آن دسته از کشاورزان مازندرانی که با برداشت محصول کشت اول از شالیزارها، اقدام به کشت دوباره برنج کرده اند، این روزها با تداوم سرمای هوا و بارندگی مداوم به صورت جدی نگران شده اند و تنها راه چاره را در این وانفسای بی توجهی به هشدارهای کارشناسی در صبر و انتظار برای برآمدن دوباره آفتاب و گرم شدن هوا جست و جو می کنند.
بخشی از کشاورزان مازندرانی همه ساله با برداشت کشت اول برنج، به دو روش پرورش ساقه و نشاء دوباره ، تمام یا بخشی از شالیزارهایشان را زیر کشت دوم برنج می برند. برای هر دو روش کشت دوم برنج هم نیز شرایط آب و هوایی مناسب و گرمای تابستانی مهم ترین الزام محسوب می شود، الزامی که امسال محقق نشده است.
با این که همه ساله دستگاههای مرتبط از جمله جهاد کشاورزی ، هواشناسی و مرکز ملی برنج با بررسی داده های مختلف اقدام به تعیین خط قرمز کشت دوم برنج می کنند و به کشاورزان در باره تبعات عبور از آن هشدار می دهند، ولی امسال به خاطر فراوانی آب تعداد بیشتری از برنجکاران برای کشت دوم وسوسه شده اند و شالیزارهایشان را زیر کشت دوباره برده اند.
از نظر کارشناسی شرائط آب و هوایی گرم تابستان و تداوم آن در نخستین ماه از فصل پائیز برای به بار نشتن خوشه های برنج کشت دوم ضروری است، ضمن این که کشاورزان باید نسبت به طغیان کرم ساقه خوار نسل سوم و چهارم هم هوشیار بوده و اقدامات پیشگیرانه لازم را انجام دهند.
طبق آمار رسمی جهاد کشاورزی مازندران امسال حدود ۱۰۵هزار هکتار از زمین های شالیزاری استان به دو روش پرورش ساقه یا دونوچ و نشاء دوباره زیر کشت برنج رفته است. این میزان دارای افزایش حدود ۳۰ درصدی نسبت به سال گذشته است.
کشت دوم برنج به روش نشاء مجدد همانند کشت اول نیازمند صرف هزینه های شخم و شیار، دستمزد نشاکاری، آبیاری و سمپاشی و دیگر کارهای ضروری برای نگهداری است و همین موضوع سبب شده است تا شرایط آب و هوایی حاکم کشاورزان را به صورت جدی نگران کند.کشت دوم برنج به روش پرورش ساقه هم امسال به خاطر تداوم بارندگی تابستانی و ورس شدن بخشی از شالیزارها برای بسیاری از شالیکاران امکان پذیر نشد و به همین دلیل هم نشاء مجدد بیشتر مورد توجه قرار گرفت.
کشت دوم برنج به روش پرورش ساقه شالی از سیاست ها و رویکردهای جدی سازمان جهاد کشاورزی مازندران در چها سال اخیر بوده است، اما به نظر می رسد شالیکاران بدون توجه به توصیه های کارشناسی از جمله مقوله تامین آب و شرایط آب و هوایی در زمان به بار نشستن خوشه شالی و درو ، عملا این سیاست را دچار چالش کرده اند.
۲۰ مرداد، خط قرمز کشت دوم
همسو با خطر پذیری احتمالی ناشی از شرایط آب هوایی ، کارشناسان موسسه تحقیقات کشاورزی برنج مازندران تاکید کرده بودند که حداکثر تا بیستم مرداد باید نشا کاری انجام شود و پشت سر گذاشتن موعد تعیین شده کارشناسی، ضریب آسیب پذیری محصول را در بازه زمانی کاشت تا برداشت به سبب طغیان آفت و یا سرمای زودرس افزایش می دهد.
فراوانی آب در سال جاری سبب شد تا کشاورزان برنجکار مازندرانی توصیه های کارشناسی را نادیده گرفته و از خط قرمز زمانی تعیین شده عبور کنند به گونه ای که بر اساس اعلام جهاد کشاورزی دستکم ۱۵ هزار هکتار از سطح زیر کشت دوم برنج به روش نشاء دوباره بعد از بیستم مرداد انجام شده است.
