با توجه به ارزش بسیار، درآمدزایی و ارزآوری فوق‌العاده گیاهان دارویی که زعفران نیز یکی از آنها محسوب می‌شود، توسعه و ترویج این گیاهان، حمایت از کشت آنها و نیز گسترش آموزش‌های مربوطه به نسل جوان در این زمینه راهی برای افزایش توانمندی اقتصادی، تکیه بر دارایی‌های داخلی و تحقق اقتصاد مقاومتی است.
در حالی که میزان تجارت بین‌المللی گیاهان دارویی سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود کشور ایران به رغم قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی و داشتن هزاران نوع گیاه دارویی آنچنان که باید نتوانسته از گنجینه غنی و ارزشمند خود در این عرصه بهره اقتصادی لازم را ببرد.
تاکنون بیش از هشت هزار نوع گیاه دارویی در جهان شناخته شده که اغلب آنها در ایران وجود دارد اما تاکنون حدود سه هزار نوع آن در کشور شناسایی شده است.
امروزه در دنیای آسیب‌دیده و لطمه خورده از انواع مواد شیمیایی، طعم دهنده‌های مصنوعی، رنگ‌های غیر طبیعی و اسانس‌های همراه با عوارض سوء برای سلامتی، گیاهان دارویی به عنوان مواد برخاسته از دل خاک و هدیه‌ای برای سلامتی انسان مورد توجه بازار مصرف قرار گرفته‌اند که ارزش غذایی، خواص درمانی، طعم دهندگی و عطر و بوی آنها در دنیای صنعتی و مدرن امروز، رنگ و بوی زندگی را به کالبد آدمی می‌دمد.
خراسان رضوی در میان استان‌های دیگر گرچه با رتبه‌دار بودن در عرصه تولید زعفران به عنوان گل سرسبد گیاهان دارویی در تولید این محصول پیشتاز است و بیش از ۹۰ درصد زعفران کشور را تولید می‌کند اما در زمینه کشت و تولید دیگر گیاهان دارویی بدون احتساب طلای سرخ نیز همچنان قطب تولید در این بخش محسوب می‌شود.
خطه زرخیز خراسان رضوی در زمان حاضر دارای ۳۵۰ گونه از مجموع حدود سه هزار گیاه دارویی خودرو یا دست کاشت شناخته شده در کشور است و پرورش این گونه‌ها به دلیل نگهداری آسان و مصرف اندک آب و ارزش اقتصادی بسیار، مورد اقبال کشاورزان قرار دارد.
هزار و ۷۲۸ گیاه دارویی در انحصار ایران
مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی چندی پیش در همایش گیاهان دارویی خراسان رضوی با بیان اینکه پژوهشها نشان می‌دهد هم اکنون هزار و ۷۲۸ گونه گیاه دارویی در انحصار ایران است گفت: هر کدام از این گونه گیاهان دارویی می‌تواند همانند زعفران سودآوری داشته باشد.
حسین زینلی افزود: هم اکنون ۷۰ درصد داروهای گیاهی تولیدی در کشور آلمان بر مبنای گیاهان دارویی ایران تولید می‌شود که این تولیدات دستکم ۶۰ میلیارد یورو ارزش افزوده برای این کشور دارد.
وی اظهارداشت: کشور ایران در ۲۰ تا ۳۰ گونه گیاه دارویی از جمله زعفران رتبه برتر را در جهان دارد و ۹۰ درصد تولید زعفران و حدود ۷۰ درصد تولید گل محمدی در جهان مربوط به ایران است.
وی گفت: در تولید زیره سیاه و بسیاری از گیاهان دارویی دیگر نیز رتبه برتر دنیا در اختیار ایران است.
زینلی با بیان اینکه در عرصه جهانی بر روی گیاهان دارویی کار بسیار شده است افزود: اما به رغم جایگاه برتر ایران در عرصه تولید این بخش هنوز در ابتدای راه هستیم.
وی ادامه داد: علاوه بر این باید به سوی ارگانیک بودن و تولید محصول سالم حرکت کرد زیرا دنیا تشنه محصولات ارگانیک و سالم است گرچه تعداد بسیار بیماران سرطانی در کشور نشان می‌دهد به محصولات سالم آنطور که باید توجه نکردهایم.
