برخی فعالان اقتصادی معتقدند این بخش پتانسیل بالایی برای صادرات دارد. از سوی دیگر، متولیان این بخش نیز معتقدند صنایع غذایی درحال تبدیل شدن به قطب صنعتی در منطقه است؛ اما آنچه مسلم است تحقق کامل این هدف به رفع موانع صادراتی گره خورده است. به گفته فعالان این بخش، با وجود آنکه صنایع غذایی در میان صنایع پیشتاز و در جمع ۱۵صنعت صادرات‌‌گرا گنجانده شده است؛ این بخش همچنان با چالش‌ها و موانع بسیاری در امر صادرات روبه‌رو است. نداشتن چشم‌‌اندازی روشن از سیاست‌گذاری در این بخش از جمله مشکلاتی است که می‌توان گفت بخش کشاورزی و صنایع غذایی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، نبود چشم‌انداز روشن برای این بخش موجب شده این بخش با تغییر پی‌درپی در قوانین و مقررات مواجه باشد و امکان برنامه‌ریزی از صادرکنندگان گرفته شود. از سوی دیگر، احصای چالشهای بخش کشاورزی بیانگر آن است که فعالان این بخش با چهار چالش کلی در بخش‌های «تولید»، «تامین»، «چالشهای پشتیبانی و قوانین و مقررات صادراتی تا خروج محصول از کشور» و «چالشهای صادرات در خارج از کشور و قوانین و مقررات کشور هدف» روبه‌رو هستند؛ چالش‌هایی که موجب شده این بخش نتواند به اهداف کامل صادراتی خود دست یابد. براساس آمار اعلام شده از سوی وزارت جهادکشاورزی در هفت ماه منتهی به مهر سال‌جاری، محصولات بخش کشاورزی و غذا با وزن تقریبی ۳ میلیون و ۵۸۲ هزار تن، به ارزش ۲ میلیارد و ۷۹۴ میلیون دلار، به کشورهای عراق، افغانستان، امارات‌متحده‌عربی، پاکستان، فدراسیون روسیه، هند، ترکیه، ویتنام، ترکمنستان و آلمان صادر شده است. همچنین واردات محصولات بخش کشاورزی و غذا با ۱۳ میلیون و ۶۹۰ هزار تن و به ارزش ۷ میلیارد و ۴۵۹ میلیون دلار، ۷۶/ ۲۹درصد از واردات غیرنفتی را به خود اختصاص داده است. ذرت دامی، برنج نیمه سفید یا کامل سفید شده، لوبیای سویا، کنجاله سویا، جو، گوشت قرمز، قند و شکر تصفیه نشده، کره، چای خارجی و موز نیز مهم‌ترین اقلام وارداتی ایران است.
ارزآوران صادراتی
براساس دادههای اعلام شده ارزآورترین محصولات کشاورزی و صنایع غذایی به محصولات لبنی با ۳۲۰ میلیون دلار، پسته ۲۹۱ میلیون دلار، محصولات جالیزی ۲۷۱ میلیون دلار، گوجه‌فرنگی تازه و فرآوری شده ۲۳۹ میلیون دلار و زعفران ۱۰۷ میلیون دلار اختصاص داشته است. از سوی دیگر، در مدت زمان مورد بررسی محصولات جالیزی با حدود ۸۷۱ هزار تن، گوجه‌فرنگی تازه و فرآوری شده با حدود ۴۰۰ هزار تن، پیاز و موسیر با حدود ۲۶۳ هزار تن و سیب‌زمینی تازه و فرآوری شده با حدود ۲۰۱ هزار تن و سیب با حدود ۱۱۴ هزار تن رتبه پنج محصول مهم از نظر وزنی را در صادرات محصولات کشاورزی از آن خود کرده‌اند.در زیربخشهای کشاورزی نیز سهم صادراتی زیربخش زراعی با وزن بالاتر از ۲میلیون و ۵۶۵ هزار تن به ارزش یک میلیارد و ۲۷۰ میلیون دلار و گروه سبزی با وزن یک میلیون و ۳۲۰هزار تن به ارزش ۶۵۵ میلیون دلار بوده است که از این مجموعه می‌توان به محصولات جالیزی با ۸۷۱ هزار تن و ارزش ۲۷۱ میلیون دلار، گوجه‌فرنگی تازه و فرآوری شده با ۴۰۰ هزار تن به ارزش ۲۳۹ میلیون دلار، سیب‌زمینی تازه و فرآوری شده با ۲۰۱ هزار تن به ارزش ۹۵ میلیون دلار، پیاز و موسیر ۲۶۳ هزار تن به ارزش ۱۳۱ میلیون دلار و همچنین گیاهان دارویی پرورشی با ۳۱ هزار تن به ارزش ۲۳ میلیون دلار اشاره کرد.اما در دوره زمانی مورد بررسی سهم صادرات غیرنفتی برای گروه زیربخش باغی نیز به لحاظ ارزشی ۹۵۰ میلیون دلار بوده است. با توجه به دادههای اعلام شده می‌توان گفت صادرات محصولات باغی همچون پسته با بیش از ۳۴ هزار تن وزن به ارزش ۲۹۱ میلیون دلار، زعفران با وزن ۱۰۱ تن به ارزش ۱۰۷ میلیون دلار، خرما با وزن ۸۴ هزار تن به ارزش ۷۵ میلیون دلار، سیب با وزن ۱۱۴ هزار تن به ارزش ۶۹ میلیون دلار و انگور تازه و خشک شده با وزن ۵۲ هزار تن به ارزش ۶۵ میلیون دلار منجر به ورود ارز به کشور شده است. همچنین چای ایرانی با وزن ۴ هزار تن، ۴ میلیون دلار ارز برای کشور به ارمغان آورده است.
