این گزارش حتی با واکنش مسئولان سازمان محیط زیست کشور، وزارت بهداشت، وزارت جهادکشاورزی و حتی وزارت نیرو همراه بود، تا جایی که تنها پس از چند ساعت از رسانه‌ای شدن این فاجعه در حوزه کشاورزی ساوه، ضرب‌الاجل از سوی فرماندار به منظور جلوگیری از تداوم فاجعه زیست محیطی در حوزه کشاورزی ساوه اعلام و اقدامات مسئولان در این رابطه آغاز شد.
پیگیری‌ها برای خاتمه دادن به سرطان‌کاری از سوی مراجع ذیربط تا جایی پیش رفت که فرماندار ساوه در نامه‌ای خطاب به مدیران ادارات مرتبط با این معضل زیست‌محیطی شامل شهرداری، جهاد کشاورزی، دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی، اداره حفاظت محیط زیست، امور منابع آب و اداره منابع طبیعی و آبخیزداری خواستار پیگیری و اقدام عاجل حسب وظایف قانونی برای جلوگیری از این فاجعه زیست‌محیطی در حوزه کشاورزی شد.
پیش از صدور نامه از سوی فرماندار وقت ساوه، در نخستین اقدام که آن هم با دستور معاون استاندار و فرماندار ساوه صورت گرفت، در یک اقدام ضربتی و با دستور قضائی تمامی موتور آب‌هایی که اقدام به انتقال فاضلاب از کانال مجاور اراضی کشاورزی می‌کردند جمع‌آوری شدند و بدین ترتیب با اتخاذ تدابیر مناسب برای تامین آب سالم مورد نیاز کشاورزانی که پیش‌تر، از طریق آبیاری با فاضلاب اقدام به زراعت می‌کردند، فاجعه سرطان‌کاری در این شهرستان که قطب تولید محصولات باغی و زراعی است پایان یافت.
پس از گذشت حدود دو ماه از آغاز کشت پائیزه، محدودیت‌های منابع آبی در ساوه منجر به تکرار فاجعه کشت محصولات کشاورزی با فاضلاب یا همان از سرگیری سرطان‌کاری در این شهرستان شد؛ تا جایی که پس از انتشار گزارش با عنوان "تکرار یک فاجعه/سرطان کاری در ساوه از سرگرفته شد" که در چهارم دیماه 97 بر روی خروجی این خبرگزاری قرار گرفت، کارشناسان حوزه کشاورزی و سلامت نسبت به تکرار این فاجعه هشدار دادند و با ابراز نگرانی از کشت محصولات کشاورزی آبیاری شده با فاضلاب در ساوه، اعلام کردند که فاضلاب شهری حاوی فلزات سنگین و آلودگی‌های شیمیایی بوده و بسیار خطرناک است. آبیاری محصولات کشاورزی با این آب به دلیل اینکه موجب ماندگاری سموم در کشت می‌شود، زمینه‌ساز بروز بسیاری از بیماری‌ها و انواع سرطان‌هاست.
با رسانه‌ای شدن تکرار فاجعه کشاورزی در ساوه مجددا برخورد قانونی از سوی مراجع ذیربط انجام و متخلفین تحت پیگرد قانونی قرار گرفته و موتورهای آب منتقل کننده فاضلاب به اراضی کشاورزی جمع آوری شد.
سال ۱۳۹۷ تمام شد و به فضل الهی شدت بارش‌های بهاره در روزهای نخست سال ۱۳۹۸ به حدی بود که کشاورزان در منطقه موسوم به "باغ زرباف" از منابع آبی کافی برخوردار شوند و دیگر نیازی به کشت با فاضلاب نداشتند. بازدیدهای میدانی خبرنگار ما از این منطقه در فصول مختلف سال بویژه آغاز کشت بهاره و پائیزه نیز حاکی از آن بود که کشاورزان از طریق آبیاری با آب چاه اقدام به کشت محصولات زراعی می‌کنند و خبری از کشت با فاضلاب نبود.
باز هم فاجعه زیست‌محیطی
اما آنچه باعث نگارش این گزارش شد، رهاسازی فاضلاب شهری در جنوب شهر ساوه و در منطقه‌ای موسوم به "رودابان" است، جایی که روان‌آب‌ها و فاضلاب شهر ساوه که از ابتدای جاده روستای الوسجرد از محدوده شهری خارج و مستقیما وارد اراضی کشاورزی می‌شوند و فاجعه دیگری در حوزه کشاورزی را به بار می آورند.
کشاورزان می گویند این بار با ورود فاضلاب به اراضی کشاورزی به همراه زباله‌هایی که اغلب پلاستیکی هستند، ناخواسته اقدام به کشت سرطان کنیم.
