رشدی که به گفته فعالان این بخش با توجه به بالا رفتن تولید در بخش کشاورزی کشور به‌وجود آمده و آنچه مسلم است تداوم این روند به رفع موانع صادراتی گره خورده است. به گفته فعالان این بخش، با وجود آنکه صنایع غذایی در میان صنایع پیشتاز و در جمع ۱۵صنعت صادرات‌گرا گنجانده شده است؛ اما این بخش همچنان با چالش‌ها و موانع بسیاری در امر صادرات روبه‌رو است. نداشتن چشم‌اندازی روشن از سیاست‌گذاری در این بخش از جمله مشکلاتی است که می‌توان گفت بخش کشاورزی و صنایع غذایی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، نبود چشم‌انداز روشن برای این بخش موجب شده این بخش با تغییر پی در پی در قوانین و مقررات مواجه باشد و امکان برنامه‌ریزی از صادرکنندگان گرفته شود. از سوی دیگر، احصای چالش‌های بخش کشاورزی بیانگر آن است که فعالان این بخش با چهار چالش کلی در بخش‌های «تولید»، «تامین»، «چالش‌های پشتیبانی و قوانین و مقررات صادراتی تا خروج محصول از کشور» و «چالش‌های صادرات در خارج از کشور و قوانین و مقررات کشور هدف» روبه‌رو هستند؛ چالش‌هایی که موجب شده این بخش نتواند به اهداف صادراتی خود دست یابد.
موانع و مشکلاتی که موجب شد تا اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری اخیرا خواستار تسهیل روند صادرات محصولات کشاورزی شود و طی دستوری به وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارایی و صنعت، معدن و تجارت، اعلام کند که مساعدت لازم را برای تسهیل صادرات محصولات کشاورزی انجام دهند. دستوری که با اخبار شنیده‌شده در جمع فعالان بخش‌خصوصی مغایرت دارد؛ به‌طوری‌که حسن رکنی، مشاور وزیر جهادکشاورزی در آخرین نشست کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق بازرگانی تهران اعلام کرد که این وزارتخانه و وزارت صنعت، معدن و تجارت پیشنهادی برای تعیین عوارض صادراتی روی برخی فرآوردهها از جمله شیرخشک و محصولات لبنی ارائه کرده‌اند؛ اقدامی که می‌توان گفت با دستور ابلاغی از سوی معاون اول رئیس‌جمهوری مغایرت دارد و در صورت اجرا فعالان این بخش با چالش جدید صادراتی مواجه خواهند شد. برنامه‌ریزی صورت‌گرفته از سوی دو وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت و جهادکشاورزی برای اعمال عوارض صادراتی درحالی است که براساس داده‌های اعلام‌شده بخش اعظمی از صادرات صنایع غذایی به محصولات لبنی اختصاص دارد و به گفته فعالان این بخش در صورت اعمال عوارض صادراتی، تجارت محصولات کشاورزی بار دیگر تجربه تلخ سال‌های گذشته را مرور خواهد کرد و صادرات این بخش به‌شدت کاهش خواهد یافت.
این درحالی است که همچنان بازار این فرآوردهها در خارج از کشور خواهان محصولات ایرانی است. پیش‌بینی اخذ عوارض برای برخی از صنایع لبنی درحالی است که مطابق با آمار پنج ماه منتهی به مرداد امسال، صادرات لبنیات در پنج ماه منتهی به مرداد به لحاظ وزنی ۱۹۷هزار تن و به لحاظ ارزشی ۲۵۰میلیون دلار ثبت شده است. از این میزان صادرات پنیر و کشک به لحاظ وزنی سهم ۳۳ هزار تنی به ارزش ۶۸ میلیون دلار، شیر و خامه با وزن ۴۲ هزار تنی به ارزش ۵۶ میلیون تن، صادرات بستنی با وزن ۲۲ هزار تن به ارزش ۵۶ میلیون دلار و ماست با وزن ۹۴هزار تن به ارزش ۵۵ میلیون دلار را به خود اختصاص داده‌اند.
کارنامه صادراتی
پیش‌بینی اعمال محدودیت‌های صادراتی برای این بخش درحالی است که با توجه به محدودیت اعمال شده برای صادرات نفتی، دولت باید به صادرات محصولات غیرنفتی روی آورد و صنایع غذایی می‌تواند در شرایط کنونی نقش‌آفرین باشد. براساس آمار اعلام‌شده از سوی وزارت جهادکشاورزی در پنج ماه نخست سال‌جاری، بخش کشاورزی سهمی ۹۷/ ۱۰ درصدی از صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است. در این مدت محصولات بخش کشاورزی و غذا با وزن تقریبی ۲ میلیون و ۵۰۴ هزارتن، به ارزش یک میلیارد و ۹۵۲میلیون دلار به کشورهای عراق، افغانستان، امارات متحده عربی، پاکستان، فدراسیون روسیه، هند، ترکیه، ترکمنستان، آلمان و برخی کشورهای آسیای شرقی صادر شده است. اما براساس آمار اعلام‌شده و به لحاظ ارزشی محصولات لبنی با ۲۵۰میلیون دلار، محصولات جالیزی ۲۳۳ میلیون دلار، پسته ۱۷۸میلیون دلار و گوجه‌فرنگی تازه و فرآوری شده ۱۹۰ میلیون دلار برای کشور ارزآوری داشته‌اند. صادرات محصولات جالیزی با حدود ۷۳۹هزار تن، گوجه‌فرنگی تازه و فرآوری شده با حدود ۳۱۹ هزار تن، پیاز و موسیر با حدود ۱۱۰هزار تن، سیب با حدود ۶۱ هزار تن و خرما با حدود ۲۰ هزار تن رتبه یک تا پنج را از نظر وزنی در صادرات محصولات کشاورزی به خود اختصاص داده‌اند.
