افزایش جمعیت جهان و رشد مصرف، اهمیت کشاورزی در دهه های اخیر را بالا برده و باعث شده تا کشورها برای تامین امنیت غذایی خود، برنامه ریزی در حوزه اشتغال و کسب درآمد و رونق اقتصادی به فکر استفاده از یافته های علمی و تحقیقاتی و استفاده از فناوری در بخش کشاورزی باشند که موجب می شود تا بهره وری در این بخش ارتقا پیدا کرده و تولید محصولات به شکل جهشی افزایش پیدا کند.
در سال جهش تولید، مدرن شدن کشاورزی کشور و فاصله گیری از کشاورزی سنتی و خودکفایی در محصولات استراتژیک به جهت تامین و حفظ امنیت غذایی جامعه بیش از پیش حایز اهمیت شده است، چرا که جهش تولید در بخش کشاورزی با استفاده شیوه های علمی و فناورانه محقق می شود.
محدودیت منابع آب در کشور و همچنین محدودیت خاک و قابل توجه نبودن میزان اراضی قابل کشت نیز ضرورت گام برداشتن به سمت کشاورزی مدرن و علمی در کشور را بیش از پیش نمایان کرده است.
البته طی سال های اخیر و با حمایت های دولت قدم های خوبی برای علمی کردن کشاورزی و استفاده از فناوری های روز در این بخش از جمله در حوزه های دامپروری، زراعت و باغبانی، آبیاری، تولید کود و بذر و ... در کشور از جمله استان قزوین برداشته شده است که البته هم مسوولان و هم بهره برداران اذعان دارند، کافی نیستند.
با این وجودچالش ها و موانع زیادی نیز پیش روی مدرن شدن کشاورزی در کشور وجود دارد که در کنار اظهار نظر مسوولان، یکی از کشاورزان نمونه کشوری و بهره برداران با سابقه این بخش در این گزارش به آنها اشاره کرده است.
رفتن به سوی کشاورزی علمی یک نیاز نه بلکه یک ضرورت است
استاندار قزوین با اشاره به لزوم گام برداشتن از کشاورزی سنتی به کشاورزی مدرن و علمی،گفت: گام های خوبی در این خصوص برداشته شده که البته کافی نیست و باید در سال جهش تولید در این حوزه نیز جهش داشته باشیم چرا که رفتن به سوی کشاورزی علمی و مدرن نه یک نیاز بلکه یک ضرورت است.
هدایت الله جمالی پور با بیان اینکه مقام معظم رهبری امسال را سال جهش تولید نام گذاری کردند،اظهار داشت: جهش تولید محدود به صنعت نیست بلکه در حوزه کشاورزی نیز باید با اتکا به دانش روز و مدرن کردن کشاورزی بتوانیم این شعار را عملیاتی کرده و شاهد جهش و رشد قابل توجه تولید به ویژه در حوزه محصولات استراتژیک باشیم.
وی اظهار داشت: کشاورزی با امنیت غذایی کشور گره خورده و یک حوزه اساسی و بسیار مهم است بنابراین برای پیشبرد این حوزه و پیشرفت در آن از همه ظرفیت ها از جمله توانمندی های علمی نخبگان و محققان این بخش استفاده کنیم.
این مسوول با بیان اینکه در نظام بهره برداری آبی بخش کشاورزی نیازمند استفاده حداکثری از یافته های علمی و فناوری های جدید هستیم،افزود: در این حوزه مشکلات جدی داریم اگرچه دولت تلاش کرده تا با اجرای روش های نوین آبیاری، بهره وری در این حوزه را ارتقا دهد.
وی با بیان اینکه در تولید علم در حوزه کشاورزی در میان کشورهای سرآمد و مطرح قرار داریم اما در پیاده سازی یافته‌های علمی در این بخش کار زیادی داریم، اظهار داشت: باید تلاش کرد با پیوند بین دانشگاه و کشاورزی، به کمک علمی کردن کشاورزی و مدرن کردن این بخش پیش برویم.
استاندار قزوین خاطرنشان کرد: باید از ظرفیت شرکت های دانش بنیان و مراکز تحقیقاتی به منظور مدرن سازی کشاورزی بیش از پیش استفاده کرد.