وی گفت: شاخصه گیاهان دارویی در ایران، ارگانیک بودن آنهاست و این امر در تسهیل صادرات این محصولات بسیار موثر است.
زینلی افزود: برای هر محصول باید نشان جغرافیایی تعریف شود تا بتوان ارزش افزوده این محصولات را افزایش داد و در دنیا حرفی برای گفتن داشت.
وی ادامه داد: گرچه ایران در گذشته در عرصه طب سنتی و گیاهان دارویی رتبه‌های برتر دنیا را به خود اختصاص داده بود ولی اکنون جایگاهش به رتبه‌های میانی کاهش یافته است.
ضرورت تشکیل ستاد گیاهان دارویی
مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی گفت: در میان همه استان‌های کشور، خراسان رضوی از نظر داشتن گیاهان دارویی ظرفیت بسیار دارد و می‌توان از طریق حضور گردشگران اقدام به معرفی و انتقال این محصولات نمود.
وی افزود: ۷۰ درصد گیاهان مهم دارویی کشور متعلق به خراسان رضوی است که اغلب گیاهانی کم آب طلب هستند و اگر اندکی به آنها توجه شود میتوانند سهم بسیار قابل توجهی در اقتصاد کشور داشته باشند.
وی ادامه داد: پیشنهاد می‌شود ستاد گیاهان دارویی در این استان تشکیل شود و تمام بخش‌های مرتبط با این حوزه در کنار هم قرار گیرند.
زینلی با بیان اینکه هر استان و منطقه کشور دارای یک ویژگی خاص و ظرفیت منحصر به فرد در زمینه گیاهان دارویی است گفت: به همین دلیل در این استان بر روی کشت گیاهانی از قبیل زعفران، زیره سبز و سیاه تمرکز شده است.
وی افزود: زعفران، زیره سبز و سیاه و آویشن شیرازی محصولاتی هستند که ارزش افزوده بسیار قابل توجهی در استان خراسان رضوی دارند و می‌توان از این گیاهان بهره‌وری بسیار خوبی داشت.
خراسان رضوی قطب تولید گیاهان دارویی ایران
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز با بیان اینکه این استان با تولید حدود ۷۰ درصد گیاهان دارویی کشور رتبه نخست را در میان استان‌های تولیدکننده گیاهان دارویی دارد گفت: سطح زیرکشت گیاهان دارویی در این استان ۲۳ هزار هکتار و تولید سالیانه این گیاهان ۲۶ هزار تن است.
محمدرضا اورانی افزود: خاکشیر، ختمی خبازی، رازیانه، زیره سبز و تخم شربتی از مهمترین اقلام گیاهان دارویی کشت شده در این استان است.
وی با بیان اینکه گیاهان دارویی خراسان رضوی به بیش از ۴۰ کشور صادر می‌شود، اظهار داشت: پنج کارخانه در زمینه فرآوری گیاهان دارویی در این استان فعالیت دارد که سه کارخانه از این تعداد جزو پیشرفته ترین کارخانه‌ها کشور است.
وی گفت: براساس برنامه پنج ساله، توسعه سالانه یکهزار تا ۱۵۰۰ هکتار سطح زیرکشت گیاهان دارویی در استان از امسال در دستور کار قرار گرفته است.
اورانی افزود: در حوزه گیاهان دارویی در استان در اولین گام نیاز به تربیت نیروی ماهر است و باید سازمان نظام مهندسی، مدیران جهاد کشاورزی در هر شهرستان، کارشناسان و افراد متخصص و با انگیزه را شناسایی کنند.
وی ادامه داد: با توجه به اندک بودن تعداد متخصصان این حوزه در استان، سازمان جهاد کشاورزی باید نسبت به تربیت نیروی انسانی متخصص همزمان با توسعه کشت گیاهان دارویی همت کند.
وی گفت: گیاهان دارویی نیز باید زیرپوشش بیمه قرار گیرد و تعاونی تولید و بازاریابی گیاهان دارویی در این استان تشکیل شود.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی افزود: آنچه موجب کشت و توسعه گیاهان دارویی می‌شود اراضی خرده مالکی و وجود نیروی کار بسیار است که در روستا با حداقل اراضی می‌توان بیشترین درآمد در این زمینه را داشت.