کشاورزان این منطقه دل پری از مسئولان داشتند تا جایی که گفتند همین مسئولانی که در منطقه باغ زرباف با جلوگیری از استفاده از فاضلاب برای آبیاری محصولات مانع از کشت محصولات کشاورزی نظیر گندم، جو، یونجه، بامیه و سبزیجات شدند، هم‌اکنون با بی توجهی به مشکل رها شدن فاضلاب شهری در منطقه رودابان، به نوعی خودشان عامل سرطان‌کاری هستند.
آنها می‌گویند در مراجعه به هر یک از ادارات ذیربط تنها پاسخی که دریافت می‌کنند این است که این موضوع به ما ارتباطی ندارد و فلان اداره مسئول رسیدگی و پیگیری است.
"امیر زواری" یکی از کشاورزان منطقه "رودابان" در جریان بازدید میدانی از این مشکل زیست محیطی گفت: در حال حاضر ۲۳ هکتار از اراضی کشاورزی خود را که در مجاورت جوی آب فاضلاب شهر ساوه قرار دارد، زیر کشت محصولاتی نظیر گندم، جو، ذرت و یونجه قرار داده‌ام.
لودرها راه فاضلاب را باز می‌کنند!
وی بیان کرد: فاضلابی که از سمت جنوب و جنوب غربی ساوه به صورت روان آب از محله‌های بلوار طالقانی و خیابان کارگر وارد اراضی جنوبی شهر ساوه در منطقه رودابان می‌شود، چندین سال است که تهدیدی جدی برای سلامت مردم و کشاورزی مزارع جنوبی شهر به شمار می‌رود. جالب اینکه مسئولان به جای مدیریت فاضلاب و انتقال آن به تصفیه‌خانه فاضلاب یا بهره‌برداری به شیوه‌های دیگر هر از چندگاهی به دلیل تجمیع زباله‌هایی که همراه فاضلاب وارد مزارع کشاورزی شده و مسیر عبور آب را مسدود می‌کند، با یک دستگاه لودر اقدام به لایروبی و بازگشایی مسیر جریان عبور فاضلاب می کنند تا جریان فاضلاب همواره روان باشد!
وی با اشاره به طرح شکایت به دستگاه قضائی در خصوص این معضل زیست محیطی در حوزه کشاورزی ساوه گفت: با گذشت بیش از دو سال از شکایت کشاورزان این منطقه از ادارات حفاظت از محیط زیست، شهرداری، معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی ساوه، آب و فاضلاب، امور منابع آب و سازمان مدیریت پسماند در دستگاه قضائی ساوه، اما متاسفانه تاکنون هیچ اقدامی در این خصوص صورت نگرفته است.
وی تصریح کرد: با وجود اینکه کارشناسان دادگستری در جریان بازدید خود گزارشی مبنی بر آلایندگی این آب تنظیم کرده و نفوذ آن به مزارع و آب‌های زیرزمینی را تهدید جدی برای سلامت مردم شهرستان دانستند و این گزارش ضمیمه پرونده قضائی شده است، اما تاکنون هیچ اقدامی برای اتمام این وضعیت اسفناک صورت نگرفته است.
زواری افزود: در حال حاضر حجم آب به دلیل بارندگی‌هایی که اخیرا صورت گرفته، افزایش پیدا کرده است، اما در فصل تابستان از شدت آن کاسته شده و منطقه تبدیل به یک محدوده باتلاقی با کوهی از ظروف پلاستیکی و یکبار مصرف و نیز نایلون می‌شود که با وزش نسیمی در محیط پراکنده می شوند. با خشک شدن این منطقه نیز ریزگردهایی تشکیل می‌شود که انتشار آنها تهدیدی برای سلامت شهروندان به شمار می‌رود.
تهدید فاضلاب برای چاه های کشاورزی
حبیب‌الله محلوجی یکی دیگر از مالکین اراضی کشاورزی رودابان ساوه گفت: جوی فاضلاب ایجاد شده در مجاورت اراضی کشاورزی این منطقه به طول حدودا یک کیلومتر تهدیدی جدی برای افزون بر ۳۰۰ هکتار زمین کشاورزی است، چرا که نفوذ فاضلاب و شیرابه‌های آن به سطح زمین و جاری شدن ناخواسته بر روی سطح اراضی کشاورزی منجر به آبیاری کشت‌های صورت گرفته با فاضلاب شده و تبعات منفی و خطرناکی را برای سلامت مردم به همراه دارد.
وی با اشاره به وجود افزون بر ۵ موتور آب کشاورزی در این منطقه گفت: حجم فاضلاب جاری شده در این منطقه به حدی است که به گفته کارشناسان کشاورزی و محیط زیست نفوذ آن به سفره‌های زیرزمینی حتمی بوده و منجر به آلوده شدن آب چاه‌های کشاورزی می‌شود به گونه‌ای که حتی امیدی به کشت سالم از طریق آبیاری با آب چاه کشاورزی نبوده و به عبارتی می‌توان نگران بود که تمامی محصولات کشت شده این منطقه آلوده باشند.