جمالی پور با اشاره به اهمیت کشاورزی در تامین امنیت غذایی جامعه و رونق اشتغال و اقتصاد،اظهار داشت: از آنجا که سرزمین ما کم آب است برای حفظ امنیت غذایی و پایداری کشاورزی، نیازمند استفاده از شیوه های علمی و فناوری روز در این حوزه هستیم.
وی با بیان اینکه پیشینه کشاورزی در قزوین بالاست و در این حوزه سرمایه گذاری قابل توجهی شده است،افزود: از بهره برداران بخش کشاورزی به ویژه کشت و صنعت ها می خواهیم تا در حوزه علمی کردن کشاورزی و استفاده از یافته ها و محصولات شرکت های دانش بنیان در سال جهش تولید استفاده بهتر و بیشتری داشته باشند.
قزوین پایلوت طرح های کشاورزی مدرن
مجید اسماعیلی معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین اظهار کرد: در سالیان اخیر با حمایت های دولت و همچنین توجه و سرمایه گذاری بخش خصوصی گام های بلندی در زمینه کشاورزی علمی و مدرن در کشور از جمله استان قزوین در بخش های مختلف از جمله امور دام، آبیاری، باغبانی و زراعت برداشته شده است.
این مسوول خاطرنشان کرد: بدون شک برای تحقق شعار سال در بخش کشاورزی و جهش تولید در این حوزه، نیازمند اتکای بیشتر به فناوری و دانش روز هستیم که البته از سال های قبل در این زمینه تلاش های خوبی صورت گرفته که باید امسال مضاعف شود.
وی با بیان اینکه کشاورزی مدرن و علمی شعب و شاخه های مختلفی دارد که در کشور و استان قزوین به همه این شاخه ها تقریبا ورود پیدا شده است،افزود: البته قزوین در این حوزه پیشگام است و باید یادآور شد که استان از دهه ۸۰ به این سو در بخش های مختلف کشاورزی مدرن پایلوت بوده است که از جمله آنها باید به پایلوت بودن قزوین در کشاورزی ارگانیک، حفاظتی و همچنین آبیاری هوشمند اشاره کرد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین با بیان اینکه از سال گذشته طرح آبیاری هوشمند کشاورزی به صورت پایلوت در شهرستان بوئین زهرا به صورت پایلوت اجرا شد،افزود: در این نوع آبیاری براساس داده های هواشناسی، شرایط اقلیمی، شدت نور و رطوبت موجود در خاک به گیاه آب داده می شود.
وی با بیان اینکه آبیاری هوشمند در حال حاضر در سطح ۳۰۰ هکتار در استان قزوین اجرا می شود،اظهار داشت: امیدواریم این نوع آبیاری که مزایایی چون کاهش هزینه های تولید و صرفه جویی در مصرف آب را به همراه دارد به همه استان ها تعمیم داده شده و مورد استفاده قرار بگیرد.
اسماعیلی با بیان اینکه ایران سرزمین کم آبی است و نظام بهره برداری آبی در اختیار کشاورز قرار ندارد،افزود: در این شرایط ممکن است زمانی که گیاه به آب نیاز دارد از این تغذیه محروم بماند و به همین دلیل با کاهش عملکرد و تولید روبرو شود چرا که آب دادن به گیاه پس از مرحله ای که بیشترین نیاز به آب را داشته است تاثیر چندانی نداشته و به اصطلاح نوشدارو پس از مرگ سهراب است، مثلا اوج و پیک نیاز کلزا به آب مرحله گل دهی است و اگر پس از آن به گیاه آب بدهیم فایده زیادی ندارد اما در آبیاری هوشمند به این مهم توجه شده است.
وی یکی از ملزومات کشاورزی مدرن را تجهیز اراضی به شیوه های نوین آبیاری عنوان کرد و افزود: با حمایت های دولت در سال های اخیر بیش از ۲۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی قزوین به آبیاری نوین مجهز شده اند و امیدواریم سالانه بین ۵ تا ۶ هزار هکتار به این رقم اضافه کنیم.
وی با بیان اینکه مطالعات خاک شناسی استان قزوین انجام شده و در راستای آن نقشه حاصلخیزی اراضی کشاورزی تهیه شده است،اظهار داشت: مطالعه ناهنجاری های تغذیه ای اراضی کشاورزی نیز انجام شده و بر این اساس می توانیم مثلا کمبودهای مواد آلی و معدنی خاک در یک منطقه را شناسایی و برآورد کنیم.