وی ادامه داد: زمینه ایجاد اشتغال در کشت و تولید گیاهان دارویی بسیار زیاد است به طوریکه برای برداشت گل گاوزبان به مدت ۵۰ روز ۷۰ تا ۸۰ کارگر نیاز است و در سایر گیاهان دارویی نیز وضعیت به همین‌گونه است.
وی گفت: فرهنگ مصرف گیاهان دارویی در استان خراسان رضوی بسیار خوب است و از قدیم با استفاده از انواع دمنوش سعی شده است کمتر به دکتر مراجعه کنند.
اورانی افزود: درآمدی که از گیاهان دارویی حاصل می‌شود بسیار بیشتر از برخی محصولات کشاورزی است.
برداشت ۳۱۰ تن زعفران
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اهمیت و نقش زعفران در تولید و صادرات و سهم این محصول در ارزآوری گیاهان دارویی ادامه داد: امسال نیز حدود ۹۰ هزار هکتار از مزارع این استان به کشت زعفران اختصاص یافته که از این سطح ۳۱۰ تن محصول برداشت شده است.
وی گفت: به رغم پیش‌بینی افزایش عملکرد و برداشت ۳۵۰ تن محصول، این میزان برداشت به دلایل مختلف محقق نشد.
اورانی افزود: به دلیل شرایط آب و هوایی پاییز امسال و بارندگی اواخر مهر و اواسط آبان ماه و نیز تجربه دمای زیر صفر طی هفته نخست آبان ماه در مناطق گرمسیر استان مانند مه‌ولات، گناباد، بجستان، رشتخوار و تربت‌حیدریه، کشاورزان زعفرانکار دچار خسارت ناشی از سرما در مزارع این محصول شدند.
وی ادامه داد: بارندگی‌های شدید اول فصل پاییز در برخی مناطق مانند نیشابور، تربت‌حیدریه و مشهد همزمان با برداشت گل زعفران نیز موجب خسارت به این محصول شد.
وی گفت: پوسیدگی قارچی در پیاز زعفران که بر اثر بارندگی رخ می‌دهد از دیگر عوامل موثر در کاهش برداشت زعفران بوده است.
اورانی افزود: پارسال نیز سطح زیرکشت زعفران در خراسان رضوی ۸۷ هزار و ۷۵۰ هکتار بود که از این سطح ۲۹۸ تن زعفران برداشت شد.
وی اظهار داشت: در حال حاضر ۱۲۹ هزار بهره‌بردار بخش کشاورزی خراسان رضوی در حوزه تولید زعفران و در مجموع ۱۴۵ هزار بهره‌بردار در حوزه کشت و فرآوری زعفران در این استان فعالیت دارند.
وی با بیان اینکه بخش کشاورزی ۲۸ درصد اشتغال و ۳۰ درصد صادرات غیرنفتی استان را به خود اختصاص داده است گفت: می‌توان با برنامه‌ریزی بهتر این سهم را افزایش داد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی افزود: طی نیمه نخست امسال ۱۱۷.۵ تن زعفران به کشورهای دیگر صادر شد که در مقایسه با مدت مشابه پارسال که ۱۱۵ تن بود بیش از یک درصد افزایش دارد.
بیشترین مزارع کشت زیره کشور در سرزمین خورشید
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز گفت: این استان با ۱۴ هزار و ۳۰۰ هکتار زیر کشت زیره بیشترین سطح زیرکشت این محصول در کشور را دارد.
سیدهاشم نقیبی افزود: هم اکنون زیره سبز بیش از ۶۲ درصد سطح زیر کشت گیاهان دارویی در خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است که از این سطح هشت هزار و ۵۰۰ هکتار زیر کشت زیره آبی و پنج هزار و ۸۰۰ هکتار زیر کشت زیره دیم قرار دارد.
وی ادامه داد: خراسان رضوی با برداشت سالانه بیش از هفت هزار تن زیره رتبه اول کشور را در این زمینه دارد.
وی گفت: هم اکنون حدود ۲۳ هزار هکتار در خراسان رضوی زیرکشت گیاهان دارویی است و تولید گیاهان دارویی به صورت خشک در این استان سالانه ۲۱ هزار تن است.
وی مهمترین اقلام گیاهان دارویی در استان خراسان رضوی را شامل زیره سبز، تخم شربتی، خاکشیر، ختمی خبازی و رازیانه ذکر کرد و افزود: کمترین میزان تولید گیاهان دارویی متعلق به عناب و سنجد است.