در زیربخش‌‌های کشاورزی نیز سهم صادراتی زیربخش زراعی با وزن بالاتر از یک میلیون و ۸۲۱ هزار تنی و به ارزش ۹۰۸ میلیون دلاری بوده که گروه سبزیجات با ۸۱۳ هزار تن و به ارزش ۴۳۵ میلیون دلار برای کشور ارزآوری داشته‌اند که از این مجموعه می‌توان به صادرات گوجه‌فرنگی تازه و فرآوری شده با ۳۱۹ هزار تن به ارزش ۱۹۰میلیون دلار، سیب‌زمینی با ۶۱ هزار تن به ارزش ۴۱میلیون دلار، پیاز و موسیر با ۱۱۰ هزار تن به ارزش ۶۹ میلیون دلار و همچنین گیاهان دارویی با ۲۱ هزار تن به ارزش ۱۵ میلیون دلار اشاره کرد. محصولات جالیزی نیز با ۷۳۹ هزار تن و ارزش ۲۳۳ میلیون دلار در این زیربخش قرار می‌گیرند. اما در دوره زمانی مورد بررسی سهم صادرات غیرنفتی برای گروه زیربخش باغی نیز به لحاظ وزنی برابر با ۳۷۵ هزار تن و به ارزش برابر با ۶۱۴ میلیون دلار بوده است. با توجه به داده‌های اعلام‌شده می‌توان گفت با صادرات محصولات باغی همچون پسته با بیش از ۲۰ هزار تن وزن به ارزش ۱۷۸ میلیون دلار، زعفران با وزن ۷۴ تن به ارزش ۷۸میلیون دلار، خرما با وزن ۵۶ هزار تن به ارزش ۴۸ میلیون دلار، انگور با وزن ۳۱هزار تن به ارزش ۴۱ میلیون دلار و سیب با وزن ۶۱ هزار تن به ارزش ۳۶ میلیون دلار منجر به ورود ارز به کشور شده است.
ارزیابی داده‌های اعلام‌شده همچنین نشان‌دهنده آن است که محصولات دام و طیور نیز در این مدت به لحاظ وزنی ۲۶۲ هزار تن صادرات و۳۵۰ میلیون دلار برای کشور ارز آوری داشته است که به تفکیک صادرات لبنیات با وزن ۱۹۷ هزار تن ارزآوری ۲۵۰میلیون دلاری را برای کشور رقم زده شده که این میزان صادرات به تفکیک مربوط به پنیر و کشک با وزن ۳۳ هزار تنی به ارزش ۶۸ میلیون دلار، شیر و خامه با وزن ۴۲ هزار تنی به ارزش ۵۶ میلیون تن، صادرات بستنی با وزن ۲۲ هزار تن به ارزش ۵۶ میلیون دلار و ماست با وزن ۹۴هزار تن به ارزش ۵۵ میلیون دلار شده است. از سوی دیگر، براساس داده‌های اعلام‌شده از سوی وزارت جهادکشاورزی نیز صادرات تخم مرغ با وزن ۱۷هزار تن به ارزش ۲۹میلیون دلار، گوشت مرغ با وزن ۱۸هزار تن به ارزش ۱۹میلیون دلار و چای ایرانی با وزن ۲هزار تن به ارزش ۲میلیون دلار برای کشور، ارزآوری داشته‌اند.
در ادامه می‌توان به سهم ارزآوری سه زیربخش شیلات، جنگل و مرتع و دامپزشکی به ترتیب با وزن ۳۹ هزار تن، ۶ هزار تن و ۷۰ تن، ارزآوری ۷۱ میلیون دلاری، ۱۰میلیون دلاری و یک میلیون دلاری اشاره کرد. از سوی دیگر در براساس آمار اعلام‌شده در مدت زمان مورد بررسی پنج قلم محصولات وارداتی شامل ذرت دامی به میزان سه میلیون و ۵۹۵ هزار تن، لوبیای سویا به میزان یک میلیون و ۱۴۵ هزار تن، جو به میزان یک میلیون و ۱۴۰ هزار تن، کنجاله سویا به میزان ۹۲۹ هزار تن و برنج نیمه سفید یا کامل سفید شده ۸۹۳ هزار تن وارد کشور شده؛ اما بیشترین سهم ارزی به‌منظور واردات محصولات مورد نیاز و ضروری صنعت کشاورزی به برنج نیمه سفید یا کامل سفید شده به ارزش ۹۵۱ میلیون دلار، ذرت دامی به ارزش ۸۹۲میلیون دلار، لوبیای سویا به ارزش ۴۹۴میلیون دلار، کنجاله به ارزش ۴۱۱ میلیون دلار و روغن دانه آفتابگردان به ارزش ۳۰۶میلیون دلار اختصاص یافته است.