این مسوول با بیان اینکه با داده های بدست آمده می توانیم به مدیریت بهینه کشاورزی بپردازیم،افزود: با این داده ها می توان جابه جایی و کشت های جایگزین داشت تا هزینه های تولید کاهش یافته و عملکرد و تولید افزایش یافت.
قزوین پیشگام در تولید بذور اصلاح شده
وی از قزوین به عنوان یکی از استان های پیشرو کشور در تولید بذور هیبریدی و اصلاح شده نام برد و گفت: تولید انبوه و استفاده از این بذور به جای بذرهای سنتی باعث شده تا با کاهش سطح زیر کشت، در تولید محصولات هرساله با رشد و یا حفظ میزان تولید روبرو باشیم که مصداق عینی در کشاورزی مدرن و علمی است و با استفاده از آن شاهد جهش تولید در مزارع و باغات خواهیم بود.
اسماعیلی با بیان اینکه بذرهای معمولی و سنتی دارای ظرفیت تولیدی پایینی است،اظهار داشت: در حال حاضر بیشتر بذر گندم و کلزا در استان از نوع هیبریدی است و موجب شده تا عملکرد و تولید این محصولات در مقایسه با میزان کشت قابل توجه باشد و به سمتی پیش می رویم که کشاورزان به استفاده از این بذور سوق دهیم.
وی افزود: بد نیست برای اینکه به طور عینی از مزایای استفاده از بذور هیبریدی و اصلاح شده آشنا شویم به یک مثال اشاره کنیم، در مزارع گوجه فرنگی که از بذور سنتی استفاده می شود در هر هکتار بین ۲۰ تا ۲۵ تن محصول برداشت می شود اما در مزارعی که از بذور هیبریدی و اصلاح شده بهره برده شده است شاهد برداشت ۱۷۰ تا ۱۸۰ تن گوجه فرنگی هستیم که مصداق عینی زراعت علمی و مدرن و ارتقای بهره وری در صنعت کشاورزی است.
اسماعیلی اضافه کرد: باید توجه داشت که رشد چند برابری تولید در اراضی با استفاده از بذور اصلاح شده نسبت به بذرهای معمولی و سنتی در شرایطی رقم می خورد که تغییری در میزان آب و وضعیت خاک نداریم.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین با بیان اینکه در حال حذف ارقام محلی و سنتی گندم در اراضی کشاورزی استان هستیم،افزود: هرساله ۶۰ تا ۶۵ درصد بذور گندم مزارع آبی و ۴۰ درصد بذور مزارع گندم دیم را با استفاده از بذور اصلاح شده ریکاوری و بازیابی می کنیم.
وی ادامه داد: از مزایای این کار باید به این مساله اشاره کرد که سطح زیر کشت گندم در اواخر سال های دهه ۸۰ در استان بالای ۷۰ هزار هکتار بود که این رقم اکنون به حدود ۴۵ هزار هکتار کاهش یافته است ولی به جای این که تولید این محصول استراتژیک کاهش یابد، شاهد رشد و افزایش آن بودیم که بدان معناست که با کاهش مصرف آب و استفاده کمتر از خاک شاهد افزایش تولید بوده ایم.
اسماعیلی گفت: با استفاده از بذور هیبریدی در تلاش هستیم تا میزان استفاده از مزارع دیم را افزایش دهیم که در این خصوص امسال شاهد رشد ۶ درصدی کشت گندم در این اراضی بودیم.
تولید سه تا هشت برابری محصول در باغ های مدرن قزوین
وی با بیان اینکه کشاورزی مدرن به حوزه زراعت خلاصه نمی شود و در حوزه باغبانی نیز در این راستا اتفاقات خوبی در استان قزوین رقم خورده است،اظهار داشت: استفاده از یافته های علمی باعث شده محصولات باغی در باغ های مدرن و فوق مدرن قزوین با رنگ مطلوب، بهبود طعم و مزه و افزایش عملکرد روبرو باشند و شاهد تولید ارقام تجاری باشیم.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین گفت: در باغ های مدرن که از نهال های گواهی شده و اصلاح شده استفاده شده است شاهد عملکرد چند برابری نسبت به باغ های معمولی هستیم.