معاون توسعه و پیش بینی اداره کل هواشناسی مازندران گفت: به طور میانگین دمای هوای مازندران طی یک هفته اخیر حدود هفت درجه کاهش یافته است.
احمد اسدی با اعلام این که میانگین درازمدت دمای هوای شهریور در مناطق مختلف جلگه ای و کوهستانی مازندران متفاوت است، افزود: مثلا این میانگین در شهرستان های آمل و ساری به ترتیب ۲۵ و ۲۶ درجه سانتی گراد بوده است.
و افزود: پیش بینی متوسط دمای هوا در مهر ماه امسال نیز در این دو شهرستان به ترتیب ۲۱ و ۲۲ درجه است .
وی توضیح داد: بررسی های درازمدت هواشناسی مازندران به لحاظ بارندگی ها نشان می دهد که هر ساله از شهریور تا آبان روند بارشی در استان شروع می شود و اوج بارندگی ها در آبان و نیمه اول آذر ماه است.
اسدی گفت: البته ممکن است در این مدت به لحاظ مقطعی با کاهش شدید و افزایش دمای هوا مواجه شویم که کاهش حدود شش تا هشت درجه ای دمای هوا در یک هفته اخیر شهریور ماه امسال نمونه بارزی است که سبب نگرانی جدی شالیکارانی شده است که کشت دوم داشته اند.
معاون توسعه و پیش بینی هواشناسی مازندران با تاکید بر این نکته که کشاورزی همواره تحت تاثیر شرایط آب و هوایی قرار دارد، افزود: به همین دلیل امروزه که پیش بینی ها و بررسی ها تا حدود زیادی دقیق تر شده است، کشاورزان باید نسبت به هواشناسی کشاورزی بیشتر توجه کنند.
اسدی گفت: جهاد کشاورزی مازندران با هماهنگی آب منطقه ای و هواشناسی نسبت به تعیین و اعلام زمان کشت دوباره نشا ء شالی که حداکثر تا بیستم مرداد ماه بوده است ، اطلاع رسانی کرد، چرا که به هر حال با توجه به طول دوره رشد و به بار نشستن شالی ، وجود سرما و کاهش دما در فصل پائیز دور از انتظار نیست.
فراتر از پیش بینی
معاون موسسه تحقیقات برنج کشور مستقر در آمل گفت : به برنجکاران استان هشدار داده بودیم که خارج از موعد تعیین شده کارشناسی کشت دوم برنج را ادامه ندهند، چون با ضرر و زیان مواجه خواهند شد.
عبدالرحمان عرفانی افزود: امروز به دلیل وجود سرمای تابستانه حتی کشاورزانی که پیش از موعد مقرر کشت کردند نیز نگرانی از رشد شالی و به بار نشستن محصول خود را دارند.
وی مدت زمان به بار نشستن خوشه و به مرحله درو رسیدن رقم زودرس طارم محلی در مازندران را حداقل ۸۵ روز اعلام کرد و بیان داشت: با توجه به اهمیت شرایط آب و هوایی روزهای فصل پاییز برای به بار نشستن خوشه های برنج کشت دوم، نشاکاری پس از ۲۰ مرداد با خطرپذیری بالا همراه است.
عرفانی آفت ساقه خوار نسل چهارم و سرمای احتمالی فصل پاییز را مهم ترین تهدید برای کشت دوم برنج دانست و تاکید کرد: هر یک از دو تهدید می تواند همه زحمت ها، هزینه ها و دسترنج های کشاورزان را بر باد دهد.
طغیان آفت
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور در مورد خطرات نسل سوم و چهارم کرم ساقه خوار برنج در کشت دوم نیز گفت : رطوبت مناسب و نشاء سبز همواره دو عامل مهم برای تداوم نسل کرم ساقه خوار در شالیزارها است و امسال به دلیل وجود آب بیشتر و افزایش قابل توجه نشا کاری مجدد ، شاهد طغیان این آفت در شالیزارهای استان مازندران هستیم.