محلوجی در ادامه گفت: رهاسازی فاضلاب در این منطقه حتی برای عده‌ای سودجو وسوسه انگیز شده به گونه‌ای که اقدام به کشت محصولاتی نظیر گندم، جو و بامیه با استفاده از فاضلاب می‌کنند و محصول تولیدی را روانه بازار مصرف می‌کنند.
وی بیان کرد: از آنجاکه افزون بر پنج سال است رهاسازی فاضلاب در این منطقه به یک معضل زیست‌محیطی جدی تبدیل شده، بارها از طریق نامه‌نگاری و ارسال گزارش از مراجع ذیربط خواسته شده است تا برای برون‌رفت از این مشکل چاره‌اندیشی کنند.
تجاوز فاضلاب به ملک شخصی
محلوجی که مالک بخش اعظمی از اراضی این منطقه به مساحت ۲۰۰ هکتار است، ادامه داد: قانون‌گریزی از سوی مسئولان شهرستان تا جایی پیش رفته که اقدام به رهاسازی فاضلاب در زمینی کرده‌اند که اینجانب مالک شخصی آن هستم. سوال بنده این است که چرا فاضلاب جنوب شهر ساوه باید در زمین کشاورزی بنده رها شود، آیا این اقدام بر خلاف قانون و نقض حقوق شهروندی نیست. چه کسی باید پاسخ دهد و باید به کدام مرجع قانونی اعلام شکایت و دادخواهی کنم.
وی ادامه داد: این منطقه همچنین، به مکانی برای دپوی ضایعات ساختمانی از سوی عده‌ای سودجو تبدیل شده است به گونه‌ای که در هنگام کاهش فاضلاب جاری شده در فصل تابستان و خشک شدن لجن، ریزگردهایی که در اثر باتلاقی شدن و خشک شدن لجن در این منطقه به دلیل قرار گرفتن در مسیر وزش باد در محیط منتشر می‌شود با ذرات خاک متصاعد شده از ضایعات ساختمانی ترکیب شده و بخشی از آن روانه شهر شده و بخشی دیگر نیز بر روی محصولات کشت شده در اراضی کشاورزی می‌نشیند که این ذرات و ریزگردها نیز تهدید کننده سلامت انسان است. به جرئت می‌توان گفت که این معضل زیست محیطی یک عامل آلاینده برای جامعه شهری ساوه نیز به شمار می‌رود.
محلوجی در ادامه گفت: علاوه بر تهدید نقاط بالادستی اراضی کشاورزی این منطقه بر اثر جاری شدن فاضلاب و روان‌آب شهری، نقاط پائین دستی اراضی کشاورزی نیز از طریق رهاسازی فاضلاب منازل مسکونی منطقه فانون‌آباد موسوم به شهرک ولیعصر(عج) ساوه دستخوش آلودگی است.
وی گفت: روان‌آب و فاضلابی که از منازل مسکونی این شهرک به سمت اراضی کشاورزی هدایت شده به طور مستقیم به اراضی نفوذ پیدا کرده و سلامت محصولات تولیدی را تهدید می‌کند. بی‌توجهی مسئولان نسبت به فراهم ساختن زیرساخت‌های شهری نظیر جدول‌کشی و هدایت فاضلاب و روان‌آب در مسیر درست موجب بروز این معضل زیست‌محیطی شده است و متاسفانه هیچ اقدامی هم صورت نمی‌گیرد.
وی بیان کرد: بر اثر تجمیع زباله و نایلون ناشی از روان شدن فاضلاب در این منطقه، شاهد پخش شدن نایلون و ظروف یکبار مصرف در محیط و بوجود آمده چهره‌ای زشت و البته خطر جدی برای سلامت مردم منطقه هستیم.
از مجموع صحبت‌های این دو کشاورز چنین استنباط می‌شود که سوء مدیریت علت اصلی بوجود آمدن این فاجعه زیست‌محیطی در حوزه کشاورزی است و این سوال مطرح می‌شود که چرا با وجود پیگیری پنج ساله بهره‌برداران کشاورزی برای جلوگیری از وضعیت بوجود آمده هنوز اقدام عملی برای برطرف کردن آن صورت نگرفته است.
معاون برنامه‌ریزی و امور عمرانی فرمانداری ساوه در جریان بازدید از منطقه "باغ زرباف" گفته بود که قطعا در بهره‌برداری از فاضلاب برای انجام امور کشاورزی هر یک از مسئولان دستگاه‌ها وظایف خاصی دارند و همانطور که در گزارش نیز به خوبی اشاره شده بود دستگاه‌هایی نظیر جهادکشاورزی، امور منابع آب، محیط زیست، شهرداری، آب و فاضلاب و بهداشت مسئولیت خاصی در این رابطه دارند و باید به وظایف قانونی خود عمل کنند.