وی ادامه داد: به طور نمونه در باغ های متراکم و فوق متراکم زیتون طارم سفلی در هر هکتار بین ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ اصله نهال و درخت وجود دارد که این رقم در باغ های سنتی زیر ۲۵۰ اصله است که بدون شک عملکرد و بهره وری در باغات نوع اول بسیار قابل توجه است و در حالی که تولید محصول در باغ های سنتی در هر هکتار چهار تن است این رقم در باغ های مدرن بیش از ۲۵ تن بوده تا ۲۷ تن نیز به ثبت رسیده است.
اسماعیلی با اشاره به فعالیت سه شرکت دانش بنیان در زمینه تولید پایه های رویشی اصلاح شده و تکثیر انبوه آنها،گفت: به طور خلاصه باید اذعان کرد به کارگیری روش های علمی در حوزه زراعت و باغبانی موجب می شود تا سطح عملکرد و تولید محصول به طرز چشم گیری افزایش یابد.
وی افزود: به عنوان نمونه در یک باغ ۴۰ هکتاری گردو مدرن در بخش کوهین شهرستان قزوین که از روش کشت بافتی استفاده کرده است از هر هکتار بین ۱۰ تا ۱۲ تن محصول برداشت می کند در حالی که میانگین برداشت محصول در باغات سنتی ما بین یک تا یک و نیم تن است و علاوه بر این شکل و سایز میوه باغ مدرن هم اندازه و یکسان و به لحاظ کیفیت و مزه نیز از سطح بالایی برخوردار است.
گام های برداشته شده به سوی کشاورزی علمی در کشور کافی نیست
با وجود همه حرکات مثبت و گام های ارزشمندی که برای استفاده از علم در کشاورزی کشور برداشته شده است، در این خصوص هنوز مشکلات و چالش های زیادی وجود دارد که انتظار می رود در سال جهش تولید همت والایی از سوی مسوولان برای از میان برداشتن آنها را شاهد باشیم.
شهرام شاهین فر کشاورز نمونه ایران و استان قزوین با بیان اینکه لازمه تحقق شعار سال در بخش کشاورزی فاصله گرفتن از کشاورزی سنتی و علمی کردن این حوزه است، اظهار کرد: به کشاورزی مدرن و علمی در کشور ما طی سالیان اخیر توجه خوبی شده اما این ها کافی نیست و هنوز در این زمینه با کشورهای توسعه یافته و حتی برخی کشورهای در حال توسعه مانند ترکیه، مصر و هندوستان فاصله زیادی داریم.
این بهره بردار بخش کشاورزی فعال در زمینه زراعت، باغبانی و دامپروری و تولید بذور اصلاح شده که ۲۷ سال در این عرصه فعالیت دارد، افزود: متاسفانه دانش فنی و علم روز هنوز در مزارع، باغ ها و صنایع کشاورزی ما آنچنان که باید و شایسته است ظهور و بروز پیدا نکرده و متداول نشده است.
وی که برای هشت بار عنوان کشاورز نمونه قزوین و برای دو بار عنوان کشاورز نمونه کشور را به دست آورده است،گفت: زیرساخت های لازم را در بخش کشاورزی برای اینکه به سمت علمی شدن کشاورزی پیش برویم ایجاد نکرده ایم و هنوز ۹۰ درصد تصمیم گیری های ما برای این بخش دولتی است و تشکل ها و متخصصان و نخبگان این حوزه چندان در عرصه تصمیم گیری دخیل نیستند.
این کشاورز ادامه داد: به همین دلیل علم و فناوری روز در کشاورزی ما آنطور که باید گسترده نشده است و بخش زیادی از این مساله را باید ناشی از مشکلات ساختارهای مدیریتی دانست و همچنین باید اذعان کرد که در بخش دولتی یک تیم متخصص به معنای واقعی برای حل و فصل امور کشاورزی هنوز شکل نگرفته است.
سرمایه گذاری اندک در بخش تحقیقات، سدی برای مدرن شدن کشاورزی کشور
وی با بیان اینکه یکی دیگر از مشکلات کشاورزی کشور برای علمی و مدرن شدن سرمایه گذاری اندک در بخش تحقیقات است،اظهار داشت: در کشوری مانند مکزیک که از قطب های تولید گندم در دنیاست، بخش تحقیقات مربوط به این محصول به تشکل ها و بخش خصوصی واگذار شده اما متاسفانه در کشور ما تشکل های بخش کشاورزی کارکرد اصلی خود را نداشته و تاثیرگذاری آنها در تصمیم گیری ها و اجرای امور اندک و جزئی است.