مهرداد طبری با بیان اینکه تا ۷۰ درصد نسل سوم کرم ساقه خوار در زمان خزانه گیری مجدد برای کشت دوم قابل مهار و مدیریت بوده است، توضیح داد: بی توجهی کشاورزان در مدیریت خزانه گیری به ویژه نکشیدن توری روی خزانه با هدف جلوگیری از تخم ریزی پروانه های نسل دوم کرم ساقه خوار روی بوته نشا،سبب شد تا با انتقال بوته نشا به زمین اصلی شاهد طغیان این آفت باشیم.
وی در عین حال به اهمیت سم پاشی صحیح و مدیریت در مبارزه با آفت کرم ساقه خوار اشاره کرد و بیان داشت: اگر مقدار سم،زمان سمپاشی و اصل بودن سم مورد توجه قرار بگیرد ، می توان محصول شالی را از حمله این آفت نجات داد.
طبری که دکترای گیاه پزشکی و حشره شناسی کشاورزی دارد ، گفت که مهیا نبودن شرایط لازم از جمله کشت هماهنگ، ارقام یکسان ، تسطیح و یکپارچه سازی زمین های شالیزاری و از همه مهمتر پائین بودن سرانه زمین سبب می شود تا همواره شاهد کرم ساقه خوار بالغ، نابالغ و پروانه در یک منطقه باشیم و در نتیجه سم پاشی ها هم کارایی لازم را ندارند.
فرار بیمه از ریسک کشت دوم برنج
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران با بیان اینکه شرایط مناسب منابع آبی به یوژه وجود روان آب ها در رودخانه های استان سبب شد تا کشت دوم شالی امسال نسبت به سال گذشته تا ۲ برابر بیشتر شود، گفت : البته کارشناسان ۶۴ اداره خدمات کشاورزی زمان انجام نشا کاری را اطلاع رسانی کرده بودند.
عزیزالله شهیدی فر با بیان اینکه این کاهش دمای هوا در یک هفته اخیر مانع رشد گیاه نخواهد شد، افزود: خطر آب و هوایی همواره کشاورزی را تحت تاثیر قرار می دهد و این نگرانی نیز برای تولید کنندگان امسال جدی است.
وی در مورد بیمه کشت دوم برنج نیز گفت: هنوز صندوق بیمه محصولات کشاورزی زیر بار بیمه کشت دوم به روش رتون نرفته است اما بیمه دوباره نشاء را با رایزنی های صورت گرفته قرار شد سال آینده عملیاتی شود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران ابراز امیدواری کرد که با بهبود وضعیت هوا طی روزهای آینده، شرایط برای نگهداری کشت دوم برنج بهتر شود.
مدیرصندوق بیمه محصولات کشاورزی مازندران نیز گفت که هنوز صندوق به دلیل خطر پذیری بالا در کشت دوم برنج به نتیجه نرسیده است و بیمه کردن کشت دوم برنج در مرحله تحقیق قرار دارد.
حمید رضوی نیا افزود: موسسه تحقیقات برنج باید ارقام مقاوم به سرما را معرفی کند ، اینکه کشاورزان همان برنج طارم محلی و هاشمی را به کشت دوم اختصاص بدهند مورد تایید صندوق نیست چرا که زمان انجام کشت از یک رقم در شرایط متفاوت آب و هوایی منطقی به نظر نمی رسد، به رغم اینکه سابقه موفقیت کشت دوم این ارقام نیز وجود دارد.
این مسئول بیمه در خصوص بیمه شالیزارهای استان مازندران در کشت اول نیز گفت: از حدود ۲۱۵ هزار هکتار شالیزار مازندران در سال جاری که زیر کشت رفت تنها ۳۷ هزار هکتار بیمه شده بود که این رقم بسیار ناچیز است.
در حال حاضر استان مازندران با تولید ۷۲ نوع محصول زراعی و باغی سالانه حدود هفت میلیون تن محصول کشاورزی تولید می‌کند.
این استان با برخورداری از تنها ۲ و نیم درصد از سطح زراعی کشور، سالانه هفت درصد از تولیدات کشاورزی و ۱۱ درصد از ارزش اقتصادی کشاورزی کشور را در اختیار دارد.
تولید سالانه حدود یک میلیون و ۵۰ هزار تن برنج سفید در مازندران برابر با تامین ۴۲درصدی نیاز کشور به برنج ، این استان در امنیت غذایی این محصول استراتژیک از اهمیت ویژه ای برخوردار است.