ارزیابی دادههای اعلام شده همچنین نشان‌‌دهنده آن است که محصولات دام و طیور نیز در این مدت به لحاظ وزنی ۳۵۴ هزار تن صادرات محصولات دام و طیور و ارزآوری ۴۵۳ میلیون دلاری برای این زیر‌گروه داشته است، صادرات شیر و محصولات لبنی با وزن ۲۶۷ هزار تن، ارزآوری ۳۲۰ میلیون دلاری را برای کشور رقم زده که از این مجموعه می‌توان به صادرات پنیر و کشک با وزن ۴۵ هزار تنی به ارزش ۹۱ میلیون دلار، شیر و خامه با وزن ۶۳ هزار تنی به ارزش ۷۹ میلیون تن و صادرات بستنی با وزن ۲۵ هزار تن به ارزش ۶۱ میلیون دلار اشاره کرد. همچنین ماست با وزن ۱۲۳ هزار تن به ارزش ۶۹ میلیون دلار صادر شد. از سویی صادرات تخم مرغ با وزن ۲۳ هزار تن به ارزش ۳۴ میلیون دلار گوشت مرغ با وزن ۲۲ هزار تن به ارزش ۲۳ میلیون دلار برای کشور ارزآوری داشته‌اند.در ادامه می‌توان به سهم ارزآوری سه زیربخش شیلات، جنگل و مرتع و دامپزشکی به ترتیب با وزن ۵۸ هزار تن، ۹ هزار تن و ۱۱۰ تن، ارزآوری ۱۰۶ میلیون دلاری، ۱۵ میلیون دلاری و یک میلیون دلاری اشاره کرد. از سوی دیگر براساس آمار اعلام شده در مدت زمان وزن صادرات زیربخشهای کشاورزی و غذا در مجموع به ۳ میلیون و ۵۸۲ هزار تن از لحاظ وزنی رسیده است که حدود ۲ میلیارد و ۷۹۵ میلیون دلار برای کشور ارزآوری داشته‌اند.
پنج قلم عمده وارداتی کشور
اما در بخش واردات نیز دادههای اعلام شده بیانگر آن است که به لحاظ وزنی پنج قلم عمده وارداتی تا انتهای مهر سال‌جاری نیز شامل ذرت دامی به میزان ۴ میلیون و ۸۶۹ هزار تن، جو به میزان یک میلیون و ۸۴۰ هزار تن، لوبیای سویا به میزان یک میلیون و ۶۸۳ هزار تن، شکر تصفیه‌نشده به میزان یک میلیون و ۲۲۰ هزار تن و کنجاله سویا به میزان یک میلیون و ۱۰۲ هزار تن وارد کشور شده، اما بیشترین سهم ارزی به‌منظور واردات محصولات مورد نیاز و ضروری صنعت کشاورزی به ذرت دامی به ارزش یک میلیارد و ۲۰۷ میلیون دلار، برنج نیمه‌سفید یا کامل سفید شده به ارزش یک میلیارد و ۳۶ میلیون دلار، لوبیای سویا به ارزش ۷۲۶ میلیون دلار، کنجاله سویا به ارزش ۴۸۸ میلیون دلار و جو به ارزش ۴۷۷ میلیون دلار تعلق یافته است.