شاهین فر، مشکلات ساختاری را سدی پیش روی علمی شدن کشاورزی کشور دانست و گفت: حتی دستگاه تخصصی وزارت جهاد کشاورزی در مجامع قیمت گذاری یک رای از چند رای را دارد و نمی تواند به طور مستقل تصمیم بگیرد.
وی با بیان اینکه دولت در راستای علمی شدن کشاورزی کمک می کند اما حجم این کمک ها اندک بوده و کافی نیست و به همین دلیل نمی توانیم دانش و فناوری روز را در مزارع و واحدهای کشاورزی پیاده کنیم،اظهار داشت: باید از تجربه برخی کشورها از جمله ارایه یارانه های چشم گیر به بخش کشاورزی استفاده کنیم.
کشاورز نمونه کشور و استان قزوین با بیان اینکه یافته های تحقیقاتی خوب و قابل توجهی در کشور به همت محققان و نخبگان به دست آمده اما چندان از آنها استفاده نشده و عملیاتی نمی شوند،اظهار داشت: عملیاتی شدن این یافته ها نیازمند حمایت های مالی از کشاورزان است در حالی که سرمایه گذاری ما در این بخش اندک است، به عنوان نمونه در زمینه کودها پیشرفت زیادی در کشور حاصل شده اما بسیاری از کشاورزان به دلیل مشکلات مالی امکان استفاده از یافته های جدید در این خصوص را ندارند.
وی با بیان اینکه در زمینه اصلاح بذور و همچنین ساخت ادوات کشاورزی نیز پیشرفت های زیادی در کشور حاصل شده که قابل کتمان نیست،افزود: با این وجود وقتی کشاورز توان مالی برای خریداری دستگاه های ساخته شده را ندارد، این دستگاه ها و یا یافته های علمی در لابراتوارها، آزمایشگاه ها و مراکز تحقیقاتی باقی مانده و خاک می خورند.
موانع قانونی پیش روی مدرن کردن کشاورزی در کشور
شاهین فر با بیان اینکه در بخش قانون گذاری نیز دچار ضعف هایی هستیم که سدی در برابر علمی شدن کشاورزی شده است،اظهار داشت: از آنجا که نمایندگانی که قانون گذار بوده و قانون وضع می کنند با بخش کشاورزی عجین نیستند، قوانین وضع شده در دوره های بعد به طور مکرر نیازمند اصلاح و استفساریه می شوند.
وی با بیان اینکه حتی خیلی از اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس تحصیلات مرتبط ندارند،اظهار داشت: در این شرایط چگونه می توان انتظار داشت قوانین دقیقی برای حل مشکلات کشاورزی و توسعه این بخش و رفتن آن به سمت نوین و علمی شدن تصویب شود.
این کشاورز نمونه کشور با بیان اینکه در داشتن علم و فناوری روز مشکل چندانی نداریم اما قادر به پیاده سازی و غملیاتی کردن آنها در اراضی و واحدهای کشاورزی نیستیم،افزود: به عنوان نمونه سم پاشی از طریق پهپاد سه چهار سالی است که مرسوم شده اما به دلیل اینکه در این بخش کار به کاردان سپرده نشده و هنوز قوانینی برای اینکه شرکت های مکانیزاسیون مجرب و قوی امور را در اختیار بگیرند نداریم، از این فناوری به طور محدود در اراضی کشاورزی کشور استفاده می شود و نتوانسته ایم آنرا فراگیر کنیم.
وی در خصوص وضعیت صنایع تبدیلی به لحاظ فناوری و دانش روز نیز گفت: در این بخش نیز ضعف هایی داریم که موجب شده تا ترجیح کشاورزان فروش محصول به صورت خام و نه فرآوری شده باشد که از جمله آن باید به نبود زیرساخت های مناسب در جهت ترانسفر و حمل و نقل این مواد از جمله کانتینرهای مجهز، ضعف در صنعت بسته بندی، سود بالای واسطه گری و دلالی، معطلی بیش از اندازه در زمینه گرفتن مجوزها، موانع صادراتی، نبود مشوق های لازم مالیاتی، شفاف نبودن قوانین گمرکی و نوسانات بازار داخلی و حتی نبود میادین عرضه مناسب در داخل اشاره کرد.