، می بایست به تدریج تا سال ۱۴۰۴ سطح زیر کشت دوباره برنج مازندران به ۳۰ هزار هکتار می رسید.
وی اضافه کرد: اما با تلاش و هماهنگی شالیکاران و مسئولان حدود هشت سال زودتر از برنامه افق ۱۴۰۴ ، سطح زیر کشت دوباره برنج سال پیش به ۳۰ هزار هکتار رسیده است که امسال بنابر اعلام رسمی سازمان جهاد کشاورزی به ۵۰ هزار هکتار افزایش یافت.
این کارشناس کشاورزی گفت که امروز شالیکاران فقط به فکر انجام کشت دوباره با هدف درآمد بیشتر هستند ،اما غافل از اینکه اگر به توصیه های فنی توجه نشود،علاوه براینکه به خاک زمین های شالیزاری صدمه جدی وارد می شود، در اثر استفاده بی رویه از آب های زیر زمینی و سموم کشاورزی ، با بحران جدی زیست محیطی مواجه خواهیم شد.
وی توضیح داد: اگر رعایت اصولی تناوب انتخاب ارقام برنج، روش های کشت و رعایت دقیق نسخه گیاهپزشکی برای سمپاشی علیه آفات و بیماری ها توجه نشود، با تجمع آفات و بیماری ها و همچنین با از دست دادن مواد مغذی خاک ، حاصلخیزی زمین شالیزاری از بین می رود.
وی با هشدار به اینکه اکنون شالیکاران مازندران برای انجام کشت دوم به محض برداشت اول کاه و کلش و ساقه های باقی مانده را آتش می زنند و با استفاده از چندین حلقه چاه ، به صورت شبانه روزی آب بالا می کشند تا در اسرع وقت شخم و شیار انجام دهند، گفت: این درحالی است که کشت ارقام پرمحصول به مراتب حتی در جاهایی که مشکل تامین آب نیز دارند، به صرفه تر باشد.
عرفانی اضافه کرد: البته ذکر این نکته نیز مهم است که تا پیش از سال ۱۳۹۲ به رغم وجود ارقام پرمحصول کیفی شیرودی و فجر،اما به دلیل واردات بی رویه، نبود خرید تضمینی با قیمت مناسب و عدم پرداخت بموقع مطالبات شالیکاران سطح کشت ارقام پرمحصول تا ۲۰ هزار هکتار نیز کاهش یافت.
پیش از روی کارآمدن دولت یازدهم میزان واردات برنج به کشور حدود ۲ میلیون تن در سال بود که این واردات بر اساس اعلام رسمی وزارت جهاد کشاورزی در سال گذشته به حدود ۷۵۰ هزار تن رسید.
این کارشناس ارشد موسسه تحقیقات برنج مازندران در عین حال همچنین اعتراف کرد که کشت ارقام پرمحصول نامناسب مانند آمل ۲ و آمل ۳ در شالیزارهای مازندران مهم ترین دلیل شکست این طرح بود که سبب بدنامی ارقام پرمحصول نزد افکار عمومی شالیکاران و همچنین مصرف کنندگان شد.
عرفانی بیان داشت: اگر چه بعدها ارقام کیفی پرمحصول به کشاورزان شالیکار معرفی و کشت آنها مورد ترغیب قرار گرفت، ولی آمارهای رسمی نشان می دهد در حال حاضر تنها در حدود ۹۰ هزار هکتار از شالیزارهای مازندران و گیلان برنج ارقام پرمحصول کشت می شود.
وزارت جهاد کشاورزی دولت تدبیر و امید بر اساس فرمان اقتصاد مقاومتی مقام معظم رهبری از چهار سال پیش طرح توسعه کشت ارقام کیفی برنج پرمحصول و گسترش کشت دوم در استان های شمالی گیلان و مازندران را بر اساس طرح خوداتکایی برنامه ریزی کرده و همسو با این برنامه ها مقرر شد تا سطح زیرکشت ارقام پر محصول در این دو استان به ۲۵۵ هزار هکتار افزایش یابد که هم اکنون در کمتر از۹۰هزار هکتار از زمین های شالیزاری استان های شمالی رقم پرمحصول کشت می شود.
یک جمع بندی نهایی نشان می دهد در صورت ادامه وضعیت کشت دوم برنج و رغبت کشاورزان به ان برغم همه هزینه ها یا سود نهایی برای جامعه و کشاورزان، کشت ارقام پرمحصول به علت ناشناخته بودن و نبود استقبال با توجه به تمام موارد گفته شده بالا عملا ره به جایی نخواهد برد.