متاسفانه هیچ یک از مسئولان مربوطه به وظایف قانونی خود در این خصوص عمل نکرده‌اند و نتیجه آن به بار آمدن یک فاجعه زیست‌محیطی در حوزه کشاورزی ساوه است. موضوعی که در گفت‌وگو با متولی محیط‌زیست ساوه بدان اشاره شده است.
مسئول ناشناس است!
رئیس اداره حفاظت از محیط‌زیست ساوه با اشاره به تشکیل کارگروه پسماند شهرستان برای برطرف شدن مشکل زیست‌محیطی در این منطقه گفت: اخیرا گزارشی مبنی بر رهاسازی فاضلاب در این منطقه به اداره محیط‌زیست ساوه ارسال نشده است، گرچه در سال گذشته این موضوع مطرح و پیگیری‌هایی نیز انجام شد.
هادی رستم‌خانی افزود: قطعا بزودی از این منطقه بازدید خواهیم کرد و چنانچه وضعیت رهاسازی فاضلاب به گونه‌ای باشد که تهدیدی برای طبیعت و سلامت انسان صورت گرفته باشد از طریق مکاتبه با ادارات متولی پیگیری خواهیم کرد.
وی بیان کرد: یکی از مشکلات موجود درخصوص این معضل زیست‌محیطی مشخص نبودن دستگاه مسئول در مدیریت آن است، به گونه‌ای که شهرداری اعلام می‌کند که اگر این آب به صورت روان‌آب جاری شده بود، مسئولیت مدیریت و هدایت آن بر عهده شهرداری است و چنانچه این آب ناشی از فاضلاب جاری شده از منازل و سایر کاربری‌ها باشد مسئولیت مدیریت آن بر عهده شرکت آب و فاضلاب شهری است. نامشخص بودن اینکه این آب روان‌آب است یا فاضلاب، مشخص شدن دستگاه مسئول رسیدگی و پیگیری این مشکل را دشوار کرده است.
رستم‌خانی، متولی اصلی پیگیری مخاطرات زیست محیطی را مجموعه محیط زیست شهرستان دانست و افزود: محیط زیست وظیفه بازدید و ارسال گزارش به مراجع ذیربط برای پیشگیری از مخاطرات زیست‌محیطی را بر عهده دارد و در این خصوص نیز در اولین فرصت ممکن به وظیفه قانونی خود عمل خواهیم کرد.
قطعا صرف گزارش دادن‌ها یا بازدید کردن‌ها این مشکل زیست محیطی را که از آن می‌توان به عنوان یک فاجعه نام برد برطرف نخواهد کرد و مانع ورود فاضلاب به اراضی کشاورزی نمی‌شود. بنابراین باید اقدامات عملی را بویژه وقتی پای سلامت مردم در میان است به فوریت انجام داد تا تولید چنین محصولاتی با آلایندگی توام نباشد.
آلودگی‌های زیست محیطی تاثیرگذار بر کیفیت محصولات کشاورزی همواره دغدغه متولیان سلامت در تمامی جوامع است و در این میان رهاسازی فاضلاب در زمین‌های کشاورزی شاید از نگاه مردم و دغدغه‌مندان حوزه سلامت گناهی نابخشودنی محسوب شود، گناهی که چندی است در مزارع جنوب و جنوب شرق ساوه بوقوع می‌پیوندد.
فاضلابی که در این منطقه رهاسازی شده و وسوسه روان شدن آن، برخی از سودجویان این منطقه را ترغیب به کشت یونجه، گندم و جو می‌کند، حاصل تجمیع روان‌آب‌های شهری است که پس از تجمیع از طریق جوی‌هایی وارد اراضی این منطقه می‌شوند که درصد آلودگی آن بسیار بالاست.
آنچه در حال حاضر در حال اتفاق افتادن است، جریان فاضلابی است که همچنان در میان محصولات کشاورزی جنوب و جنوب شرقی ساوه روان است و مسئولان همواره در تلاش هستند توپ را به زمین دیگری بیندازند. هر کدام از آنها با توجیهاتی که دارند خود را مسئول رسیدگی به این فاجعه زیست محیطی نمی‌دانند.
مجددا تاکید می‌شود، نتیجه آبیاری محصولات کشاورزی با پساب‌های صنعتی و فاضلاب، آلوده شدن محصول به فلزات سنگینی نظیر سرب، نیترات، کادمیوم و ... است و بخش زیادی از مصرف کنندگان اینگونه محصولات را در معرض ابتلا به سرطان، نازایی، بیماری‌های ریوی و میکروبی قرار می‌دهد.